Қос «дінтанудың» қайсысын таңдаймыз?
Жастардың сырт келбетінде сақал, орамал сияқты өзгерістер пайда болып, діни таным өзінің құбылыстық келбетін көрсете бастаған соң, дін мәселесінің қоғамдағы өзектілігі артып жатыр. Бір кездері тек ЖОО орындарының кейбір мамандықтарына ғана пән ретінде енгізілген «Дінтану» сабағының мектептерге де жаппай енгізіле бастауы түрлі пікірталастар тудырумен келеді. Солардың соңғысы «Мектептердегі дінтану пәніне қай оқулықты таңдаймыз?» деген тақырыпта жүріп жатыр. Қазір Қазақстанның жалпы орта білім беру мекемелері Білім және ғылым министрлігімен бекітілген профессор Д.Кенжетайдың «Дінтану» оқулығын пайдалануда. Алайда оған балама ретінде академик сенатор Ғ. Есімнің «Дінтану негіздері» оқулығы да ұсынылуда. Д.Кенжетаев, Н.Асқаров, Ө.Тұяқбаев деген авторлардың оқулығымен жарақтанып қойған мектептер енді қайтадан оқулық ауыстырып, шығындаламыз ба деп алаңдап отыр.
Мәселеге түсінік беру үшін оқиғаны басынан баяндайтын болсақ, алдымен 2009 жылы Қазақстанның Білім және ғылым министрлігіне философия ғылымының докторы, профессор Ғарифолла Есімнің жетекшілігімен құрастырылған «Дінтану негіздері» атты оқулық ұсынылады. Білім және ғылым министрлігі бұл әдебиетті арнайы сараптамаға өткізеді. Алайда сараптама нәтижесі бұл әдебиетті оқулық ретінде пайдалануға жарамайтынын көрсетіп, қайта толықтыруға жібереді. Осылайша, аталған оқулық сан рет толығып отырып, бас-аяғы 11 мәрте сараптамадан өтпей қалады. Ақыр соңында арнайы сараптау комиссиясымен «оқу құралы» ретінде бекітілген әдебиетті сенатор Ғарифолла Есім «Білім министрлігімен бекітілген» деген таңбамен мектепке арналған оқулық ретінде баспадан шығарып жібереді. Мұның арты шуға айналған соң, аталған оқулықтар пайдалануға жарамай, қайта өңделіп басылып шығады. Ал БАҚ беттерінде Ғ. Есім құрастырған «Дінтану негіздері» оқулығының мектеп оқушыларының түсінігіне өте ауыр болып келетіні және тым ғылыми әрі монографиялық сарынға ие екені жазылып жатты.
Осы уақытта Білім және ғылым министрлігіне профессор Досай Кенжетайдың жетекшілігімен құрастырылған «Дінтану» оқулығы сараптамаға ұсынылады. Сараптамадан өткен бұл оқулықты Білім министрлігі де бекітеді. Алайда оқулық дауы Министрліктің мөрімен аяқталған жоқ. Сенатор Ғарифолла Есім Д.Кенжетайұлының «Дінтану» оқулығы мектептерге жарамсыз деп есептейді екен. Оның орнына бұған дейін министрлікпен «оқу құралы» ретінде бекітілген, өзінің жетекшілігімен құрастырылған «Дінтану негіздерін» ұсынады. Сонымен қатар халық қалаулысы Ғарифолла Есім министр Бақытжан Жұмағұлов пен Президент Әкімшілігі ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі Дархан Мыңбайға сенаторлық мінбеден хат жолдайды. Онда Д.Кенжетайұлының кітабын шұғыл түрде қолданыстан алып тастау керектігі жазылып, оқулықтағы бірқатар кемшіліктер келтіріледі. Мәселен, сенаторға «Мединеде Мұхаммед, Түркістанда Қожа Ахмет, Маңғыстауда Пір Бекет» деген тіркестің оқулықта келтірілуі ұнамаған. Себебі бұл сөздің астарында «Алла елшісімен әулиелерді теңестірушілік» байқалады екен. Сенаторды қайдам, бірақ бұл айтылған сын біз үшін орынсыз секілді көрінді. Себебі қазақтың фольклорында жиі қолданылатын «Мединеде Мұхаммед, Түркістанда Қожа Ахмет, Маңғыстауда Пір Бекет» деген бір ауыз сөздің астарында ешқандай да серік қосушылық жоқ секілді. Бұл нақыл сөз адамзатқа исламды Мұхаммед алып келгенін, ал қазаққа оны Ясауи бабамыз жеткізгенін және сол асыл діннің батыс өңіріне тарауына Пір Бекет сынды данагөйлердің себепкер болғанын жеткізіп тұрғаны айдан анық.
Аталған мәселенің басын ашып алу үшін қос оқулықтың да авторларына хабарласқан едік. Байқағанымыз, Ғ.Есім жаңа министр Бақытжан Жұмағұловтың «Дінтану негіздері» оқулығын қолданысқа енгізіп беретініне сенімді сияқты. Сенатор бұл тақырыпта Бақытжан Тұрсынұлымен арада жеке әңгіме болғанын тілге тиек етті.
Ғарифолла ЕСІМ, философия ғылымының докторы, академик, сенатор:
– Менің кітабыма Саентологтар, Кришна санасы, Иегова куәгерлері, Ахмадия сынды діни ағымдардың өкілдері қарсы шығып жатыр. Сондықтан бірқатар түзетулер енгіздік. Саентологтардың Францияда, Қарағанды қаласында соттасып жатқанын алып тастап, оларды «дәстүрлі емес, жаңа діни ағымдар» деп жіктедік. Ал Д.Кенжетайдың кітабынан көптеген қателіктер байқаймын. Мысалы, онда Президент пен Шыңғыс хан саясатының астарынан үндестік ізделеді. «Хизбут-Тахрирды» діни ағым деп көрсетеді. Тағы бір жерінде былай дейді: «Еліміздегі діни татулықты түркілік түсінікпен байланыстырады. Жоқ, олай емес, меніңше, біздегі татулық түркілік түсінікпен емес, ислам дінімен байланысты.
Әрине, бұл айтылған сын-пікірлер теріс емес. Дегенмен өздерін Ислам мемлекетіміз деп жариялаған, алайда түрлі тұрақсыздықтардың ошағына айналған Қиыр Шығыс мемлекеттері мен Ауғанстан, Иран, Ирак сынды елдердің санасынан дәл қазақтың бойындағыдай толеранттылық байқалмайды. Ендеше ұлттық бейнемізде де бір ерекшелік бар шығар.
Ал профессор Досай Кенжетай өзінің жетекшілігімен жарық көрген оқулықтың Білім министрлігінің бағдарламасына толықтай сай келетіндігін айтады. «Бұл пәннің негізгі мақсаты – оқушыларға дәстүрлі діндердің ұстанымдарын түсініріп, толеранттылыққа баулу. Сонда оқушылар да теріс діндердің ықпалына ұшырамайды. Біздің оқулықта осы ұстаным ерекше ескерілді. Және біз оны оқушыларға ғылыми қасаң терминдермен емес, қарапайым тілмен жеткізуге тырыстық. Яғни неғұрлым түсініксіз болса, солғұрлым терең философия деген принциптен аулақ болдық», – дегенді айтады.
Қазір қос оқулық та та көптеген сынпікірлерге ұшырауда. Академик Ғ. Есім жетекшілігімен құрастырылған оқу құралы мектеп оқушылары үшін тым ауыр сөздермен жазылғаны, сондай-ақ еліміздегі дәстүрлі емес дін өкілдерінің құқығына нұқсан келтіреді деп сынға алынуда. Ал Білім министрлігі ұсынып отырған Д. Кенжетай оқулығын, негізінен, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің оқытушылары сынға алады. Мұны Д.Кенжетайұлының оқулығына БАҚ беттерінде жазылған сын-пікірлерден байқауға болады. Бір қызығы, сол айтылған толассыз сындардың ешбірі біздің көкейімізге қона кетпеді. Тырнақ астынан кір іздеу секілді көрінді. Мәселен, «Айқын» газетінде жарық көрген «Оқулықтағы олқылық» атты мақаладағы сындардың бір-екеуін келтіріп өтейік: «Дін туралы жалпы түсінік». Бұл жерде жалпы деген – артық, ауызекі тілде қолданылатын жалпылама сөз», «Мединеде Мұхаммед, Түркістанда Қожа Ахмет, Маңғыстауда Пір Бекет» деп сірә атеистік, кеңестік заманда өріс алған тұрмыста айтылып жүрген теңеуді 9-сынып оқушыларына не мақсатпен ұсынған»...
Осындай да сын бола ма? Мұнан ғылыми-әріптестік тұрғыдағы сын емес, күндестіктің исі аңқып тұр. Аталған мақалада Д.Кенжетайдың оқулығы сопылыққа ерекше орын бөлетіні айтылады. Сонда ХІІ ғасырдан бастау алып, қазақтың бар болмысына сіңіп кеткен сопылықтан безінуге әлде оны жасыруға қандай себеп бар? Қазақтың сан ғасырлық өмірінің тарауларына айналған ілім оқулықтан бір тарауға ие бола алмай ма?
Оқулық авторы, профессор Досай Кенжетайдың өзіне хабарласқанымызда ол Ғ. Есім жетекшілігімен жазылған «Дінтану негіздері» оқу құралына сын айтып жатудан бас тартып, өз оқулығына ғана тоқталды.
Досай КЕНЖЕТАЙ, философия ғылымының докторы, профессор:
– Менің жетекшілігіммен жарық көрген «Дінтану» оқулығында «исламға басымдық берілген» деген сын айтылып жатыр. Егер Қазақстан тұрғындарының шамамен 70 пайызын мұсылмандар құрайтын болса, оқулықтың кемінде жартысы ислам дініне арналуы тиіс қой. Оның үстіне осы дінтану пәнінің міндеттелу себебіне назар аударайықшы. Әлемде терроризм мен экстремизм басымдық көрсете бастады. Және соның басым бөлігі ислам атын жамылу арқылы жасалып жатыр. Ендеше, оқушыларға соның ара-жігін ашып беру керек. Мысалы, мен Қазақстанға ешбір қауіп төндіріп тұрмаған, шалғайдағы «мармондар» мәселесін қозғамаймын ғой. Сондықтан бұл оқулықта алдымен исламға, оның ішінде қазақтың дәстүрлі көзқарасына, екіншіден, еліміздегі басымдықты құрайтын өзге конфессия өкілдеріне көп көңіл бөлінеді. Біз ең алдымен оқулықтың тілі жеңіл, оқушыға түсінікті болу керек деген ұстанымды ескердік.
