Жер телімін инфрақұрылымды жасағаннан кейін ғана жекеге беру тұрғын үй саласын дамытуға кедергі келтіре ме?

Алдағы екі жылдың ішінде еліміздің аумағында ауыл шаруашылығына арналған жерді жаппай тексеру жұмыстары жүргізілмек. Сонымен қатар жеке тұрғын үй салуға арналған жер аумақтары да тексеріледі. Ресми мәліметке қарағанда, мұндай жер телімдерінің 80 пайызы инфрақұрылыммен қамтамасыз етілмеген. Жыл басында бірінші вице-премьер Серік Ахметов: «Біз жерді жай бере салуды тоқтатуымыз керек. Ендігі кезде инфрақұры­лы­мы бар жер телімдерін бөлу қажет. Не болмаса жерді игеру туралы мәселе қойылсын. Айталық, екі жылдың ішінде қала немесе аудан әкімі тұрғын үйлер салынатын жерді инфрақұрылыммен қамтамасыз етсін. Жұртқа жерді бөліп, уәде берумен шектелмеу керек», – деген еді.
Өткенде осы мәселе қайта көтерілді. Жер ресурстарын басқару агенттігінің басшысы Қадырхан Отаров­ тұрғындарға жер беру әзірге тоқтатылатынын хабарлады.  Себеп – инфрақұрылым. Осыны жүйелеу үшін жұмыс тобы құры­лған. Бүгінде 90 мың гектар жердің ин­фра­құ­рылымын жасау керек екен. Бұл жер алып, үй салам дейтіндердің арманын тағы біраз жылға шегеруі мүмкін. Шынында да, мұндай қадам тұрғын үй саласын дамытуға кедергі келтіре ме?

Тасбай Симамбаев, қоғам қайраткері:
иә
– Шыны керек, кезінде жерді оңды-солды таратып бердік. Қазір қай қалаға барсаң да, артық бір метр жер жоқ. Заң бойынша елімізде әр отбасына 10 сотық жер берілуі керек. Алайда оны орындау қиынға соғатын түрі бар. 
Жалпы, үй мәселесі қазір ең қиын мәселе болып тұр. Мәселен, Ас­танада тұрғындардың 70 пайы­зында баспана жоқ. Сондықтан  пәтер жалдауға мәжбүр. Ал пәтер жалдаудың  қымбатқа түсетіні бел­гілі. Содан қаланың айналасындағы ескі саяжайларда, қора-қопсыда кішкентай балаларымен тұрып жатқандар өте көп. Ауылдық жерде тұрғын үй мүлде салынбайды десе де болады.
Рас, елімізде ипотека, Тұрғынүй­құры­лысжинақ банкінде қаржы жинау арқылы пәтер алуға жағдай жасалған. Тұрғын үйге арналған мемлекеттік бағдарламалар да бар. Бірақ, шындығын айтқанда, ондай бағдарламалармен пәтер алуға бәрінің бірдей шамасы келе бермейді.  Оған қарағанда жер алып, үй салған арзанға түсер еді. Еске түсірсек, кезінде Алматының маңайында алдымен жер алып, үй салып, содан кейін қауымдасып су мен жарық тартып, бірнеше елдімекен құрылғанын білеміз. Шаңырақ, Алтын бесік секілді ауылдар солай салынған. Сол кезде қан­шама адам баспаналы болды.
Енді Жер ресурстары агенттігі алдымен инфрақұрылым салынбай, жер берілмейді деп хабарлады. Ол да дұрыс шығар. Әл­бетте, үй тұрғызған соң су  мен электр қуа­тын, сондай-ақ газ тартып, жол салу қажет. Оған қыруар қаржы жұмсау қажет. Сон­дықтан коммуналдық жүйелерді ретке кел­тіріп алған соң тұрғын үй салған дұрыс де­ген шешімді құптауға да болар.
Алайда осы арада инфрақұрылым жағы кімге жүктеледі деген бір кілтипан шығады. Егер әкімдерге жүктесе, оның арты сиырқұйымшақтанып, ұзаққа созы­луы мүмкін ғой. Себебі бізде әкім­дердің өте баяу қимылдайтыны белгілі. Оны күтіп жүруге баспана­дан қиналған жұрттың шыдамы жете ме? 
Содан кейінгісі – құжат мә­селе­сі. Бүгінде миллиондаған адам жұмысты ысырып қойып, үйдің құжатын дайындау үшін талай мекеменің табал­дыры­ғын тоздырумен күн өт­кізеді. Құжат алатын ме­ке­ме­лерді жемқорлық әб­ден жайла­ған. Содан ба­рып қанша­ма үйдің құжаты жоқ. Бұл да – шешуі кезек күттірмей­тін мәселе. Осыны халыққа қызмет көр­сету орталығы секілді бір терезе­ден құжат бе­ретіндей етіп қолға алу қажет. Әйтпесе үй салған адам «генплан, геодезия, архи­тек­тура т.с.с.»  деп бір тонна қағаз жинап, әлек­ке түседі. Тұрғын үй саласын дамы­та­мыз десек, халыққа жер беріп, сосын барлық жағдайын жасаған дұрыс болар еді.

Қуаныш Айтаханов, сенатор:
жоқ
– Жер ресурстарын басқару агенттігі осы кезге дейін қалыптас­қан жерді тегін беру мәселесін қай­та қарастыруды қолға алды.  Соған орай бүкіл қалаларда түгендеу жұ­мысы жүруде. Бұл шаруа маусым­ның 30-ына қарай аяқталуы тиіс. 
Расында да, кезінде жер инфра­құрылымы бар-жоғына қарамай таратыла берді. Ал құрылысты аяқ­тағаннан кейін қомақты қаржыны талап ететін іс су мен жарық тарту, жол салу ғой. Әйтпесе қаншама қа­ражат жұмсап, небір үлкен үй­лерді салып тастайды. Бірақ ішінде суы, жарығы болмаған соң көбіне пай­даланусыз бос тұрады. Сон­дықтан тұрғын үй салу үшін арнайы алаңдар болуы қажет.
Суы, электр қуаты, жол мәселесі ше­шілген соң ғана жер беруге рұқсат етілмек. Елді мекеннің жоспары жаса­лып, инфрақұрылымы дайын болып тұрса, халық та тез арада үй тұрғызып, тез арада қоныстанар еді. Осылайша еліміздегі тұрғын үй саласы да дами түседі.
Соңғы мәліметке қарасақ, биылғы жылдың өзін­де 6,5 млн шаршы метр жекеменшік үй-жай пайдалануға берілді. Мұ­ны Елбасы өзінің халыққа  Жол­дауында атап айтты. Со­ның 43,7 пайызы – жеке­меншік есебінен салын­ған үйлер. Әлбетте, біз жеке­меншік есебінен үй салу­ға жер бермейтін болсақ, біздің еліміз­де салынатын құрылыстың жалпы көле­мі екі есеге төмендеп кетеді. Жеке азамат­тарға жер бермей, олар жеке үй салмай, біз бас­пана мәселесін шеше алмай­мыз. Бұл – онсыз да үлкен мәселе. Бірақ ол үшін алдымен инфрақұрылымын тартып, содан кейін жерді берген дұрыс. Себебі үй салу оңай емес, оған қыруар қаржы қажет. Ал енді оған қоса, су мен жарықты өзі тартып, жолды өздері салса, онда бұл жұртқа ауыртпалық  түсіретіні сөзсіз. Сондықтан алдымен инфрақұры­лым­­ды тартып беру керек. Оған соншама көп уақыт кетпеуі керек. Бұл, бір жа­ғынан, мемлекет үшін де арзанға түседі. Ең бас­тысы, жер тиген соң, халық үйді тез арада салып алады. Есесіне баспана проблемасы шеші­ле береді.
Сол секілді ауыл шаруашылығындағы жер туралы заңға да өзгеріс енгізу керек деген ұсыныс айттым. Жер алып, сол жерге сүт фермасын тұрғызып, кәсібін жүргізем деушілерге жағдай жасау керек. Оларға жердің бағасын арзандатып берген жөн. Ауыл шаруашылығы өнімдері арзан бол­сын десек, ауыл шаруашылығына берілетін жердің бағасын да арзандатқан дұрыс. Әлбетте, мұндай жерді үй салатын жердің бағасымен теңестірмеу керек.

Бейтарап пікір
Амалбек Тшан, қоғам қайраткері:
– Меніңше, алдымен инфрақұрылымды салып, содан кейін жер беру керек деген шешім дұрыс емес. Жалпы, біз байыбына бармай, ештеңені шешпей жатып шектеу қоя береміз. Жай ғана мысал, қала көшелерінде автокөліктерді қоюды шектейді.  Ал ондай қадамға бармас бұрын алдымен машиналар тұратын тұрақ қажет емес пе? Егер Сингапурдағыдай жерасты, жерүсті көлік тұрақтары бар болса, бір жөн. Онда әлгіндей шектеу қоюға болар еді.
Сол секілді жер берілмес бұрын алдымен инфрақұрылым жасау керек дейді. Ал оны кім жасайды?  Оған қаржы қайдан бөлінеді?  Тұрғын үй салатын  аумақтарға газды айтпағанда, су тарту керек, электр қуаты желіле­рін жүргізу керек.  Одан кейін жол салу мәселесі шығады. Осының бәрін мемле­кеттің мойнына артып қойса, онда тұрғын үй мәселесінің шешілуі кейін­ге шегеріле беруі ықтимал. Ол үшін, ең алдымен, қаржы керек. Содан кейін ин­фра­құрылым жүргізуді қай мекеме мойнына алады? Алдымен соны шешіп алу қажет. Әйтпесе ертеңгі күні жер де берілмей, инфрақұрылым да жайына қалуы әбден мүмкін.