Cағы сынған еркек
Біз көбіне әйелдердің мұң шаққанына, сырын айтып жылағанына үйреніп қалғанбыз ғой. Әйел жыласа, ақылымызды айтып, көз жасын сүртуге дайын тұрамыз.
Ал ер-азаматтардың мықтылығына сенеміз. Алайда еркектің де тауы шағылып, сағы сынатын кезі болады екен. Таяуда маған бір кісі ақтарыла сырын айтқан еді. Кісінің сырын сыртқа шашқан дұрыс емес екенін білемін. Дегенмен ой салсын деген мақсатта ол кісінің мазасын алған нәрселер туралы газетке жазуды жөн көрдім.
Жасы елуден әлдеқашан асып кеткен кісі әйелінен ажырасқысы келетінін айтқанда тосырқап қалдым. «Бала-шағасы өсіп, немере сүйген кезінде онысы несі?» деген ойымның аузымнан қалай шығып кеткенін де байқамай қалыппын. «Жұрттың осындай өсегінен қорқып, осы уақытқа дейін бәріне шыдап, төзіп келдім, – деді ол. – Бірақ шыдамның да шегіне жетіп, төзімнің таусылатын кезі болады екен. Ондайда бәріне қолыңды бір-ақ сілтейсің.
Әйел мен бала-шағаны асырау еркектің міндеті деп мен өмір бойы әйеліме жұмыс істеткен жоқпын. Бір әйелге бір үйдің тірлігі жетіп артылады, оның үстіне әйелім үйде отырса, балаларым тәрбиелі болып өсе ме деп ойлағанмын. Сөйтсем бәрі керісінше болып шықты.
Шаңыраққа ие болады деген ұлым қаңғырып басқа қалада жүр. Онда үй-жайы болса мейлі ғой, пәтер жалдап тұрады. Жасы отызға жақындаса да үйленетін ойы жоқ. Бір басын асырай алмай, ай аралатып ақша сұрайды. Ал өрісімді кеңейтетін қызым бір баласымен үйде отыр. Ата-енесімен бірге тұрғысы келмейді екен. Күйеубаламыз үйінің кенжесі, ата-анасының қолында қалатын ұл. Құдалар біздің қыз бармай тұрып-ақ басқа ұлдарын үйлендіріп, еншілерін беріп қойған. Әрқайсысының өз тіршілігі бар, ата-анасының қолына қайтып келмейді. Соны қызыма қанша айтсам да түсіндіре алмай-ақ қойдым. Шешесі де қызына мұның ұят болады, ата-енеңе қызмет ет, ол сенің перзенттік борышың дегенді айтпайды. Қызының өз жанында болғанына мәз. Мен қыздың жатжұрттыққа жаралғанын айтып, оны күйеуінің үйіне жібергім келіп жанталассам, ол: «Жалғыз қызыңды сыйдырмай жатсың ба? Балаң көп пе?» – деп ұрсады менімен. Құдай адамды ақылға жарытпай қойса қиын екен ғой. Ақылымды айтып-айтып шаршап, ақырында үндемейтін болдым.
Өзім үй бетін көрмеймін. Осыларды тамақтан, киімнен тарықтырмайын, қатарынан кем болмасын деп істемеген жұмысым жоқ. Мінезім ашық, ешкімге бәле ойламайтын ақкөңілділігімнен болар, маған адамдар үйірсек. Достарым өте көп. Талайының үйінде қонақ болғанбыз. Біз де оларды қонаққа шақырайық десем, әйелім кірпідей жиырылады. Онысымен қоймай, қызғаншақтығын қайтерсің. Оның бұл әдетіне етім өліп кеткен. Ащы тілімен түйреген кезде біраз уақытқа дейін тамағыма ащы өксік тығылып, ашынып отырам да, ол жылы сөйлесе, қайтадан ұмытып кетем.
Құдайдың зарын айтып жүріп биыл көктемде баламды үйге шақырып алғанмын. Үйленесің, осы үйде отырасың дедім қатайып. Балам көнгендей болған. Былай-былай шығып жұмыс іздейін демейді. Екі айға жуық уақыт жүрді сенделіп. Келмей жатып алқымынан алмайын деп мен де үндемедім.
Бір күні жұмыстан келсем, үйдің шатырын жартысына дейін ашып тастапты. «Мұның не?» десем, ол: «Әкеңізден қалған ескі үйде тұра бермекшісіз бе? Мен үйді бұзып, өз ойымдағыдай етіп жөндетемін», – дейді. «Ондай ойың болса, алдын-ала неге ақылдаспайсың? Жаз ортасынан ауғанда шатырды қайта жауып үлгереміз бе? Дайын тұрған қаражат та жоқ», – десем, «Ой, көке, өстіп күйдіресіздер ғой. Мен кішкентай баламын ба? Керек заттарды жеткізіп берсеңіз, бәрін өзім істеймін ғой», – дегесін мен де үндемедім.
Сонымен үйдің бәрін бұзып, айра-жайрасын шығарып, ешкімге ештеңе деместен кетіп қалыпты. Қоңырау шалсам, телефонға жауап бермейді. Соған ашуланам деп қан қысымым көтеріліп кетіп, екі-үш күн өз-өзіме келе алмадым.
Өз қолымды өзім кесейін бе, ақыр соңында аяғымнан тозып, үйімді жөндеп беретін адамдарды іздеп тауып, алдымен төбесін жаңалап жаптырып, кейін үйдің ішінің бәрін қайтадан сылатып, әуреге түстім де қалдым. «Әке, мен сізді қинап қойдым ғой», – деп кешірім сұрап хабарласқан ұлым жоқ. Жым-жырт жатыр. Шешесімен сөйлесіп жүргенін біліп жүрмін. Ол да баласының хабарын айтайын демейді, мен де сұрамаймын.
Қыс түспей үйдің шатырын жауып алайын, от жағып жылытатын бір-екі бөлмені жөндетіп үлгерейін деп зыр жүгіріп жүріп, үйге азық-түлік әкелуді ұмытыппын. Бір күні жұмыстан шаршап үйге барсам, қызым: «Тоңазытқыш бос тұр, бізді аштан қатырайын дедіңіз бе? Астыңызда машина, азық-түлік ала келсеңіз болмай ма? Нанға неге ақша тастап кетпейсіз?» – деп дікеңдейді. Шешесіне қарасам, қызын маған айдап салып, мәз боп отыр.
Қаным басыма тепті. «Шық үйден! – дедім қызыма қарап ақырып. – Сені үйге әкелген мен емес, бұлай деп маған емес күйеуіңе айтасың. Осы уақытқа дейін тұяқтарыңды қимылдатпай, мойныма масыл қылып баққаным да жетер!»
Шынымды айтайын, осы күнге дейін бала-шағама да, әйеліме де қатты ұрсып көрмеген екенмін. Бар өмірімді соларға арнаппын. Ал олар мені әкем, ерім-пірім деп сыйлап, құрметтеудің орнына мені майшелпек қылып пайдаланып келіпті. Әйелім де, балаларым да мені адам деп сыйламай, табыс көзі ретінде ғана қараған екен. Осыны түсінгенде мен әйелімнен де, балаларымнан да түңіліп кеттім. Жанымды түсінбейтін жанмен бүкіл өмірім текке өткен екен. Ажырасамын! Барлық жұмысты жиыстырып қойып, ендігі аптадан бастап кірісемін осы тірлікке. Олармен үйді де бөліспеймін, ақша да бермеймін. Күндерін өздері көрсін!»
Осылай деген ол қатты ашуланып, темекісін үстін-үстін шекті. Ит тірліктен әйелдер ғана емес, ер-азаматтар да қажиды екен-ау деген ойға қалдым. Сөздің шыны керек, еркек мен үшін тас қамал секілді көрінетін. Сөйтсек, олардың да бордай езіліп, тауы шағылатын, сағы сынатын сәті болады екен.
Бұл оқиғаға орай кімді кінәлайсың?
Қ. ЕРЕЖЕП
