Замана лебін сездірген...

Бүкіләлемдік көрме жұмысы өнеркәсіптік төңкерістің қарқын алған тұсында басталды. Алғашқы халықаралық мамандандырылған ЕХРО көрмесі 1851 жылы Лондон қаласында Гайд-паркте өтті. Оның «Барлық халықтардың өнеркәсіптік жұмыстарының ұлы көрмесі» деп аталуы тегін емес. Тұңғыш көрменің бас көркі темір мен шыныдан жасалған Хрусталь сарайы болатын.
Осы көрмелерді ұйымдастыруға жа­уапты мекеме – Халықаралық көрмелер бюросы 1928 жылы ғана құрылды. Құра­мына 166 мемлекет кіретін халықаралық ұйымға Қазақстан – 1997 жылдан бері мү­ше. Осы ұйымға мүше болуының 20 жыл­ды­ғында Қазақ елі өз жерінде кезекті ма­мандандырылған көрме өткізуді мой­нына алып отыр. Ресейдің өзі бұған дейін ЕХРО көрмелерін өткізуге бірнеше мәрте талпы­нып, енді 2020 жылдан үмітті екенін ескер­сек, мұны Қазақстанның халықара­лық дең­гейдегі ірі жетістігі деп бағалауға болар.
Біріншіден, ЕХРО көрмелері қашан да тыңнан түрен салған ғылыми жаңалықтар­дың, тосын ойлы өнертапқыштықтың ор­да­сы бола білді. 1904 жылы Сан-Луисте өт­кен көрмеде көрме қонақтары алғаш­қылардың бірі болып мұз қосқан шай, ыс­тық бұршақ, түтікті балмұздақ жеп, шала туған нәрестелерге арналған инкубаторды тамашалады. Қазір бұл тағам түрлері мен медициналық құрылғы ешкімге таңсық болмаса да, сол кезде елді елең еткізерлік жаңалық еді.
1967 жылы Монреалда израильдік ар­хи­тектор Моше Сафди құрастырған Фул­лер­дің геодезиялық күмбезі мен «Хабитат 67» жобалары, 1970 жылы Оса­кадағы «Күн мұнарасы» мен 1962 жылғы Сиэтл көрмесіндегі «Ғарыш инесі», шын мә­нінде, аңызға айналған жобалар. Мон­реал көр­месінде АҚШ павильонында ғарыш кеме­лері таныстырылды. «Апол­лон-2012» ға­рыш кемесінің астронавтары әкелген Ай тасы көпшілік назарына ұсынылды.
2005 жылы Жапония «Табиғат дана­лы­ғы» деген ұранмен Нагоя қаласының шы­ғыс жағында Нагакута, Тойота және Сето қалаларында ЕХРО қонақтарын қа­былдады. Жапония бұған дейін де көрме­лер өткізген. Бірақ бұл ХХІ ғасырда өткізіл­ген алғашқы халықаралық көрме болатын.
Осы көрмені дүниежүзі ақпарат құрал­дары 25 наурыз бен 25 қыркүйек аралы­ғын­да жіті назарда ұстап, насихаттаумен болды. 125 мемлекет қатысқан, 170 гек­тар ауқымды алып жатқан көрменің әлем жұртшылығын тамсандырар жаңалығы көп еді.
Бұл көрменің басты кейіпкерлері ро­боттар болды десек, артық айтқандық емес. Вакамару деген робот көрмеге келу­шілерді босағадан күтіп алып, қолын қы­са­ды. Ағылшынша амандық сұрасады, нен­дей көмек бере алатынын сұрайды. «Роботтар станциясы» деген павильонда үй тазалайтын, күзетші, жүргізуші робот­тар, екі динозавр робот және басқа да құл­темірлер болды. Олардың ішіндегі ең та­ны­малы бала бағушы робот PaPeRo бол­ды. Ол адам­дардың түр-түсін ажыра­тып, ән са­лып, сұрақтарға жауап беріп, ата-ана­мен телефон немесе бейнекамера ар­қылы сөйлесіп, пәтер ішінде қозғала алады.
2005 жылы Аити көрмесінің қонақтар саны 15 миллион болады деп болжанса да, іс жүзінде олардың саны 22 миллионға жеткен.
Ал 2008 жылы 14 маусым мен 14 қыр­күйек аралығында Испанияның Сарагос қаласында «Су және тұрақты даму» атты халықаралық көрме өтті. 25 гектар аумақты алып жатқан жерде испандықтар архитек­туралық жетістіктермен талайды тамсандыр­ды. Еуропадағы ең үлкен тұщы сулы аква­риум да, цунами императоры да осында еді.
Екіншіден, ЕХРО көрмелері ғылыми жетістіктер мен жаңа стандарттарды тама­шалаудың мүмкіндігі ғана емес, туристер үшін сейіл құрып, көңіл көтеретін орын бо­латын. Мысалы, ХХ ғасырдың екінші жар­ты­сында халықаралық көрме кешендері жалпыға ортақ сауық-сайран құру ала­ңы­на айналды. Осакада өткен EXPOland, Мон­реалда ашылған «Ла Ронд» саябағы – осы­ның дәлелі. 1967 жылы Монреалда көр­меге қатысушылар Роман Кройтердің 4,5 мил­лион долларға түсірілген «Лаби­ринт» филь­мін тамашалау мүмкіндігіне ие болды.
Осылайша ЕХРО көрмелері ғажа­йып­тар мен ертегілер әлеміне айналуға жа­қын. 2010 жылы «Тюнити» газетінің жазуын­ша, жапон астронавты Соити Ногу­ти ғарыштан бейнетелефон арқылы 17 қыр­күйекте ЕХРО көрмесіндегі Нагакутэ кешеніне қатысып, жерлестерімен сөй­лесті.
Үшіншіден, ЕХРО өткізетін қожайын ел өзінің осындай сый-құрметке лайық еке­нін дәлелдеуге тырысып бағады. Айталық, 1970 жылы Осакада өткен көрмеде Жапо­ния өзін әлемдік держава ретінде наси­ха­ттауды қолға алды. Фестивальдар алаңы­на са­лынған Күн мұнарасы осы көрменің ең ай­шықты символына айналды.
Төртіншіден, ЕХРО көрмелері қай кез­де де сол дәуірдің тынысын сездіретін, ха­лықаралық жағдайдың айна-қатесіз көрі­нісін дөп басатын әлемдік деңгейдегі оқи­ға еді. Мысалы, 1992 жылы Севильеде өт­кен көрме қырғиқабақ соғыстың аяқта­луынан кейін өткен бірінші көрме болатын. Сол жолы энергетикалық дағдарыс және эколо­гия мәселелері халықаралық дең­гей­де сөз болды. Германия осы жолы бір­тұтас павильон жасады, осының өзі халық­аралық жағдайдың өзгергенінің белгісі еді.
Бесіншіден, 160 жылдық тарихында ЕХРО көрмелері адамзаттық мәселелерді шешуде ортақ шешім іздеудің, белгілі бір ортақ жол ұсынудың оңтайлы құралына айналды.
2000 жылы Ганновердегі көрме «Адам­зат, табиғат және технологиялар» деп аталды. Бұл көрме Аляскадан Гавайға дейінгі аралықта әлемдік әріптестік жоба­лардың дүниеге келуіне себепкер болды.
Алтыншыдан, ЕХРО кейде заманауи өнер сахнасына да айналады. Оның үстіне, ЕХРО көрмелері сол елдің мәдениетін, дәс­тү­рі мен тарихын насихаттау үшін кеңі­нен пайдаланылады. Мысалы, 2005 жылы жапондық көрмеде 185 күн бойы жыр оқушы ансамбль күніне 20 рет табиғатпен етене өмір сүру жайлы өлеңдер оқыды. Әлемге әйгілі музыкант Ватанабе Садао жапон экспозициясына арнап барша адам­дарды біріктіруге үндеген гимн жазып шықты.
2005 жылғы көрме туралы әдеби шы­ғарма да жазылды. Жапондық «Иомиури» газетінің жазуынша, Францияның бас ко­миссары Бернар Тестю бүкіләлемдік көр­меге арналған хикаят жазып, сол жылы 20 шілдеде арнайы баспасөз мәслихатын өт­кізген. Ол 1998 жылы Лиссабондағы көр­меде, 2000 жылы Ганновердегі көр­меде Францияның бас комиссары болған екен.
Жетіншіден, ЕХРО көрмелерінің ел эко­номикасына тигізер оң ықпалы бар. Бұған халықаралық көрмені лайықты дең­гейде ұйымдастырған мемлекеттердің тәжіри­бесі дәлел.
2005 жылғы халықаралық көрме жұ­мы­сына 121 мемлекет пен төрт халықара­лық ұйым қатысты. Жарты жылға созылған көрмені 21 миллион адам тамашалаған екен. Көрменің жабылу салтанатын көру үшін 40 мың адам кезекке тұрған көрінеді. Әйтсе де бұл Жапонияда бұрын өткен көрме қонақтарының санынан әлдеқайда аз еді. 1970 жылы Осакада өткен көрмеге 64,22 миллион адам келген екен.
Жапония көрмесіне келушілердің жалпы санының 10 пайызы шетелдіктер болады деп жоспарланған екен, бірақ олардың саны 4 пайыздан аспаған. Бас павильонда Якутиядан табылған мамонт­тың басы қойылды. Кейбір қонақтар осы көрмені 50 рет аралаған екен.
Ресми деректерге қарағанда, ЕХРО-2005 көрмесінің жалпы пайдасы 57,5 мил­лиард иен немесе 550 миллион дол­ларды құраған.
Біздің тәжірибе. Бұған дейін еліміз ЕХРО халықаралық көрмелеріне төрт рет қатысқан. Солардың бірі – 2008 жылғы Са­рагостағы көрмеге арнайы барып қа­тыс­қан Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Астанада ЕХРО көрмесін өткізу идеясын айтқан болатын. Сол жылы 104 мем­лекет қатысқан көрмеде «С» катего­рия­сы бойынша Қазақстан ішкі және сырт­қы безендіру жұмыстары үшін үшінші орын­ға ие болып, қола медальмен мара­пат­талды.
Осыдан екі жыл бұрын Қазақстан Шан­хай көрмесіне қатысты. «Азия» деп ата­латын аймаққа орналасқан қазақ павильо­ны Жапония мен Оңтүстік Корея кешенде­рінің жанына жайғасқан еді.
ЕХРО-2010 көрмесінде Қазақстан ұлт­тық экспозициясы «Астана – Еуразия жү­ре­гі» атты тақырып аясында жасалды. Рес­ми деректерге қарағанда, қазақ павильо­нын 1 миллионға жуық адам тамашалаған.
Қазақстан былтыр ЕХРО көрмесінен де тыс қалмады. Ғылым мен мәдениет, биз­нес пен туризм салаларындағы иннова­ция­ларды пайдаланған қазақ павильоны суға байланысты экспозиция құрды. Бұған қоса қазақ мемлекетінің кешегісі мен ке­лешегі, тарихы мен салт-дәстүрі де таныс­ты­рылды. Павильон қонақтары интерак­тивті шоуларға қатысты.
Алты аймаққа бөлінген қазақ павильо­ны Астана тақырыбын тағы насихаттады. Бұл көрме өтіп жатқан кезде Астана әлі ЕХРО өткізуге үміткер ғана болатын. 2017 жылғы көрмеге дейін әлі төрт жыл бар. Қазақстан бұған дейінгі өзінің де, өзгенің  де ЕХРО тәжірибелерін ескеріп, халықара­лық деңгейдегі көрмені лайықты деңгейде өткізуге дайын болады. Осылайша Астана өз мәртебесін тағы да әлемге паш етеді.