Желтоқсан оқиғасынан кейін арада 36 жыл өтті – бұл кезең ұзақ та, қысқа да емес, өйткені Қазақстанның жаңа тарихының осынау қасіретті бетін тек оқулықтар мен естеліктерден ғана біле алатын жаңа ұрпақ туып, өсті, есейді. Ulysmedia.kz тілшісі өткен мен бүгінді байланыстырып, «Тәуелсіздік жаршысы» атанған Желтоқсан туралы жастардың не білетінін сұрап білді.
14-20 жас аралығындағы жастар арасында сауалнама жүргіздік. Ал нәтижелер, шынын айтқанда, көңіл көншітпейді. Көпшілік бірдеңе болғанын біледі – «революция», «наразылық», «митинг». Бірнеше адам Google-сыз ештеңені есте сақтай алмайтынын мойындады. 18 жастағы бір жігіт мұның «билікті төңкеріп, ақшаны жылыстату үшін жасалған төңкеріс» екеніне сенімді және ол тарихқа мүлдем қызықпайды, өйткені ол өткенге сенбейді.
Тағы бірнеше респондент сол кезде Қонаев пен Колбинның есімдері шыққанын, екіншісі тарих сабағында мұғалімдер айтқан «сұмдық оқиғалар» болғанын - адамдарды қарға лақтырып, мәжбүрлі түрде жатқызып, көшеде ұрып-соққанын, аяусыз өлтіргенін есіне алды. Тағы бір қыз ата-анасының Желтоқсане туралы естелігі 2022 жылғы қаңтар оқиғасынан кейін оянғанын атап өтті.
Неліктен жастар Желтоқсан оқиғасы туралы аз біледі? 30 жылдық тәжірибесі бар тарих пәнінің мұғалімі Людмила Пилипенко мұның себебі көп деп есептейді. Біріншісі – оқуға уақыттың тапшылығы.
“Мектеп тарихы бағдарламасы аясында тым болмаса бір тақырыпқа жеткілікті уақыт беріледі – уақытымыз шектеулі, басқа да маңызды пәндер бар. Желтоқсан оқиғасына 2 сабақ бөлінген, бірақ 9-сыныпта бұл тақырып қайта құру аясында, 11-сыныпта Қазақстанның тәуелсіздік жолы аясында қарастырылған. Бұл көп пе, аз ба? Өзіңіз бағалаңыз: Бірінші дүниежүзілік соғысқа 3 оқу сағаты бөлінген”, - деп түсіндірді мұғалім.
Людмила Ивановна 14-16 жас аралығындағы мектеп оқушыларының тек Желтоқсан оқиғасы ғана емес, басқа да оқиғаларға қызығатынын байқады. Және бұл жасөспірімдердің жеке ерекшеліктерінде ғана емес, жалпы жүйелі ойлаудың жоқтығында. Олар бір-екі сөзді, атауларды ғана үйрене алады, бірақ олар не болып жатқанын түсінбейді. Сосын оларды ұмытады, жадында «тәуелсіздікке тағзым» деген сияқты таптаурын тіркестер ғана қалады.
Сонымен қатар, мұғалім Желтоқсан оқиғасы туралы жоғары сапалы контент – көркем және деректі фильмдер, қызықты заманауи прозалар жоқ екенін айтады. Ал балалар тек әсер қалдырған және жарқын бейнені есте сақтайды. Мысалы, оларды Ежелгі Египет туралы қызықты оқиғалар қызықтырады, олар «Жолақты пижамадағы бала» фильмін көріп, фашизм туралы көбірек біле алады.
Тарих ғылымдарының кандидаты Асылбек Бисенбаев кез келген халықтың немесе елдің тарихында сан алуан мифтер мен әңгімелермен көмкерілген ескерткіштер бар екенін атап өтті. Қазақстан үшін солардың бірі – 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы. Бұл Кеңес Одағында қалыптасқан көптеген жағдайларға наразылық болды - мәселен, сөз бен істің алшақтығы, демократияландыру және халықтың пікірін басып тастау, басшылық қызметке тағайындауға қарсылық.
“Тарихты кейінгі ұрпақ мектептегі сабақта ғана қабылдайды. Желтоқсан оқиғасы кезіндегі Қазақстанның басшылары кейін де билікте болды және демонстранттармен бір жағында болмады – мәселен, Назарбаев сол кезде Министрлер Кеңесінің төрағасы еді, тағы басқалары да жоғары лауазымдарда. Жұртшылықтың қысымымен көшенің атын өзгертті, ескерткіш орнатты, бірақ ешқандай нәтиже жоқ”, – деп түсіндірді ғалым.