Елімізде электронды үкімет туралы арнайы заң қабылдау, мемлекеттік электронды қызмет көрсету үлгілерін әзірлеу және электронды әкімдіктің облыс, қала, аудан үлгісіндегі үш деңгейлі бірүлгілік сызбасын дайындау – Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға ортақ еңбек қоғамына қарай 20 қадам» деген мақаласындағы 17-нші маңызды тапсырманың бірі. Шынында, электрондық әкімдік құруды е-үкіметпен қатарласа жүргізген жөн сияқты.
Қазақстанда бұған дейін 2005-2007 жылдарға, одан соң 2008-2010 жылдарға арналған электрондық үкіметті дамыту бағдарламасы табысты жүзеге асырылды. Біздіңше, осы бағдарламаны заңға ұластырып, яғни электрондық үкімет туралы заңды уақыт оздырмай қабылдау қажет. АҚШ-та осындай заң 2001 жылы қабылданған екен. Онсыз е-әкімдікті жасақтау қиын. Осы ретте АҚШ-тың тәжірибесін де ескермеу мүмкін емес. Мәселен, АҚШ-тық FirstGov электрондық жобасының арнайы бағыты «Географиялық электрондық үкімет жасау» – штаттар мен округтердің жергілікті мемлекеттік басқару органдарын біртұтас географиялық ақпараттық жүйеге интеграциялау бағдарламасына айналған. Соның арқасында әр штаттағы жергілікті мемлекеттік басқару органдары мен азаматтардың өзара байланысы әлдеқайда жақсарған. Саясаттанушы Серік Өтеулиевтің жазуынша, бізде де осы сияқты «Қазақстан өңірлері» деп аталатын аймақтарды интеграциялайтын бірегей электрондық үкімет жобасын әзірлеп, жүзеге асырған тиімді. Электрондық әкімдіктің тиімділігі сол, жергілікті атқарушы органдарда күту уақыты үнемделеді, әкімдіктердегі кезектер санын азайтады, азаматтар жұмыс орыннан алыстамай, тиісті құжаттарды рәсімдей алады, шенеуніктердің дискреционды өкілеттіктері айтарлықтай кемиді. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар өзінің параметрлеріне байланысты әкімшілік процедураларды автоматты және нақты алгоритмдерге негіздей отырып жүргізетіндіктен, саяси ерік-жігерден тәуелсіз. Өкінішке қарай, әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, бұл үрдіс электрондық жемқорлыққа жол ашуы мүмкін. Себебі ақпараттық технологияларды шебер меңгерген кейбір ашкөз шенеуніктер өз құлқынын күйттеп, э-коррупцияның (e-corruptіon) арамшөптей қаулап кетуіне жағдай жасайды. Сондықтан осындай залалдық құбылыстың алдын алған жөн.
Жалпы, электрондық әкімдік Атырау, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстары әкімдіктерінің облыс орталықтары деңгейінде 2010 жылдағы желтоқсанда іске қосылған. 2014 жылға қарай электрондық үкіметтің өңірлік шлюзіне 14 облыстық әкімдіктің, республикалық маңызы бар қалалардың екі әкімдігінің ақпараттық жүйелерін қосу және жергілікті атқарушы органдардың кемінде 20 әлеуметтік маңызы бар мемлекеттік қызметтерін электрондық түрде іске асыру жоспарланып отыр. Көрші Ресей 2015 жылға қарай барлық мемлекеттік қызметтерді электрондық үлгіге көшіреміз деп отыр. Ал еліміз жыл аяғына дейін әлеуметтік маңызы бар қызметтердің 60 пайызын электрондық режимде қолжетімді етпек. Саясаттанушы С.Мұсатаев е-әкімдік жүйесі халықтың әкімшіліктің қызметін қадағалауына мүмкіндік беруі, шенеуніктердің жауаптылығын көтеруі керек деп есептейді. Мәселен, мемлекеттік қызметкер азаматтардың өтініштерін, құжаттарын қабылдаған кезде нақты датасын белгілеп, оның жүзеге асуына басымен жауап беретіндей, оның барысын азамат қадағалай алатындай механизмі жасалуы тиіс.
Бір пікір
Сейілбек Мұсатаев, саяси ғылымдар докторы:
– ХХІ ғасыр – ақпараттың, ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) дәуірі. Елімізде электрондық үкіметті дамыту бағдарламасы жүзеге асырылып жатыр, электрондық сан алуан қызмет түрлері, электрондық қашықтықтан оқыту, Елбасының халықпен тікелей телекөпір өткізуі дәстүрге айналған. Президентіміз өз мақаласында е-әкімдікті құру мәселесін дер кезінде көтеріп отыр. Жер көлемі ұлан-ғайыр Қазақстан үшін е-әкімдіктің маңызы өте зор. Біріншіден, бұл вертикалды тұрғыдан орталық пен жергілікті билік арасында ақпарат алмасуды, өзара байланысты тездетеді әрі жеңілдетеді, бюрократиялық қағазбастылыққа жол бермейді. Екіншіден, горизонталды тұрғыдан келсек, жергілікті әкімдік пен халықтың байланысы нығаяды, жергілікті билікке халықтық бақылау орнайды, сыбайлас жемқорлықты ауыздықтауға септігін тигізеді. Электронды әкімдікті дамытуда әкімдік ішінен ғана портал ашып қоймай, ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымды дамыту керек. Мысалы, интернет желілерін кеңейтіп, ауыл-аймақты интернетпен қамтамасыз ету қажет. Қазақстан бойынша интернет бағасы өте қымбат және жылдамдығы тым төмен. Сондықтан алдымен осы мәселелерді шешу керек. Әкімдер халықпен онлайн кездесуді шоуға, науқанға айналдырмай, күнделікті жұмысы ретінде қараса дұрыс болар еді. Әкімге дейін департамент шеше алатын тұрғындар өтініштерін іріктеумен бір орталық ыждағатпен айналысса... себебі департамент шеше алатын мәселелер әкімге қарай жолданып жатады. Е-әкімдік жүйесі жергілікті биліктің аймақтағы мәселелерге деген сезімталдығын күшейтеді, өйткені сол арқылы дер кезінде әртүрлі әлеуметтік түйткілдің, дау-жанжалдың алдын алуға мүмкіндік береді.