Мұғалімдерді жұмысқа қабылдауды білім бөлімдеріне беру арқылы мектептегі жемқорлықты жоя аламыз ба?
Соңғы жылдары елімізде қызмет бабын асыра пайдалану мен жемқорлық фактілеріне байланысты мектеп директорларының қызметтен кетуі жиіледі. Мектептегі кадр мәселесін бизнес көзіне айналдырып, мұғалімдерден пара алу арқылы бір ұстаздың жүктемесін бірнеше ұстазға бөліп берген директорлардың тойымсыз әрекеті салдарынан мектептерде де болмашы сағат санымен жүрген ұстаздар көбейген. Бұл мектеп оқытушыларының наразылығын тудырып, мектеп директорларының үстінен арыз жазатын мұғалімдердің де көбеюіне әкеліп соғуда. Балаға білім беруді ысырып қойып, өзара араздасып жүрген мұғалімдер мен мектеп директорлары әрекетіне қалай тосқауыл қоюға болады? Бұл тұрғыда кейбір мамандар мұғалімдерді жұмысқа қабылдау құзыретін мектеп директорларынан алып, білім бөлімдеріне беру туралы ұсыныс айтуда. Мамандар ұсынысын таразыға тартып көрген едік.
Ғалия ҚАЙДАУЫЛҚЫЗЫ, ҚР білім беру ісінің үздігі
Иә
– Бұл ұсынысты толығымен қолдаймын. Мұғалімдерді мектеп директорларынан гөрі білім бөлімдері жұмысқа қабылдаса, көптеген заңсыздықтың алдын алуға болар еді. Онда да мұғалімдерді тек білім бөлімі басшысының іріктеуімен емес, білім бөлімі тарапынан құрылған, құрамында бірнеше адамы бар арнайы комиссияның көмегімен жұмысқа қабылдауымыз керек. Ол комиссияның құрамындағы адамдар тәуелсіз, ар-ожданы таза, педагогика саласында көңілге түйгені мен көргені мол қызметкерлер болуы тиіс. Кадр таңдауды білім бөлімі басшысының қолына бере салу мәселені шешпейді.
Білім бөлімі басшыларының мектеп директорларынан түк те айырмашылығы жоқ. Сондықтан мектептегі кадрларды іріктейтін арнайы комиссия құрылуы тиіс. Ол комиссия мұғалімнің қаншалықты ұстаз деген атқа лайық екенін анықтап барып жұмысқа қабылдауы керек. Мектептегі сағат санын да осы комиссияның мұғалімнің біліктілігін анықтаудағы шешіміне сай үлестіру керек. Сонда мұғалімдер арасында сағатқа таласу секілді алауыздықтар да тыйылар еді. Шыны керек, мектеп директорларының мұғалімдерді жұмысқа өздерінің қабылдауы көптеген заңсыздықтарға жол ашты. Кім көрінген, педагогикаға үш қайнаса сорпасы қосылмайтын адамдар ұстаз атанып шыға келді. Тек директорға беретін парасы болса болғаны, кім болса соның мұғалім болып шыға келуі мұғалім атты мамандықтың қадірін қашырып, білім сапасының да төмендеуіне әсер етті.
Біз бүгінге дейін қалыптасқан жүйені тез арада өзгертпесек болмайды. Ешқандай бақылаудың жоқтығынан мектеп директорлары ойына келгенін істеп, бір жүктемемен бірнеше мұғалімді жұмысқа қабылдап, оқу жылының соңында қырына алған мұғалімін қысқартып, сағат санын да саудаға салып, басшылық қызметін бизнеске айналдырып алды. Сондықтан тез арада бұл мәселелерге тосқауыл қойып, мұғалімдерді жұмысқа қабылдауды білім бөлімдеріне табыстау қажет. Сонда ғана мектептегі жемқорлыққа тосқауыл қойылады.
Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ, Мәжіліс депутаты
Жоқ
– Жоқ, бұл ұтымды ұсыныс емес. Мұғалімдерді жұмысқа қабылдауды мектеп директорларының құзыретінен алып, білім бөлімдеріне табыстау ешқандай мәселені шеше алмайды. Бұл жерде басты мәселе жемқорлықты жою болып отыр. Ал аудандық білім бөлімдері арқылы мектеп мұғалімдерін таңдау, жұмысқа қабылдау білім саласына қатысты жемқорлықты жояды деп кесіп айта алмаймын. Өйткені білім бөлімдері арқылы мұғалімдерді жұмысқа қабылдау кезінде де іске адам факторы араласады. Ал олардың жемқорлыққа жол бермесіне кім кепіл? Оның үстіне мұғаліммен тікелей, күнделікті қарым-қатынаста жұмыс істейтін мектеп директоры.
Сондықтан мектеп директоры ұжым басшысы ретінде кадр таңдаған кезде мұғалімнің білімі мен біліктілігін қатар сарапқа салып отырып, өзімен бірге жұмыс істесе алатын маманды жұмысқа қабылдауы тиіс. Ал біз мектепке мұғалім қабылдауды білім бөлімдеріне беру арқылы директорды бұл мүмкіндіктен айырамыз. Айналып келгенде директор мен мұғалім арасындағы келіспеушіліктің туындауына, арыз жазуына бұл да себеп болуы мүмкін. Атап айта кетерлігі, бұл ұсыныс жалпыға ортақ, тиімді ұсыныс емес. Өйткені мектеп директорларының бәрі бірдей жемқорлыққа жол беріп, мұғалімдерді жұмысқа алар кезде «бармақ басты, көз қыстыға» барып отыр деу дұрыс емес. Сондықтан мектептегі жемқорлыққа тыйым салу, мұғалім мен директор арасындағы бизнес көзіне айналып отырған кадр мәселесін шешудің басқа жолдарын қарастыру керек. Осы орайда мектеп директорларына қойылатын жауапкершілікті барынша арттыра отырып, мұғалімдерді жұмысқа қабылдауды мектеп директорларының өз иелігінде қалдырған дұрыс. Ал оның қандай кадрларды таңдап, қандай іс-әрекеттерге жол беріп отырғаны аудандық білім бөлімдері тарапынан бақылауға алынуы тиіс.
Мектептегі жемқорлықты жойып, мұғалімдердің тәртібін күшейтіп, оқушыларға сапалы білім беруді арттырамыз десек, директорларға қойылар талапты күшейту керек. Бірлі-жарым істі болған директорлардың іс-әрекетін жариялы түрде жазалау қажет, жұмыстан босатып қана қоймай, жұмыссыз қалатындай күн туғызсақ, басқа директорлар да аяғын аңдап басар еді. Біз көбінесе әрекеті әшкереленген директорлардың ісін жылы жауып, ескерту берумен шектелеміз. Бұл дұрыс емес. Сондықтан мектеп директорларына қойылар талапты күшейте отырып, олардың кадр таңдау жұмысына да бақылау орнатқан дұрыс. Мектепке кездейсоқ адамдардың басшы болуынан сақтануымыз керек. Егер директорларды басшылыққа қатаң іріктеумен алғанымызда мұндай заңсыздық орын алмас еді.
Бейтарап пікір
Гүлнәр СЕЙІТМАҒАНБЕТОВА, Мәжіліс депутаты:
– Аудандық білім бөлімінің әр мұғалімді жекелеп қабылдап, жұмысқа алып отыруы жұмыстың үйлесімділігі жағынан дұрыс емес. Сондықтан мектеп директорларының жемқорлығын тыю жолында бұл аса ұтымды ұсыныс дей алмаймын. «Бес саусақ бірдей емес», сондықтан мектеп директорларының бәрі бірдей жемқорлыққа жол беріп жатыр деу де қиын. Ал мұндай жағдайда олардың бәрін ортақ бір тәртіпке салып қою да артықтау секілді. Осы орайда мектеп мұғалімдерінің жемқорлыққа жол беруіне тосқауыл қоятындай, мұғалімдердің де наразылығын тудырмайтындай мүлдем басқа жол қарастыру керек. Оның ішінде кеңестік кезеңдегі басқарудың озық үлгісі мен бүгінгі демократиялық қоғамның артықшылықтарын пайдалана отырып өзімізге ыңғайлы жүйе қалыптастырсақ дұрыс болар еді.
