Еңбек адамының құқығы толыққанды қорғалуы үшін кәсіподақ ұйымдарының орталық кеңесі тәрізді құзырлы орган құру қажет пе?

Бізде еңбек қатынастары төңірегінде әлі де түйткілдер бар. Жұмысшы мен жұмыс беруші, жалдаушы мен жалдамашының арасындағы түсінбестік, кикілжің қоғамда ара-тұра болса да бой көрсетіп тұрады. Жұмысшылардың үш-төрт айлап жалақы ала алмай жүретін кездері де кезігуде. Енді мұны ретке келтіру үшін не істеу керек? Оның үстіне, қазір кәсіпорынның ішінен құрылған кәсіподақтар кәсіпорын басшысына тәуелді болып қалды. Олар еңбек адамдарының құқын қорғай алмай отыр. Ал еліміздің кәсіподақтар федерациясының құзыреті шектеулі. Осы ретте кейбір мамандар мұны жетілдіру үшін бұрынғы кеңес үкіметі кезіндегідей, кәсіподақ ұйымдарының орталық кеңесі секілді құзырлы орган құру қажеттігін айтуда. Шынында да, бізге осындай орган керек пе? Алайда бұған қарсы пікір айтушылар да табылды.

Ерасыл ӘБІЛҚАСЫМОВ, қоғам қайраткері:
иә
– Қазір бізде Қазақстан кәсіп­тік одақтар федерациясы құрыл­ған. Бірақ ол ештеме шеше ал­май­ды, еңбек адамының құқын қор­ғай алмай отыр. Егер кәсіп­одақ фе­дерациясы еңбек адамы­ның құқын қорғай алмаса, жәр­демақы алып бере алмаса, жұ­­мысшысы ауырып қалған жағ­дайда санато­рийлерге жібере алма­са, онда ол несіне кәсіподақ фе­дерациясы болып отыр? Сон­дықтан халықтың қамын ойлай ал­майтын мұндай федерацияны таратып, тікелей Президентке не­месе Үкіметке бағынатындай құ­зырлы орган құруымыз қажет. Олар ешқандай кәсіпорынға тә­уел­ді болмай, тек Елбасының тап­сырмасымен өзін­ше дамуы тиіс. 
Түрлі бастауыш кәсіподақтармен бірі­гіп жұмыс жасауы керек.
Бір сөзбен айтқанда, еңбек адамының құқы тапталмауы үшін бізде кәсіподаққа қатысты Елбасының жанынан құзырлы орган құрылуы керек. Әйтпесе, қазір кәсіп­одақ­тар кәсіпорын басшысына тәуелді болып қалды. Мұны шешу үшін ең бірінші кәсіподақ ұйымдарының орталығын құ­рып, кәсіпорындар қаражатты алдымен орталыққа жіберіп, сол арқылы барлық бас­тауыш кәсіподақ ұйымдарына үлесті­рілуі қажет. Сонда кәсіпорын ішіндегі кә­сіп­одақтар өндіріс басшысына тәуелді бол­май, бір орталықтан қаржыландырыл­ғаннан кейін, олар міндетті түрде еңбек адамының құқын қорғар еді, жұмыстары жүйеленер еді. Бұл ретте кәсіпорын бас­шылығына ай сайын орталыққа мұнша қаражат аударасың деп міндеттеуіміз қажет. Олар тек халықтан түскен жарнамен ғана емес, мемлекеттен де қосымша қаражат алуы тиіс. Онсыз болмайды. Ал бізде қазір қалай? Бүгінде Қазақстанда 17 мың бас­тауыш кәсіподақ ұйымы бар екен. Соның басым көпшілігінің жетекшісі жалақыны кәсіп­орыннан алады. Бұдан кейін кәсіподақ төрағасы кә­сіп­орын басшысына қалай тәуел­ді емес деп айта аласыз?
Елбасы осыған қатысты өткен кеңесте мемлекет алдында тұрған мақсат-міндеттерді жүзеге асыруда өзі­мен тікелей жұмыс іс­тейтін бір адам болатынын айта келе, осы орайда Қырым­бек Көшербаевты өзінің кең­есшісі етіп таға­йын­дады. Көшербаев тәжірибесі бар, мық­ты идеолог. Ол алдағы уақытта кәсіподақ ұйымдарына қатысты құзыр­лы орган құрып, облыстардағы жұмыс­тарды жү­зеге асырып, өңірлерде қалып­тасқан жағдайларды, еңбеккерлердің құ­қы­ғының толыққанды қорғалуын қа­да­ғалап, жіті бақылау жасаса, дұрыс-ақ болар еді.

Шалатай МЫРЗАХМЕТОВ, Мәжіліс депутаты:
жоқ
– Бізде онсыз да еңбек ада­мының құқығын қорғайтын Еңбек және ха­лық­ты әлеуметтік қорғау министрлігін­де арнайы комитет бар. Аталмыш министр­ліктің өзі осы мәселемен ай­­­на­­­лысып отыр. Оның үстіне, бізде Қа­зақстан кә­сіп­тік одақтар федерация­сы құ­рыл­ған. Енді оған тағы да кәсіп­одақ ұйым­да­рының құзырлы ор­ганын құру­дың қажеті не? Қос-қос­тап құ­зыр­лы орган аша бер­ген­нен гөрі, кеңес үкіме­тінен бері келе жат­қан кәсіподақ ұйым­­да­рына қа­тысты  заңға өзгеріс-тер мен то­лық­тырулар енгізгеніміз дұрыс деп есептеймін. Бұл ретте Елба­сы­ның айтқаны өте орынды, біз кә­сіподақтар институтын жаңғыр­туы­­мыз керек. Қа­зақстан кәсіптік одақтар фе­дерация­сына заңдық тұрғыдан құзырет берге­німіз жөн.
 Жұмысшылардың ай­лық-жалақысы уақы­тылы төленбесе, ауы­рып қалған жағ­дайда жәрдемақы берілмесе, жалпы еңбек шарты дұрыс орындалмаса, онда кәсіподақ кәсіп­орын басшы­лы­ғына қарсы іс-әрекет жасай алатындай мүмкіндік бергеніміз дұрыс. Егер Парламентке «Кәсіподақ туралы» заң келетін бол­са, біз оны жан-жақты тал­қы­лап, осыған қатысты барлық үкіметтік емес ұйым­дар­ды тарта отырып, бірлесіп, дұ­рыс ше­шім шығаруға тырысатын боламыз.
Сондай-ақ, қарапайым ең­бек­ші­лердің құқын толық қор­ғау үшін Еңбек кодексіне де өзге­ріс­тер ен­гізгеннің артықшы­лығы жоқ. Өйт­кені экономика дамыған сайын, бұл әлеу­меттік жағ­дайды көтеруге де әсер ететіні сөзсіз. Сон­дықтан бұл салада тікелей екі қоз­ғаушы күш бар: бірі – Еңбек туралы кодекс болса, екіншісі – кәсіподақ ұйымдары­ның жұмы­сын заңдық тұрғыдан жетілдіру.Егер бізге бұларға қатысты заң келіп түсетін болса, оның дұрыс шешім табуына бар мүм­кіндігімізді салатын боламыз. Бірақ тағы да қайталап айтамын, кәсіподақ ұй­ым­дарына қатысты арнайы орган құрудың қажеті жоқ. Тек кәсіподақтардың белсенділігін арт­тыру жөнінде, оның жұмыстарын жүйелеуге қатысты, тіпті кәсіпорын бас­шылығына тәуелді болмай, еңбек адам­дарының құқын қорғайтындай мүмкіндік беруіміз қажет.
Шетелдік тәжірибеге қарап отырсақ, оларда кәсіподақтар кәсіпорынмен бірлесіп жұмыс істейді. Оған қатысты арнайы орган жоқ. Кейбіреулер кәсіподақтар кә­сіп­орын басшысына тәуелді болмас үшін арнайы құзырлы орган құрып, жарнадан түскен қаражатты солар арқылы үлес­тіріп отыру қажет дейді. Бізде онсыз да кәсіп­одақтарға жұмысшылардан мардымсыз жарна аударылады, егер кәсіп­одақ ұй­ым­дарын орталықтандырсақ, жарна бірінші соларға түсетін болса, іс басында тұрған бастауыш кәсіподақтарға ақша аз түсіп, олардың жұмысын одан сайын төмендетіп алмаймыз ба? Сондықтан бірінші кәсіп­одақ пен кәсіпорындардың арасындағы байланысты жетілдіруіміз қажет. Тіпті заң арқылы бастауыш кәсіподақтарға құзырет беруіміз тиіс.

Бейтарап пікір
Нұрлан ЕРІМБЕТОВ, саясаттанушы:
–Еңбек адамдарының құқы толық қорғалуы үшін заңымыз дұрыс орындалуы керек. Бізде заң жоқ емес, бар. Бірақ соның орындалуы көңіл көншітпейді. Заңның орындалуы дұрыс жүзеге аспай, мәселе шешілмейді. Бұл жерде біз кәсіподақтарға қатысты құзырлы орган құрайық-құрмайық, ең бастысы, соған қатысты заңды көпшілік орындауы тиіс. Қазір кез келген еңбек ұжымдарында формалды емес кәсіподақ белсенділері бар. Оларды ешкім сайлаған жоқ, алайда жұмысшылардың арасында олардың беделі жоғары тұрады. Неге сондай ұжымда беделі бар адамдармен келісімшартқа отырмасқа? Осы жағын да ескергеніміз дұрыс секілді.