Ғимараттарды қалай қазақыландырамыз?
Қазір Алматы мен Астанада құрылыс қарқыны басыла қойған жоқ. Алайда қос қаладағы салынып жатқан зәулім сарайлардың 90 пайызында қазақстандық сәулетшілердің қолтаңбасы жоқ, барлығы шетелдік сәулеткерлердің жобасымен салынып жатқандығы жасырын емес. Біз бүгін осы тақырыпқа аз-кем тоқталғанды жөн көрдік.
Еліміздің кейбір сәулетшілері республикамыздың бетке ұстар қос қаласының келбетіне, сәулеттік әсемдігіне алаңдаушылығын білдіріп отыр. Олар соңғы жылдары қарқынды жүрген құрылыстардың ешқайсысында ұлттық бояу жоқтығын, ғимарат саларда тарихи құндылықтарымызға назар аударылмай отырғандығын айтуда. Әрине, еліміздегі кез келген қалаға кіргенде, біріншіден, оның ұлттық бояуы көрініп тұруы тиіс емес пе?! Сондықтан қандай да болсын биік ғимарат саларда көнеден қалған архитекторлық сызбалардың кішкене де болса элементтерін енгізіп отырғанымыз дұрыс секілді. Себебі қазіргі заманға бұрынғы архитекторлық элементтерді енгізсек, ол біздің кім екенімізді, қайдан шыққанымызды, жалпы тарихымыздан сыр шертіп тұрмай ма?! Алайда қазір Алматы мен Астанада көтеріліп жатқан зәулім сарайлардың ешқайсысында ұлттық нышан байқалмайды, «супер современный» қалаға айналып барады.
Асқар ТҰТЫБАЕВ, Алматы қалалық мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау басқармасының бастығы:
— Негізі, қандай ғимарат болсын ұлттық нақышта салынуы керек деген мәселе Үкімет деңгейінде көтерілген. Тіпті бұл жергілікті жерлердегі сәулет және қала құрылысы басқармаларына тапсырылған болатын. Оларға «жобаны бекітер алдында ұлттық нақышқа үлкен көңіл аудару керектігі» айтылған. Алайда жоба жасаушылар ғимаратқа киіз үйдің ою-өрнегін салып, осы ұлттық нақыш деп жатады. Біз сәулет және қала құрылысы басқармасы емеспіз, біз сәулет-құрылысты бақылайтын мекемеміз. Сондықтан бізге жоба бекітіліп келеді, біз сол бойынша жұмыс істейміз. Ал бекітілген жобаға өзгеріс енгізу біздің құзыретімізде жоқ. Сондықтан архитекторлар ұлттық нақышты ескеріп жатыр деп айта алмаймын.
ҚР Сәулетшілер одағының президенті Ақмырза Рүстембековтің айтуынша, қазіргі салынып жатқан құрылыстардың ешқайсысында ұлттық нақыш жоқ. Көбісі шетелдік сәулеткерлердің жобасымен салынып жатыр екен. «Мен мына нәрсені баса айтқым келеді. Кеңес заманында үлкен кесенелер, биік ғимараттар салар алдында жергілікті басшылар Сәулетшілер одағына келіп ақылдасатын. Қазір бұл жүйе жойылған. Сәулетшілермен ақылдасып отырған ешкім жоқ», – дейді ол.
Гүлнар ӘБДІРАСіЛОВА, Қазақстанның Құрметті сәулетшісі:
– Кез келген ел өзінің ерекшелігін көрсететін сәулет өнері болғанын қалайды. Ұлттық архитектура – бұл үлкен ғылыми мәселе. Қандай да болсын, бой көтерген ғимараттар жергілікті халықтың тарихынан, мәдениетінен, рухани құндылықтарынан сыр шертіп тұруы керек. Сондықтан егер де қаламызды ұлттық нақышта жасайтын болсақ, онда ертеңгі күні ұятқа қалмайтындай етіп жасауымыз қажет. Бұған жүрдім-бардым қарай салуға болмайды. Кейбір күмбезді ғимараттар қарапайымдылық пен формалдылықты ғана көрсетеді. Мен оны кәсіби сәулеткерлік деп есептемеймін. 1928-30 жылдары Алматыда М.Гинзбург деген белгілі сәулетші Үкімет үйін (қазіргі Жүргенов атындағы Өнер академиясын) салған кезде оның сыртқы архитектурасын еуропалық стильге негіздегенімен, ішкі құрылымын шығыстық шырайда жасап шықты. Демек, Батыс пен ұлттық құндылықтарды бір-бірінен алшақтатпай, жаңа заманауи негізге көшкенімен, жергілікті аймақтың кеңістіктік философиясын енгізе алды. Ол — қазірге дейін көпшілікке үлгі. Сондықтан ғимараттың үстіне күмбез қойып, елді алдарқатудың керегі жоқ. Осыны архитектура саласында білім алып жатқан студенттер жете түсінсе, ертең олар басқаларға еліктемей, ғимарат саларда жергілікті жердің философиясы мен тарихын ескеретін болады.
Міне, жоғарыда мамандардың айтып отырған пікірі осы. Енді бұл мәселені қалай шешуге болады? Қос қаламыздың сәулеттік келбетіне ұлттық реңк, ұлттық бояу беру үшін не істеуіміз керек? Мүмкін, ҚР «Сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Заңымызға «биік ғимараттар салар кезде міндетті түрде онда ұлттық нышан байқалуы тиіс» дейтін арнайы бап енгізуіміз қажет шығар? Сонда архитекторлар өздерінің жобасын тендерге ұсынар кезде ұлттық нақыштарымызға назар аударатын болар. Біздің міндет – ой тастау, ал оның іс жүзінде жүзеге асуы құзырлы органдардың құзырындағы мәселе. Қалай десек те, ұлттық архитектураға назар аударатын уақыт әлдеқашан жетті.
