Cтуденттер сессиясына қоғамдық ұйымдарды бақылаушы ету арқылы ЖОО-лардағы жемқорлықты жоя аламыз ба?
Сессия деген сөз студент болып, аудитория көрген әркімге де таныс. «Не ексең, соны орасың» дегеннің нақты көрінісін студенттер осы сессияда көреді. Семестр бойына жүгіріп оқыған студент сессияда суда жүзген балықтай еркін жүрсе, екінші бірі тіпті айлап төбе де көрсетпей, сынақ аудиториясында ғана көрінеді. Міне, осындай жағдайлар көптеген ЖОО-ларда түсінбестік туғызып, жемқорлықты өршітіп жатқан фактілер аз емес. Бұдан да басқа сессия кезіндегі келеңсіздіктер жетерлік, соларды жою үшін, ауыздықтау үшін бәлкім, қандай да бір қоғамдық ұйымдарды жұмылдыру қажет шығар? Біз осы мәселені талқыға салып көрсек.
Алмасбек НҰҒЫМАНОВ, Алматы қаласы, Медеу ауданы әкімінің кеңесшісі:
Иә
– Қоғамдық ұйымдарда жұмыс істеп жатқан азаматтардың балалары не бауырлары сол ЖОО-да білім алып жатыр. Сондықтан олардың өздері де осы білім жүйесінде қандай бағыттар жүріп жатқанын көру үшін, бақылау үшін, онда келеңсіздіктерді болдырмауға қандай да бір көмек беру үшін меніңше, сессия кезінде қоғамдық ұйымдарды қатыстырған өте тиімді нәтиже берер еді. Бақылау болғанда да қадағалау емес, жалпы ЖОО-ның ішкі процестерінен мағлұмат алу мақсатында, себебі бізде қадағалайтын орган ол – министрлік.
Ал қазіргі біздің білім беру жүйесінің өзінің лайықты міндеттері мен тапсырмалары, өзіндік шарттары мен заңдылықтары бар. Енді осы тұста қоғамдық ұйымдарды бақылаушы ретінде студенттер сессиясына қатыстыру үшін онда оны алдымен белгілі бір заң аясында бекіту керек шығар.
Мысалы, қоғамдық бақылаушы емтихан не сынақ болып жатқан кезде сол аудиторияда отырар болса ұстазға да, студентке де жақсы. Біз ұстаздың да құқын қорғауымыз керек. Өйткені заман ағымына байланысты бүгінде қоғамда түрлі өзгерістер болып жатыр, тіпті ұстаздың өзіне келіп «бұйрық» беріп кететін жағдайлар қазір жиі кездеседі. «Ана студент бәленшенің баласы, сессиядан сүрініп кетпесін, абайлаңдар» дегендей сарында. Осыны бақылау керек. Сонымен қатар, ұстаздың өз тарапынан да заң бұзушылықтар болмай қалып жатқан жоқ. Міне, осындай жағдайларға шектеу қойып, жемқорлықты, сыбайластықты жою үшін алдымен қоғамдық көзқарас қалыптастыру керек. Ал оған барар жол осындай бақылаушылық іс-әрекеттер.
ЖОО-лардағы жемқорлық жастарымыздың лайықты білім алуына шектеу қойып жатыр. Көп студенттер бүгінде жасыратыны жоқ, білім емес тек диплом алсам болды деген мақсатта өсіп келе жатыр. Алайда ол сол тұста өз келешегіне өзі балта шауып жатқанын түсіне бермейді. Себебі құр дипломды маман еш жерге де керек емес. Мейлі, мемлекеттік қызмет болмай-ақ қойсын, қоғамдық ұйымның өзінде жұмыс істеу үшін де білім қажет. Сол себепті білім сапасын көтеруге тек жоғары оқу орындары ғана емес, сондай-ақ осындай қоғамдық ұйымдар да қызығушылық танытса, ол жақсы жетістік болары сөзсіз.
Әсет ТҰРДЫҒҰЛОВ, Қазақстан Жастар одағының төрағасы:
Жоқ
– Меніңше, біз қандай да бір қоғамдық ұйымдарды жоғары оқу орындарына бақылаушы етуден бұрын, бұл мәселенің байыбына барып алайық. Себебі бүгінде түрлі мақсаттағы ұйымдар, бірлестіктер бар, оларға студенттер секілді ақыл-ой иесі, жастар күші аса қажет. Мәселен, діни ұйым, діни секта делік, оларға аудитория қажет пе, қажет. Сол сияқты түрлі саяси ұйымдар, оларға да жастар – дайын қолшоқпар. Сол сияқты ниеті бөтен, жасырын идеологиялық жұмыстар жүргізетін ұйымдар үшін ЖОО-на бақылаушылық жасау деген, әлгіндей қазынаға қол жеткізудің ең тиімді жолы, қақпасы болмай ма? Көрдіңіз бе, біз осы жағын ойлап, жеті рет өлшеп, бір рет кеспесек, ертең «қолымызды мезгілінен кеш сермеп» қалуымыз әбден мүмкін. Сондықтан да қандай да бір ұйымды жоғары оқу орындары базасына кіргізуден өте сақ болуымыз шарт. Бұл бір дейік.
Екіншіден, бізде осы секілді сессия кезіндегі тәртіпті бақылауға қатысты бүгіннің өзінде алғашқы қадамдар жасалып жатыр. Білуімше, оны Қазақстан студенттер альянсы өткізген болуы керек, «Таза сессия» деп аталатын акция қаншалықты өз нәтижесін берді, ол жағын да айта алмаймын. Айтарлықтай бола қоймады-ау!
Ал одан да бізге ЖОО-лардағы жемқорлықты ауыздықтау үшін сол оқу орындарының жанынан арнайы ұйым құрып, объективті, адал, тура деген ұстаздар, ата-аналар, тіпті белсенді деген студенттерді соған қатыстыру арқылы, сессия кезінде тәртіпті бақылауға алған тиімді секілді. Оны ректор тікелей өз қадағалауына алса, сол дұрыс болатын сияқты. Себебі мұның мынадай да жағы бар, мысалы, Алматыда қоғамдық ұйым құрып, оны айталық, сонау Өскемендегі оқу орнына бақылауша етіп жіберу керек. Біріншіден, ол жақтан өкілдер келу керек, екіншіден, оған көптеген ресми хаттар жіберу керек, сосын жіберген адамдарға кететін материалдық шығын жағы тағы бар, әңгімесі көп дүние боп кетеді. Соған сай нәтиже берсе жақсы ғой? Ол – бір, екіншіден, сессияның тез өтуіне кедергі жасайтын да сияқты. Тосқауыл болып дегендей. Бізде онсызда қағазбастылық, тез шешілетін нәрсені құжатқа қаратып қою деген оқиғалар жетерлік. Сондықтан әр оқу орнының бақылаушысы өзінде болса, бірақ тағы осындай жемқорлыққа жол бермеу үшін оның құрамын әр кезде өзгертіп, кімдердің бақылаушы болатыны жасырын болса, мүмкін, бір нәтиже беруі.
Бірақ, меніңше, мұның бәрінен де бұрын бізге санамен жұмыс істеу керек. Мектептен, тіпті балабақшадан бастап ақшаның бәрін шеше қоймайтынын, керісінше, біліммен жақсы нәтиже, жақсы жетістік, тіпті жақсы қызметке қол жеткізуге болатынын үндейтін тәрбие берілгені анағұрлым тиімді болар еді.
Бейтарап пікір
Рахман АЛШАНОВ, ЖОО-лар қауымдастығының президенті:
– Мұндай іс-шаралардың жемқорлықты жою-жоймауы екіталай. Дегенмен, енді сәл де болса, соны шешу жолдарының бірі деп есептеймін. Алайда қазір кредиттік технология бойынша, ЖОО-лардың барлығында емтихан, сынақ атаулы тестке көшкен, студент компьютер арқылы тапсырады. Егер қандай да бір оқу орны, шын мәнінде, жаңа жүйеге көшкен болса, онда жемқорлық жайлы сөз де болмауға тиіс. Өзіңіз ойлаңыз, компьютерге кім не бере алады? Егер ол оқу орны кредиттік технологияға әлі көшпеген, аты бар да, заты жоқ болған болса, онда жемқорлықтың болуы мүмкін онда. Мұның тағы бір жағы бар, мүмкін студент үйінен «сессияны жабуға керек болып жатыр» деп алдап ақша алып, өз қажетіне жаратуы да мүмкін ғой. Ата-анасы сеніп, баласының сұрағанын береді, сондықтан ата-ана да өз баласының дұрыс білім алуына, дұрыс жүріп-тұруына бақылау жасап, соған қызығушылық танытуы керек.
