Алаштың ЕМХАНАСЫ

Он күндік емнің құны қанша?

Еліміздің Конституциясының 29-бабында: «Қазақ­станның әрбір азаматы денсаулығын сақтауға, кепілді тегін медициналық көмек алуға құқылы. Үкімет өз тұрғын­дарының денсаулығын сақтауға міндетті» делінген. Алайда портал арқылы медициналық мекемелерде тегін емделу өте қиын. Тегін емге құқық беретін квотаны кейде екі-үш ай күтуге тура келеді. Мемлекеттік емханаларда да жағдай жетісіп тұрған жоқ. Тек дәрігердің қабылдауына кіру үшін ғана бір ай алдын ала кезекке жазылып, талон алуыңыз керек. Сонан соң анализдердің әлегі басталады. Ал «дәрігерге кезек көп екен» деп, ауру тосып тұрмайды. Сондықтан науқас амалсыздан ақылы медицинаның көмегіне жүгінуге мәжбүр болады. Ал бізде ақылы емнің құны қанша? Осыларды білу мақсатында біз Ішкі ағзалар аурулары клиникасына барып, баға жайын білген едік.

Клиника мамандарының айтуынша, жаңа ашылғандықтан, бұл ауруханада басқа ме­ди­ци­налық мекемелерге қарағанда баға екі есе арзан екен. Сонда басқа ауру­ха­на­лар­да­ғы ба­ға жайын өзіңіз бағамдай беріңіз. Яғни 10 күн ем алуға 150-200 мың тең­ге қажет. Егер он­дай ақшаңыз болмаса, Ал­ла­дан амандық ті­леп отыр­ғаннан басқа амал жоқ.

Эльмира ӘСЕНОВА, клиника маманы:
–Біздің клиника бас­­қаларға қарағанда екі есе арзан. Басшылар мемлекеттік стан­дарт­тан екі есе төмен қылып отыр. Өйткені қарт адамдардың, зейнет­кер­лер­дің көп ақша тө­леп емделуге мүмкіншілігі жоқ. Мыса­лы, бас­қа ауруханаларда энди­кри­нологияның бір төсек орны күндігіне 12 мың болса, ал бізде – 6 мың теңге. Алдағы уақытта біздің дә­рігерлер де портал арқылы емдейтін бо­лады.
Қалай десек те, бізде ақылы медицинаның бағасы аспандап тұр. Тегін медициналық емге қол жеткізу де оңай емес. Сондықтан не ем­де­летін ақша табу керек, не ауырмайтын жол іздеу керек. Іздеуін іздерсіз-ау, бірақ табу оңай бо­ла қоймас.
Ауру азайсын десек...
– халықтың әл-ауқатын көтеріп, олардың жүй­­ке жүйесіне түсетін салмақты азайту қажет.
– әрбір азаматты жыл сайын про­фи­лак­тика­лық тексеруден өтуіне міндеттейтін заң керек.
– әрдайым дәрігерлік шара­ларды жүргізе оты­рып, экологиялық мәселелерді дер кезінде шеш­кеніміз жөн.
– барлық деңгейдегі штат құры­лым­дарын то­лық кардиолог ма­мандармен қамтамасыз етуге тиіс­піз.
– реабилитациялық орталықтар ашу қажет.
– дәрі-дәрмектің бағасын қа­лыпқа келтіріп, медициналық сақ­тандыруды дамытуымыз керек.
– халықты салауатты өмір сал­тына бейім­деп, олардың дұрыс та­мақтану мә­де­ние­тін, меди­ци­налық сауатын жоға­ры­ла­туы­мыз тиіс.
– халықтың басым көбі пси­хологқа зәру. Сондықтан меди­ци­на­лық пси­хо­­логтарды дайын­дауы­мыз қа­жет, дейді ҚР Кардио­логтар қауым­дас­ты­ғының пре­зи­ден­ті, ме­дицина ғы­лы­мының докторы, про­фес­­сор Спандияр БЕКЖІГІТОВ.

Итмұрынның игілігі
Итмұрынның құрамында Менделеев кесте­сі­нің жартысы бар деуге болады. Итмұрынның та­мы­ры, жапырағы, жемісі адам ағзасына өте ши­палы. Құрамындағы аскорбин қышқылы қа­рақатқа қарағанда 10 есе, лимонға қарағанда 50 есе артық мөлшерде болады. Сонымен қатар итмұ­рын­ның құрамында В, К, Р дә­ру­мен­дері, тұ­қы­мында Е дәрумені, каротин, қант, сондай-ақ илік, пектинді, бояулық заттар, органикалық қышқылдар, минералды заттар, макро-мик­ро­эле­менттер бар. Медицинада ит­мұрынды поли­ви­тамин ретінде, ағзада дәру­мендер жетіс­пегенде, атеросклерозға қарсы, қан қысымы көбейгенде, қаназдыққа, имму­нитетті көтеруге, сынған сүйекті тез бітіретін және бауыр ауруларын емдейтін дәрілік өсімдік ретінде пайдаланады. Итмұрыннан тосап жасайды. Жемісін кептіріп, қыста тұмауға қарсы қайнатып ішеді. Гүлдерін шайға қосып, бұқтырып ішеді. Итмұрынның ерекшелігі – бағалы витаминдерге бай, жемісі және одан дайындалған дәрі-дәрмектер ме­ди­цинада негізінен асқазан және бауыр ауруларын ем­деуге қолда­ны­ла­ды.
Алтынсарин тапқан «алтын»
Қазақта тұңғыш дәрігер кім? Бұл сұрақтың жауабын іздегенде мынадай дерекпен ұшырастық. 1887 жылы Ырғызда тұрғындарға арналған 10 төсектік аурухана ашылды. Оның штатында дәрігер- фельдшер және акушерка болды. Қазақтың тұңғыш дәрігері осында қызмет еткен еді. Ол – Мұхамбетжан ҚАРАБАЕВ.

М.Қарабаев 1858 жылы Қостанай даласына қарасты Николай уезінің №4 Кен-Арал болы­сын­да кедей шаруаның отбасында дүниеге келген. Күндердің бір күні ауылға қазақтың тұңғыш ағартушысы Ыбырай Алтынсарин келеді. Қозы-лақ соңында жүрсе-дағы қағылез, зерек бала қырағы ұстаздың көзіне бірден түскен-ді. Ыбекең ата-анасының алдына жығы­лып, балаларын қа­лай­да Троицкідегі ерлер гимна­зиясының қырғыз пансионына беруге көндіреді. Қаншама қиындық көрсе де, Мұха­меджан Қара­баев 1881 жылы 14 маусымда Троицк гим­назиясының аттестатын алады. Сол сәтте «үлкен қалалардағыдай адам­дар­ды емдейтін емші боламын» деген қазақ баласының сөзі көптің күлкісін әрі таңғалысын тудырды. Себебі ондай сөзді Патша үкіметі ешбір «киргиз-кайсактың» аузынан шығады деп күт­пе­ген еді. Алайда табанды жеткіншек өз сөзін ісімен дәлелдеп, сол жылы-ақ Ресей-Қазан уни­вер­си­тетінің студенті қатарына ілігеді. Солайша, бір кез­дегі қойшы бала туған даласына ақ халатпен оралады.
Басында айтқандай, 1887 жылы Ырғызда ашыл­ған 10 төсектік ауруханада дәрігерлік қыз­ме­тін бастайды. Ол кез қазақ даласын тырысқақ, ше­шек, сүзек секілді өте жұқпалы да қауіпті ау­рулар жайлаған тұс еді. Көп ұзамай-ақ жас ем­ші­нің атағы сахараға жайылып, дертіне ем іздеген ел оған бір қаралу үшін күндік жерлерден ағылады. Уезд территориясы сол тұста 127300 шаршы шақырым болса, тұрғындарының саны 78 мыңды құрайтын. Ал жазда қазақтар жайлауға шыққанда оған тағы шамамен 30 мыңдай тұрғын қосылса керек. Сол 100 мың тұрғынға Қостанай уезі бойынша бар-жоғы 4-ақ төсекті емханасы қызмет көрсетті. М.Қа­ра­баевтың бірде-бір кө­мек­ші дәрігері болмаған. Алайда оның ешбіріне мойымай еңбек ете берген дәрігердің Алаш арасында атақ-абыройы да арта береді, қызметі де кеңейе түседі. Қандай қойнауда болса да ота жасауға бара беретін, қаншама құрсақтардан сәбилердің жарық дүниеге шығуына көмектесіп, алапат індеттерді ауыздықтауға мұрындық бо­ла­ды. Дәрігердің өз қолымен жазған түрлі рапорт, құжаттары еліміздің мұрағаттарында әлі күнге сақтаулы.
Елге еңбегі сіңген, Алашының алғысын алған Мұхамбетжан Қарабаев ақсақал 1928 жылы 70 жасында дүниеден өтеді. Аяулы дәрігер жайлы біршама деректер Қостанай өлкетану мұра­жайын­да сақтаулы.

Әсері бірдей, бағасы жер мен көктей
Әдетте қымбат нәрсенің сапасы жақсы, «арзанның сорпасы татымайды» деген түсінік қалыптасқан. Әйтсе де медицинада бағасы жер мен көктей болса да, адам организміне әсері бірдей дәрілер баршылық. Сондай дәрілердің бірі туралы «Экомед» адам ұрпағын өрбіту емханасының директоры, биология ғылымының докторы, профессор Салтанат Берденқызы былай дейді:

Рас, медицинада ондай дәрілер бар. Мәселен, ол дәрінің біздің елі­міз­де қымбат түрі ғана сатылады. Ал осы мақсатта пайдаланылатын дәрінің арзан түрі Израиль мен Сауд Ара­бия­сында әлі де қолданылу үстінде. Қай­бір жылдары біздегі арзан дәріні қол­да­ныстан алып тастап, қымбат түрін ғана қалдырды. Шын мәнінде, олар­дың адам организміне әсері бірдей, бағасында ғана айырмашылық бар. Атын атап айтпай-ақ қояйын, ол дәрі әйелдерден аналық ұрықты көп бөл­гі­зуге арналған. Денеден тыс ұрық­тан­дыру әдісінде нәтижеге тезірек жету үшін осы гормондық дәрі қол­да­ны­ла­ды. Осы дәрінің арқасында әйелден айына 5-6, кейде одан да көп ұрық алу­ға мүмкіндік бар. Бізде осы гор­мон­дық дәрінің тек қымбат түрлері ғана бар. Бір ампуласы 5500-7500 тең­ге аралығында. Тура осындай әсер ететін дәрі Израильде 2000-2500 теңге. Бізбен салыстырғанда баға­ла­рында екі-үш есе айырмашылық бар. Біздің елімізде ДТҰ әдісімен ұрық­тан­дыру үшін жылына 100 шақты әйелге ғана көмек көрсету қарастырылған. Ал Израильде табиғи түрде бала сүйе алмаған жағдайда екі балаға дейін тегін емдеу және ДТҰ әдісін тегін жүр­гізу қарастырылған. Өйткені оларда ДТҰ әдісіне дайындайтын дәрі бағасы арзан. Бізде толықтай тегін болмаса да ДТҰ әдісін арзанырақ жасауға мүм­кін­дік бар еді. Яғни мұндай арзан дәріні қолданысқа енгізер болсақ бүгінгі күні бөлініп жатқан қаржыға 100 ананың орнына арзан дәрі арқылы 200-ге жуық ананы емдеуге мүмкіндік бар. Израильде бір ананы емдеу үшін мем­лекет тарапынан 2000 -3000 доллар бөлінетін болса, бізде 4500-5000 доллар бөлінеді. Сол арзан дәріні кезін­де біз де қолдандық. Кейін бірақ ол дәрі елімізде жоқ болып кетті. Өйт­кені еліміздегі дәрі сатумен ай­на­лы­сатын орындарға арзан дәрі сату тиім­сіз болғандықтан оны жоқ қылып жіберді. Фармкомпаниялардың же­те­гінде кетпей, халықтың қалтасына сай арзан дәрілерді елге жеткізуді мақсат етуді мәселе ретінде көтеріп, жақында Денсаулық сақтау министрінің қабылдауына кіргім келіп отыр».
Осы саланың қазанында қайнап жүр­ген маман осылай дейді. Айта кетер жайт, бүгінде дәрігер алдына кел­ген науқастарға қымбат дәрілерді тық­палауға әуес. Әйтсе де мамандар қымбат дәріні қабылдаған соң, арзан дәріге аурудың «көнбей» қоятынын да айтуда. Ендеше, қымбат дәріге деген құлшыныс қайдан туып отыр?! Негізі, әсері бірдей болғанымен, бағасы екі түрлі дәрілердің тағдыры фар­ма­цев­ти­ка саласында жүрген ағайынның қолында көрінеді. Адамның ауруынан пайда іздеп, «ауадан ақша жасауды» мақ­сат еткен фармацевтика саласынан арзан дәрілердің сұрауын сұрайтын кез де жеткен секілді.
«Ортез» тізеге тіреу
Елімізде 50-60 жастан асқан адамдардың 70 пайызы буын ауруымен ауырады. Мұндай жағдайда тізеге тірек болатын – «Ортез» аппараты. Бұл аппаратты америкалықтар ойлап тапқан. Аталмыш аппарат сүйектің биомеханикалық коррекциясын түзейді. Яғни қисайған тізе буындарын орнына келтіруде бұл қондырғының теңдесі жоқ.

«Ортез» аппараты Америкада 400 доллар тұрса, мұның бағасы Қазақ­стан­да 80 мың теңгенің айналасында. Ал жастарға арналған «Ортез» 100 мың теңге тұрады екен. 
Халықтың аурудан айығуына сеп­ті­гін тигізетін мұндай аппараттардың көп болғаны жақсы-ақ. Дегенмен ме­ди­циналық технология қарапайым ха­лық­тың қалтасы көтеретіндей қол­же­тімді болса, нұр үстіне нұр болар еді.
Дастан ҚАЙЫРБЕКҰЛЫ, Буын аурулары институтының ортездер маманы:
– «Остеоартроз» ауруынан егде адамдардың толық жазылып кетуі қиын. Бірақ аппарат олар­дың жүріп-тұруына көп көмек береді. Қондырғы тізеге салмақ түсірмейді. Ал жастар аппаратты пайдаланып, қосымша ем қа­был­даса, аз уақыт ішінде құ­лан­таза айығып кетеді. Мен осы бойынша Прагада арнайы оқып, «Ор­тезбен» қалай жұмыс істеудің тәсіл­дерін үйреніп келдім.

Ғалымжан ТОҒЫЗБАЕВ, ҚР Буын ауру­лары институтының бас дирек­торы, медицина ғылымының докторы:
– «Ортездің» бір құндылығы ол еш­бір операциясыз, буынды 20 гра­дусқа дейін бұрып, өз орнына түсіреді. Осы «Ортездің» арқасында соңғы жылдары АҚШ пен Еуропа елдерінде тізені алып тастап, орнына жасанды тізе қою мақсатында жасалатын опе­ра­ция саны 50-80 пайызға дейін азай­ған. Бұл – өте үлкен жетістік. Біз де бү­гінгі күні осындай қондыр­ғы­лар­ды халық игілігіне жаратып отыр­мыз.

Қызылшаның қыр-сыры

                                                                                                                       Ирина ИМАНҚҰЛОВА, педиатр-дәрігер:

Қызылша – балалар арасында көп кездесетін жұқпалы ауру. Ғасырлар бойы балалар өлімінің себебі болып келген бұл ауруды – «балалар обасы» деп те атаған. Қазіргі кезде де балалар арасында қызылша ауруының өліммен аяқталу жағдайлары кездесіп тұрады. Жыл сайын әлемде қызылша ауруынан 900 мыңға жуық балалар көз жұмады екен.

– Қызылша ауруының вирусы адам ағ­засының жоғарғы тыныс жолдары арқылы еніп, тыныс жолдарының кіле­гейлі қабатында көбейеді. Вирус содан кейін қан арқылы бүкіл ағзаға тарап, бауыр, көмекей без, өкпе және сүйек ке­мігін зақымдайды.
Аурудың алғашқы белгілері жө­тел, дене қызуының көтерілуі, көз­ден жас ағу, жарыққа сезімталдық және бөрт­пенің пайда болуы, бөртпе бірінші бетте, құлақ артында, содан соң бүкіл денеге тарайды. Аурудың ауыр жағ­­дайында ортаңғы құлақтың, өк­пенің, кеңір­дек, бронхтардың асқы­нуы және де мидың қабынуы болады. Ағ­залардың қабынуынан науқастың өлуі мүмкін.
Қызылшамен ауырған науқаспен қарым-қатынаста болған сезімтал адам­­дардың 90 пайызы ауырады. Ви­рус адам ағзасында ғана ауру ту­ғы­зады.
Сырқат адам бөртпе шыққаннан бас­тап екінші, төртінші күндері жұқ­па­ның көзі болып табылады. Ин­ку­ба­циялық кезең 10-12 күн (орташа есеп­пен 7-18 күн), науқас адамда өмірлік иммунитет қалыптасады.
Қазақстанда 1995 жылы қызылша ауруына қарсы егілмеген жасөспірімдер мен ересектер арасында аурудың кө­беюі орын алды (16 мыңға жуық). Ау­ру­дың таралуын жаппай иммундау нәтиже­сінде бұл ауру көрсеткіші ай­­­тар­­­лық­тай төмендеді.
Соңғы уақытта Ресей және Батыс Еуропада қызылша жұқпасының ауру­шаңдығы көтерілуде. Республикамызда осы уақытқа шейін лабораториялық жолмен дәлелденген тоғыз қызылша ауруы тіркелді (Алматы облысы, ОҚО және Алматы қаласында).
Қазақстан Республикасында 2005 жылы 15-25 жас аралығындағы мектеп оқушыларына, жоғары және орта оқу орындарының студенттеріне, әскери және медицина қызметкерлеріне қы­зыл­ша және қызамық ауруына қарсы қосымша жаппай иммундау жүргі­зіл­гендігінің арқасында қызылша ауруы тіркеліп жатқан жоқ. Ұлттық егу күнтіз­бесіне сәйкес, қызылша ауруына 1 жә­не 6 жас аралығында екі реттік вак­ци­нация жүргізіледі. Қазіргі таңдағы қы­зылша ауруымен күрес және оның ал­дын алу, ол вакцинация екенін ұмыт­пау керек.

Мемлекеттік емханалардың заманауи жаңа қондырғылармен жабдықталмай отыруының сыры неде?

Талғат НҰРҒОЖИН, медицина ғылымының докторы, профессор:
Жаппай халықтың бәрін бірдей тегін медициналық тексеруден өткізе беруді мемлекеттің қалтасы көтермейді. Сондықтан кейбір анализ түрлерін анықтайтын заманауи қондырғыларды мемлекеттік емханалардан табу мүмкін емес. Есесіне, нарыққа ертерек бейімделген, өзара бәсекелестік туғыза алған жекеменшік емханалар алдыңғы қатарлы жаңа қондырғыларды бірімен-бірі жарысып сатып алып, өзіне науқастарды тартуға ұмтылуда. Меніңше, мұнда тұрған ештеңе жоқ. Шет мемлекеттерде заманауи қондырғылардың барлығы жекеменшік клиникалардың қолында, халық та соларға тексерілгісі келеді. Тіпті заманауи қондырғының тексеруінен өту үшін бірнеше ай кезек күтеді. Дегенмен жағдайы төмен отбасыларға, аяғы ауыр аналарға арнап мемлекеттік емханаларды кейбір заманауи жабдықтармен дер кезінде жабдықтап қою артықтық етпейді.

Нәзігүл ҚОҢЫРТАЕВА, Қазақстандағы медицина сүлігімен емдеу орталығының бастығы және гирудотерапия саласының бас маманы:
Рас, кейбір мемлекеттік емханалардан қарапайым УЗИ қондырғысын табу мүмкін емес. Тіпті аяғы ауыр аналар құрсақтағы баланың жай-күйін анықтау үшін жекеменшік емханаларды жағалауға мәжбүр. «Ана мен бала мемлекет қамқорлығында» деп жар сала айтып жүрсек те, мемлекеттік емхананың заманауи жабдығы болмағандықтан аналарымыз жекеменшік клиниканың табалдырығынан аттауға мәжбүр. Айта кетер жайт, кейбір мемлекеттік емханаларда алдыңғы қатарлы заманауи жабдықтар бар болғанымен, оны игеріп, іске қосатын маманның жоқтығынан қаңтарылып бос тұр. Ал жекеменшік клиникалар бәсекелестік үшін жанталасып өз мамандарын өздері даярлап, заман үрдісінен қалмауға тырысуда. Сондықтан заманауи қондырғыларға ұмтылмастан бұрын онымен дер кезінде жұмыс істей алатын маман даярлауға да көңіл бөлген жөн секілді.

Құрал ҚҰРАҚБАЕВ, Тіс дәрігерлері ұлттық қауымдастығының прези­денті, медицина ғылымының докторы, профессор:
Ең басты мәселе, мемлекет тарапынан мемлекеттік емханаларға бө­лінетін қаржының жеткіліксіздігі. Олар мемлекет тарапынан айтар­лық­тай қаржы бөлінбеген соң, алдыңғы қатарлы, заманауи жаб­дық­тармен жарақтана ал­май отыр. Медицина саласына қаншалықты көңіл бөлініп, бөлінетін қаржы көлемі артып келе жатыр дегенмен, ол мемлекеттік емханаларды заманға сай жабдықтауға жетпеуде. Сон­дықтан халыққа көрсетілер медициналық қызмет сапасын арт­тыру үшін әлі де болса бөлінетін қаржы көлемін көбейтіп, олар­дың тиісті мақсатқа сай жұмсалуына бақылауды күшейткен жөн. Сонда ғана біз жекеменшік емханалардағы озық қондырғыларды мем­лекеттік емха­налардан да көре алатын боламыз.

Бетті дайындаған Серік ЖҰМАБАЕВ