Қазіргі таңда қазақстандық денсаулық сақтау саласының қос алпауыты, яғни мемлекеттік және жекеменшік денсаулық сақтау ұйымдарының бәсекелестікпен жұмыс жасап жатқаны анық. Бірақ аз уақыттың ішінде олар серіктес атанып, біріге қызмет етер болса, халықтың денсаулығына қалай әсер етері белгісіз. Жаңа реформа десе елең ете қалатын қарапайым халықтың денсаулық сақтау саласындағы бұл жаңалықтан да күтері көп, тек күдері үзілмесе болғаны... Мемлекеттік медициналық мекемелерге қарағанда жекеменшіктің көмегіне жүгінетіндер көп. Жасыратын несі бар, жасалатын ем-домның сапасы да мемлекеттік емханаларға қарағанда әлдеқайда жоғары. Бірақ баға жағынан тым қымбат. Алайда бұл саладағы қымбатшылықтың нендей себептен болатыны белгілі. Заманауи технология, білікті маман, жайлы ғимараттар. Медициналық мекеме ашқан кез келген кәсіпкер бұл жағдайдың барлығын өз ақшасына жасайды. Тіпті мемлекеттік емханалардың көпшілігі қазірдің өзінде жекеменшік клиникалардың көмегіне жүгінуге мәжбүр болып жүр. Сол үшін де болар, болашақта аталмыш серіктестік құрылмақ, дегенмен, «бұл халық үшін тиімді бола ма, жоқ па?» деген сұрақты мамандарға қойып көрдік.
Серікбол МУСИНОВ, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің жауапты хатшысы:
иә
– Әрине, бұл – елімізде көрсетілетін медициналық көмектің халық үшін қолжетімділігі мен сапасын арттыра түсу мақсатында қолға алынып отырған шара. Әлемдік және отандық тәжірибелерді талдау, оның ішінде Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі шеңберіндегі жұмыс тәжірибесі жекеменшік ұйымдар басшыларының менеджмент дәрежесінің жоғарырақ екеніне көз жеткізіп отыр. Мемлекеттік тапсырысты жекеменшік ұйымдарда орналастырған кезде олардың бюджеттік қаражатты ұтымды және орынды жұмсайтындары байқалады.
Бұл қадам медициналық ұйымдарды сенімді басқаруға, менеджмент дәрежесін арттыруға, бәсекелестік ортаны ары қарай қалыптастыруға жол ашады деп ойлаймын. Өзіңіз білесіз, соңғы кезде «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі іске асырылып, оның нәтижесінде жеке сектордың үлес салмағы 17 пайызға дейін ұлғайды. Ал мемлекеттік медициналық ұйымдар ұйымдастыру – құқықтық формаларын өзгертіп, эволюциялық кезеңдерден өтуде. Яғни мемлекеттік мекемелер шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдарға айналуда. Бұл өз кезегінде жауапкершіліктің, әділдіктің, нақтылықтың қызметіне қарай бағалаудың салтанат құруына жол ашты деп сенеміз. Кезінде бұл жүйе де сыналған болатын. Бірақ уақыт өте келе жүйенің тиімділігі байқалуда. Сол сияқты, жоғарыда айтылғандай, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік тетіктерін енгізу де денсаулық сақтау саласын жоғары деңгейге көтереді деп сенеміз. Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев 2010 жылғы халыққа арнаған Жолдауында мемлекеттік-жекеменшік серіктестік тетігі мемлекет экономикасына жеке инвестицияларды тартуда үлкен әлеует екенін атап көрсетті. Жалпы, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік экономикалық өсімді ынталандыру және жекеменшік сектордың экономикаға қатысуын кеңейту әдісі болып саналады. Біз мемлекеттік-жекеменшік серіктестікті денсаулық сақтау саласындағы инфрақұрылымдық жобаларға инвестициялар тарту, шағын және орта бизнес үшін мүмкіндіктерді кеңейту, сондай-ақ халыққа көрсетілетін медициналық көмектің сапасын жақсартудың жолы ретінде қарастырудамыз. Денсаулық сақтау министрлігі көптеген халықаралық тәжірибелерді зерттеп көрді. Мемлекет тарапынан қолдау болған жағдайда мемлекеттік-жекеменшік серіктестікке бизнес өкілдерінің қызығушылық танытатынын байқадық. Айталық, Германияда келісілген инвестиция сомасы қамтамасыз етіліп, мемлекеттік тапсырыс бойынша міндеттемелер орындалған жағдайда, мемлекеттік емдеу-профилактикалық мекемелерді инвесторларға аз сомаға сату тәжірибесі кеңінен тараған. Соның нәтижесінде жекеменшік емдеу мекемелерінің үлесі соңғы 10 жылдың ішінде 4 пайыздан 22 пайызға дейін артқан. Швецияда жеке инвесторлармен арада мемлекеттік госпитальдарды басқару, жедел көмек көрсету, зертханалық және өзге де медициналық қызметтерді көрсету жөнінде келісімшарттар жасалады. МЖС тәжірибесі енгізілгелі бері рентгендік қызметтер құны – 50 пайыз, диагностика және емдеуді күту уақыты – 30 пайыз, жедел жәрдем құны – 10 пайыз, зертханалық қызметтер құны 30 пайыз төмендеген. Австралияда 50 госпиталь жекешелендіріліп, жаңа ауруханалардың дизайны, құрылысы және оларды басқаруға жеке операторларды іріктеу тәжірибесі қолданылады. Келісім – 15 жыл басқару, белгіленген бағалар бойынша барлық азаматтарға қызмет көрсету және медициналық қызмет көрсету сапасын бақылау сияқты ерекше шарттарды қамтиды. МЖС институтын енгізу нәтижесінде жаңа емдеу-диагностикалық мекемелердің құрылысына кететін шығын – 20 пайыз, қызмет көрсетілетін науқастар саны – 30 пайыз, емдеуді күту ұзақтығы 30 пайыз азайған.
Аманкелді ТЫНЫБЕКОВ, медицина ғылымының докторы, профессор:
жоқ
– Денсаулық сақтау саласының мекемелері мемлекеттікі болсын, жекеменшік иесінікі болсын олардың түпкі мақсаттары бір деп ойлаймын. Ол – осы елде тұратын халықтың денсаулығын жақсарту. Бірақ бұл мекемелерге құйылатын қаржының жолдары бөлек болуы керек екендігі бәрімізге белгілі. Сондықтан жекеменшік медициналық мекемелер салып, сол арқылы бизнес жасап, халықтан ақша тапқысы келетіндер алдымен өздеріне сенуі керек. Яғни жекеменшік медициналық мекемелерге мемлекеттің қаржысы жұмсалуы тиіс емес.
Егер де мемлекеттік-жекеменшік тұрғысынан әріптестік енгіземіз деп, мемлекеттің қаржысын жекеменшік медициналық мекемелерге бөлетін болсақ, онда алдымен мемлекеттік ұжымдардың деңгейі төмендегенімен қоймай, ол бәсекелестіктің жойылуына алып келеді де, өз кезегінде жеке клиникалардың дамуы да тежеледі. Себебі олар өз клиникаларына инвестиция құюды азайтады. Мұндай жағдайға байланысты мысалдарды өнеркәсіп салаларынан да, медицинадан да келтіруге болады. Мысалы, тоқырау жылдарында көптеген облыс орталықтарындағы емханалар ондағы тіркелген адамдармен бірге отбасылық-дәрігерлік амбулатория ретінде жекеменшіктің қолына өтіп кетті. Сол мекемелер «керемет деңгейге жетті, олардың материалдық-техникалық базалары мен халыққа қызмет көрсетуі жақсарды» дегенді мен әлі күнге дейін естіген жоқпын. Тексерсе, мұндай жағдайлар қалған облыстарда да жеткілікті. Сондықтан әріптестік қандай болуы керек дегенге келетін болсақ, менің ойымша, оны екі тұрғыдан қарау керек сияқты. Біріншіден, жекеменшік медициналық мекемелер аяғына тұрып кеткенше, оларға салынатын салықтың мөлшерін белгілі бір мерзімге дейін азайту. Әрине, мұны үкімет шешуі керек. Екіншіден, жекеменшік медициналық мекемелер өздерінің жыл бойына істеген жұмыстары туралы жергілікті денсаулық сақтау департаменттеріне есеп беріп тұруы қажет. Өкінішке қарай, бұл мәселе әлі күнге дейін өз шешімін таппаған сияқты. Жоғарыдағы айтқандарды қорытындылайтын болсақ, менің өз басым, мемлекеттік-жекеменшіктік әріптестік деген атты жамылып, жергілікті денсаулық сақтау департаменттерінен мемлекеттік тапсырыс деген атпен науқастарды квотамен емдеп жатқан жекеменшік денсаулық сақтау мекемелеріне көрсетіліп жатқан көмекке қарсымын. Себебі мұның артында жемқорлықтың мәселесі тұр, демек, бұл әріптестік халық үшін қалай десек те тиімді бола алмайды.
Бейтарап пікір
Азиз УШУРОВ, Алматы қаласындағы «Тау Сұңқар» клиникасының директоры:
– Еліміздің денсаулық сақтау саласына мемлекеттік-жекеменшік серіктестік енгізу жалғыз халық үшін ғана емес, сол медициналық ұйымдардың өзі үшін де тиімсіз болады деп есептеймін. Себебі Үкімет бұл серіктестікті құрумен денсаулық сақтау саласының тізгінін толықтай жекеменшік медициналық ұйымдарға берейін деп отырған жоқ. Бұл – уақытша басқару үшін табысталып отырған реформа. Сонда мемлекеттік мекемелерде қолынан басқару келетін, қаржы көзін дұрыс пайдаланып, ұтымды жұмыс жасай алатын менеджменттің жоқ болғаны ма, түсініксіз. Бізге мұндай жүйенің не пайдасы, не керегі бар? Ал халық үшін тиімсіз деп есептейтін себебім, менің ойымша, бұл серіктестіктің түбі тегін медициналық қызмет көрсетуді түбірімен жояды. Қазір мемлекеттік емханаларда білікті маман жоқтың қасы, кезек атаулыда шек жоқ. Ал Үкімет бұл жүйе арқылы біздің мамандарды өзіне тартқысы келеді. Мемлекеттен төленетін 50-60 мың жалақыға біздің шетелде оқытқан мамандарымыз жұмыс істемейді. Жалпы алғанда, мемлекеттік медициналық ұйымдардың қызметкерлерін де шетелдерде оқытуға болады, оқытып жатыр да. Бірақ олар Үкіметтің қаржысына шекара асып оқып келіп, мемлекеттік мекемеде жұмыс істемейді. Себебі олардың оқып келген білімі мен тәжірибе, біліктілігі берілетін жалақысына сай келмейді. Тағы бір үлкен мәселе – бәсекелестік. Қазір жекеменшік клиникалардың арасында бәсекелестік болғандықтан ғана сапа бар. Егер ол да жойылса, отандық медицина толықтай құрдымға кетеді, кетпегенде несі қалады?!