Дәрінің бағасынан бас айналып, көз қарауытады

Қай-қайсымыз болмайық, ауыра қалсақ, алдымен дәрігерге, сонан соң дәріханаға бет аламыз. Мақсатымыз ­– тезірек аурудан айығу. Алайда сол дәрілердің қайсысы нақты ем боларын ажырату қиын. Өйткені бүгінгі күнде дәрінің түрі көп. Ал дәрігердің бірі мына дәріні ішіңіз десе, екіншісі оның орнын алмастыратын басқа біреуін ішуге болатынын айтады. Онымен қоса, кей дәрігерлер нақты қай дәріні қай дәріханадан алу керек екенін де нұсқайды. Ал ол дәрілердің бәрі дерлік – шетелдік өнім. Жалпы, ел нарығындағы фармацевтикалық өнімдердің басым көпшілігі шетелдерден жеткізіледі. Бағасынан бас айналып, көз қарауытады. Өте қымбат. Сарапшы ма­ман­дардың айтуына қарағанда, біздегі баға ТМД мем­лекеттерін, тіпті Америка  мен Еуропа  елдерін шаң қаптырады екен.
Статистикалық мәліметке сүйенер болсақ, мемлекеттік сатып алудағы фар­мацевтикалық тауарлар мен дәрі-дәр­мек­тің 50 пайызын отандық өнімдер құрауы тиіс. Алайда бүгінгі таңда жеке сауда айна­лымындагы отандык өнімнің үлесі 20 пайызға да жетпейді.
Ол өз алдына, бізге шетелдерден жет­кізілетін дәрілердің 90 пайызы түпнұсқа (оригинал) емес көрінеді. Олар – дже­нерик­тер, яғни түпнұсқаны алмастыратын дәрілер. Себебі шетелдерде бір дәрінің түпнұсқасын жасап шығарудың өзіндік құны өте жоғары. Forbs басылымының мәліметіне сүйенсек, зерттеулер жүргізіп, бір дәріні жасап шығару үшін фар­мацев­тикалық компания шамамен 4 млрд АҚШ долларын жұмсайды екен. Түп­нұсқаны тек шығарушы компания ғана сатуға құқылы. Сондыктан түпнұсқаның бағасы қымбат.
Ал түпнұсқалық дәрі жасап шығарушы компанияның патентті қорғау уақыты аяқ­талған соң, өзге компаниялар дженерик­тер­ді, яғни тұпнұсқаны алмастыратын дә­рі­лерді шығару құқығын иелене алады. Пат­ентті қорғау уақыты – бес-жеті жыл. Дженериктердің бағасы түпнұсқаға қарағанда әлдеқайда арзан. Тек Қазақ­станда емес. Біздің елге шетелдерден жеткізілген дженериктердің бағасы шет- елдегі түпнұсқа бағасынан да қымбат көрінеді. Себебі шетелдерден жеткізілетін дәрі-дәрмек бағасына тасымалдау шығын­дары мен жарнамалық шығындар және басқа да қосымша шығындар қосылады. Оған  делдалдар мен кәсіпкерлердің тәбе­тін қосыңыз. Нәтижесінде біздегі дәрілер тұ­ты­нушының қолына тигенде бағасы Аме­рика мен Еуропа елдеріндегіден қым­бат болып шыға келеді.
Кеңес ҮШБАЕВ, фармацевтика ғылымының докторы, профессор:
– Біздегі дәрі-дәрмектің қымбат болуына бірнеше фактор әсер етіп отыр. Біріншіден, біздің елде дәрі-дәр­мек сатып алуға монополия орнаған. Бір-екі мекеме ғана шетел­ден фармацептикалық өнім жеткізуге құқылы. Олар шетелдік дәрілердің бағасын қағаз жүзінде көтеріңкі етіп көрсетіп әкеледі. Сонан соң Қазақ­стан­ға жеткен дәрі-дәрмек делдалдар арқылы сауда орындарына түседі. Ал енді оған кәсіпкерлер өз үстемесін қосады. Және ол аз емес. Содан келіп баға шарықтап шыға келеді. Сондық­тан да дәрі-дәрмек саудасына қатаң бақылау қажет. Қазақстандық сатып алушы компания  фармацептикалық өнімдер шығаратын шетелдік өндіру­ші­л­ермен тікелей байланыс орнатып, бір­неше өндірушінің ішінен өнім бағасы төмен компанияны таңдап, солармен жұмыс істеуі қажет. Бүгінгі күні бұл салаға бөлініп жатқан қаржы аз емес. Тек дұрыс жұмыс жүргізіп, бақы­лауды қатаңдатсақ, дәрі-дәрмек бағасы мұншама қымбат болмаушы еді.
Ал түпнұсқа мен оны алмастыратын дәрі­лерді қарапайым тұтынушы былай тұр­сын, дәрігерлердің де кез келгені ажы­рата бермейді. Тіпті біздің тұтынушылар ол үшін бас ауыртып та жатпайды. Өйткені біз үшін импорттық дәрілердің тиімділігі жо­ғары.
Бірақ бұл Қазақстанға шетелдерден жет­кізілетін дәрілер жасанды деген сөз емес. Мамандардың айтуына қарағанда, дженериктердің құрамы түпнұсқадан кем түспейді. Қуаты да аз емес. Адам ағзасына ти­гізер зияны жоқ. Келтірер пайдасы да оң. Олар да сол түпнұсқалық дәрі жасала­тын зауытта жасап шығарылады.Тек, біз­дер­ге қарағанда, шетелдерде дженерик­тердің бағасы әлдеқайда арзан.
Сарапшы мамандардың жүргізген зерттеулері нәтижесіне көз жүгіртсек, ба­ғасы қымбат болса да, біздің тұтынушылар көп жағдайда шетелдік өнімді сатып алуды жөн көреді екен. Нақтырақ айтар болсақ, бүгінгі күнде тұтынылып жатқан дәрі-дәрмектің 20 пайыздайы ғана – отандық, ал қалғаны шетелдік өнім көрінеді.
Ал сол шетелдік дәрі-дәрмектердің  ба­ғасына қатысты сарапшы мамандардың келтірген дәйектері көңіл көншітерлік болмай тұр. Олардың айтуына қарағанда, баға күн санап өсіп келеді. Бұдан кейін де өсе бермек. Өйткені бағасы төмен болса да, отандық өнім шетелдік өнімге бәсекелес бола алмай отыр. Мұның сыры тұтынушы­лардың отандық өнімнің сапасына деген се­нім­сіздігінде жатса керек.
Бүгінгі таңда отандық өнімдер ауруха­налар мен емханаларға тапсырыс бойынша беріледі. Ондағы отандық өнім үлесі 50 пайыздан асып жығылады. Алайда кұны жағынан ол 15 пайызға да жетпейді.
Жеке дәріханалардағы отандық өнім­дер­дің сатылуы 25 пайыздан аспайды. Ал олардың құны, жалпы, бүгінгі таңда нарық­т­а­ғы сатылып жатқан  өнім құнының 7 пайыздайын ғана құрайды екен.
Қазақстандықтардың дәрі-дәрмек тұтынуы өткен жылдармен салыстырғанда біршама бәсеңдеген. Нақты деректерге жүгінсек, Қазақстан халқы 2008 жылы 491 млн қорап дәрі-дәрмек сатып алса, 2011 жылы бұл көрсеткіш 383 миллионға азайған. Алайда мамандар «бұл – халық­тың салауатты өмір салтын қалыптастыру көр­сет­кішінің артуы емес, ол – баға қымбат­тауы­ның көрсеткіші», – дейді. Олар өз сөз­дерін халықтың дәрі-дәрмек сатып алуға шығындаған ақшасымен дәлелдейді. Олар­дың зерттеулерінің нәтижесі қазақ­стан­­дық­тардың  2008 жылы дәрі-дәрмек сатып алуға – 793 млн доллар, ал 2011 жы­лы 962 млн доллар жұмсағанын көрсе­теді. Алайда 2008 жылмен салыстырғанда, қа­зақстан­дықтар 2011 жылы 107 млн қорап дәрі-дәрмекті аз сатып алып, 169 млн дол­лар ақша көп жұмсапты. Яғни аз сатып алып, көп ақша жұмсаған.
Халықтың айлық табысымен салыс­тыр­ғанда дәрі-дәрмек бағасы қымбат-ақ. Ал бұл бағаның дәріні өзгелерден көбірек қажет ететін зейнеткерлер үшін қандай екенін өзіңіз пайымдай беріңіз. Иә, кейбір дәрілер оларға тегін берілетіні рас, деген­мен көптеген қажетті дәріні олардың әлі де мардымсыз зейнетақының шетінен қы­сып-қымтырып сатып алуларына тура ке­ліп отыр. Сондықтан да бағаны бақы­лау­сыз жібермей, кезі келгенде тізгінін тартып отыру қажет шығар.