Қазіргі таңда қоғам болып Жаңа Қазақстанды құруға, дамытуға күш алып жатырмыз. Ал Жаңа Қазақстанның басты баағыттарының бірі – «жасыл экономика». Өйткені әлемдік экономикалық модельдің бөлігі саналатын «жасыл экономиканы» жүзеге асырмай, мемлекетті жаңарту мүмкін емес.
«Мемлекетті тұрақты дамыту - бұл қазіргі уақыттың қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, бірақ болашақ ұрпақтың қажеттіліктеріне қатер төндірмейтін өркендеу. Бұл қағида Рио-де-Жанейрода 1992 жылы маусымда өткен БҰҰ-ның «Қоршаған орта және адам дамуы жөніндегі конференциясында» айтылған болатын.
Қазіргі таңдағы басты мәселе – адамдар табиғатқа «тұтынушылық көзқараспен» қарайды. Бұл жағдай үлкен экологиялық, биосфералық, экономикалық және, ең бастысы, гуманитарлық дағдарыстарға әкеп соғуда. Ашаршылық, ауыз су тапшылығы, зиянды және сапасыз азық-түлік, түрлі індет сияқты қорқынышты қауіп-қатерлер де осының нәтижесі.
«Жасыл идеология» – жалпы адамзаттың қоршаған ортаға, табиғатқа деген жанашырлық, парасаттылық көзқарасын қалыптастыру. Осы мақсат жүзеге асқанда ғана жеке бастың жайлылығы мен жалпы қоғамның, қоршаған ортаның арасында үйлесімділік болады. Өйткені табиғат ешкімнің жеке меншігі емес, ортақы құндылық.
Қазақстан азаматтарының маңызды конституциялық және халықаралық құқықтарының бірі – таза, салауатты және қауіпсіз қоршаған табиғи ортаға қол жеткізу. Еліміз БҰҰ Бас Ассамблеясының Тұрақты даму мақсаттары мен Париж келісімінде көтерілген мәселелерді құптайтынын және шығарындыларды азайту, табиғи экожүйелердің сапасын және ел халқының денсаулығын жақсарту жөніндегі міндеттемелерді орындауға тырысатынын айтты. Халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша Қазақстанның қалалары мен өнеркәсіп орталықтарының халқы соңғы онжылдықтарда ауру-сырқаудың өсуіне және мезгілсіз өлімге әкелетін лас ауа мен қауіпті су жағдайында өмір сүруде. Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша Қазақстандағы ауаның ластануы жыл сайын 10 мыңнан астам мезгілсіз өлімге әкеледі.
Соңғы 30 жылда өнеркәсіпте және лас көлікте жанармай жағудан шығатын шығарындылар көлемі 1,5 есе өсті. Сарапшылардың бағалауы бойынша, Қазақстанда 39 мың өзен мен 48 мыңнан астам көлдің халықаралық стандарттар бойынша таза көлдері жоқ. Жоғарыда аталған факторлардың барлығы еліміздің ең үлкен мегаполисі – Алматыға да қатысты.
Алматы өзінің қолайлы географиялық жағдайы мен табиғи-климаттық жағдайлары бойынша ең таза ауаға және ең таза суға ие бола алады.
Алматы әлемдегі ең ластанған қалалардың қатарына алғаш рет еніп отырған жоқ. Халықаралық бағалауларға сәйкес, 2021 жылы мегаполис әлемдегі ең ластанған 5 қаланың қатарына кірді, олардың мөлшері текше метріне 300, 400 микрограмм концентрацияға жетеді, бұл ДДҰ стандарттарынан ондаған және жүздеген есе жоғары. 2020 жылы қоршаған ортаға жалпы шығарындылар 134 мың тоннаны құрады. Ауаны қауіпті ластаушы заттарға бензол, алкилбензол, пайдаланылған газдар мен бензинде кездесетін фенолдар сияқты хош иісті көмірсутектер жатады. Алматының ауасын ластаудың негізгі көздері ЖЭО объектілері, автокөлік, жеке сектор және ТКШ объектілері болып табылады. ЖЭО - 2 үлесіне 36 мың тонна шығарындылар, ЖЭО-3 – ке қатты күл түзілімдерінен де, газ көмірсутектерінен де тұратын 12 мың тоннадан астам шығарындылар келеді.
Осылайша, көмірді жағу кезінде шығарындылар түтіннің негізгі кінәлілерінің бірі болып табылады. Әсіресе, осындай өсіп келе жатқан ластанудың себебі болып табылатын жоғары күл Екібастұзды жағу кезінде. Бұған дейін Алматы қаласы үшін әкелінетін және пайдаланылатын көмірдің сапасын бақылаған, үкіметтің жоғары күл көмірін әкелуге тыйым салу және сол кезеңге күлі төмен сапалы көмірді пайдалану қажеттілігі туралы арнайы қаулысы болған. Бірақ кейінірек, әкім Храпуновтың кезінде Екібастұз қаласын әкеліп, қолдана бастады, бұл ауаның ластану деңгейінің күрт өсуіне әкелді. Түсініксіз себептермен бүгінде Алматыда Қарағанды көмірі пайдаланылмайды, ол негізінен шетелге экспортталады.
Ауаны ластаушы заттардың шығарындыларын азайтуға үміттенетін тағы бір шара – газға жаппай көшу. Алайда, Алматыда газға көшу мәселенің толық шешімі болмайды, бұл уақытша шара ғана болады, өйткені 2025 жылдан кейін табиғи газ ЕО шекаралық салығы мен халықаралық шектеулердің әсерінен болады, өйткені газдың көміртегі құрамдас бөлігі жоғары.
Мәселенің анағұрлым перспективалы және сенімді шешімі жаңартылатын энергия көздеріне-ЖЭК - ке көшу болып табылады. Дәл осы жолмен барлық еуропалық және басқа дамыған елдер өсіп келе жатқан энергетикалық дағдарыс жағдайында жүреді. Алматыда да біз ЖЭК-бұл сөзсіз және ең сенімді перспектива екенін түсінуіміз керек, және біз бұл жұмысты неғұрлым ерте бастасақ, біз үшін соғұрлым жақсы.
Жаңартылатын көздерден энергияны пайдалануды ынталандыру туралы Еуропалық Одақтың Директивасына сәйкес (Страсбург, 11 желтоқсан 2018 ж.) 2030 жылға қарай ЖЭК-тің энергия балансындағы үлесі 60% - ға дейін болады. Алматыда Еуропаға қарағанда үй шаруашылықтары мен ШОБ-та пайдалануға арналған күн қондырғылары үшін одан да қолайлы жағдайлар бар. Алматының көптеген шағын таулы өзендерінде шағын және микро - ГЭС дамыту бойынша жұмыстар іс жүзінде жүргізілмейді. Қала әкімдігі ластаушы жоғары күлді көмірге тыйым салу туралы шешім қабылдап, газ бен шағын ЖЭК-ке кезең-кезеңімен көшу қажет. Бейжің тәжірибесін пайдалануды ұсынуға болады, онда олар жеке секторда бірнеше есе қауіпті шығарындыларды азайтқан Жаңа үнемді, экологиялық таза және технологиялық пештерді жаппай енгізді. Сонымен қатар, пештер арнайы бағдарламаны іске асыру барысында Мемлекеттік есебінен неғұрлым технологиялық пештерге ауыстырылды. Жаңа пеш Қытайда болса да көмірмен, бірақ оларда басқа жану режимі, тиімділігі жоғары, төмен шығарындылары мен мақсаты үлес шешу тосты. Неліктен біз Алматыда осындай әрекет жасамаймыз? Көпқабатты құрылыс басым болған Алматыда Энергия тиімді ғимараттарды енгізу де өзекті болып отыр. Германияда мұндай бағдарлама экологиядан басқа айтарлықтай бюджет қаражатын үнемдеуге және миллиондаған жұмыс орындарын құруға мүмкіндік берді.
Айнұр Нұрсабет