Отандық өнім дүмпуі

Шынын айту керек, «қазақстандық өнімге» тауар деп айтуға ауыз бармайтын сапасыз, бағасы қымбат дүние ретінде көзқарас қалыптасқан. Отандық тауардан гөрі Қытайдың, не Ресейдің өнімін сатып алу әлдеқайда тиімді және пайдалы деп ойлайтын жайымыз бар. Алайда шетелдің затын сатып алу арқылы, «қазақстандық» деген атаумен шығарылып жатқан мыңдаған өнімді байқамаймыз. Ал осыдан он жыл бұрын дүкендеріміздегі жағдай басқаша болғаны мәлім. Бірақ қазір қазақстандық тауарлардың көрсеткіші молайып, шетелдік заттарға бәсекелес атанып жатқаны жасырын емес. Тек тиісті жарнама жетіспейді. Бұл жөнінде тағы сөз қозғай жатармыз. Ал әзірше өзімізден шыққан тауарды сатып алу ниетін арттырған жағдай туралы айтып өтсек.
Осы жылы отандық өнімді қолдау мақсатында елімізде айрықша акция басталды. Бір реттік шара емес, нәтижелі әрі пайдалы болды. Бұл «Қазақстан-2050» жалпыұлттық қозғалысы белсенділерінің «Қазақстанда жасалған» республикалық акциясы. Әкімшілік ресурсыз, бұйрық-талапсыз-ақ әлеуметтік желі арқылы танылып, дүкендер желісінде «Қазақстанда жасалған» жазуы бар өнімдер қойылып, сатылып жатты. Аталмыш игі істі 11 ақпанда Үкіметтің кеңейтілген отырысында мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев бастауды ұсынған еді. «Барлық қазақстандықтарды, бүгінгідей қиын жағдайда, біздің, қазақстандық тауарларды сатып алуға шақырамын. Бұл Қазақстан экономикасына қосқан үлесіміз деп білейік», – деген еді Президент. Бұл үндеуден кейін «Қазақстан-2050» ұйымы бірден ірі дүкен желілерімен және өндірушілермен келіссөз жүргізуді бастады. Мемлекеттік маңызы бар істі ірі супермаркеттер мен дүкендер қолдап, сауда сөрелерінің тұсына «Қазақстанда жасалған» деп жазылған түрлі-түсті белгі-тақтайшалар жасалды. Ол өнімдер дүкеннің ең көрікті және көрінетін жерлеріне қойылды. «Қазақстандық өнімді сатып алу арқылы біз тек ел экономикасына ғана көмектесіп қоймаймыз, сондай-ақ отандық кәсіпорындарда еңбек етіп жүрген мыңдаған адамдарға қолдау көрсетеміз. Олар біздің арқамызда жұмысын жалғастырады, отбасын асырап, ұрпақ өрбітеді, дәрігерлер мен мұғалімдердің еңбекақысы үшін салық төлейді. Біз қазақстандық өнімді қажет болғандықтан емес, солай дұрыс болғандықтан сатып аламыз», – деді «Қазақстан-2050» жалпыұлттық қозғалысы кеңесінің төрағасы Данат Жұмин.
Арнайы тақтайшалар мен белгілер қойылған сәттен бастап мыңдаған адам акцияны қолдап, отандық өнімдерді сатып алғандары жөнінде суреттерімен, пікірлерімен бөлісіп жатты. Тіпті, республикалық арналардың бірі фотобайқау жариялап, арнайы бейнематериал жасалған болатын. Ақпараттық қолдаудың арқасында, қазақстандық заттарға деген сұраныс ондаған есеге көбейіп, танымалдылығы мен тартымдылығы артты.
Аталмыш акциясының аясында Ұлттық кәсiпкерлер палатасы iс-шаралар жоспарын әзiрледі.
Атап өту керек, бұған дейін де 2007-2009 жылдары «Қазақстандық өнімді сатып ал» акциясы жүргізілген. Алайда бүгінгідей қарқын болмады. Биылғы шараның алғашқы қорытындысы бойынша, отандық дүкендердің 90 пайызы «Қазақстанда жасалған» акциясына қатысуда. Дүкендердегі тауарлардың арасында отандық тауарлар 40 пен 80 пайыздың арасында екен. Қызу қолдаудың нәтижесінде Алматы қаласындағы сауда желілерінің бірінде шара басталғалы бері отандық тауарларға деген сұраныс 300 пайызға артқан! Ал бұл тек бастамасы ғана. Оған қоса, «Қазақстан-2050» ұйымының «Қазақстандықтардың отандық азық-түліктерге қатысты таңдауы» деген тақырыпта жүргізген сауалнама нәтижесі де оң өзгерістердің орын алғанын көрсетуде. Жедел сұхбатқа қатысқандардың 71 пайызы «Қазақстанда жасалған» акциясы туралы білетін болып шықты. Олардың басым көпшілігі отандық өнімдерді алу қажет деп есептейтіндіктерін айтқан. Айталық, акция туралы білетіндердің 73,1 пайызы қазақстандық тауарды таңдаса, акция туралы білмейтіндердің тек 10,4 пайызы ғана отандық тауарды қолдайды.
Осы тұста отандық өнімдерді қолдауға қатысты шара мен ақпараттық қолдау жылдар бойы жүзеге асыра алмай келе жатқан түгелдей бір министрліктің жұмысын жасап берді десек артық болмайды. Мәселен, «Қазақстанда жасалған» деген арнайы белгіні қою арқылы миллиондаған тұтынушылар өзіміздің өнімдерді танып, экономикалық потенциалымызды байқады. Бұған дейін күнделікті қолданып жүрген май-сүттің ресейлік не белорустық емес, қазақстандық екенін көрді. «Білесіз бе, арнайы жазу болмағанда күнде сатып алып жүрген азық-түліктің жергілікті жерде шығарылғанын білмес едік. Өзімізде шығарылса, демек экологиялық жағынан таза, сапалы деген сөз ғой. Басқа елден келсе, міндетті түрде химиялық қосындылары болары сөзсіз. Ал елімізде жасалған өнімдерді көріп көз қуанады», – дейді Алматы қаласының тұрғыны Айгүл Орынбасарова. Демек, елімізде өндірілген, жасалған әр тауарға «Қазақстанда жасалған» немесе «қазақстандық» деп үлкен жазумен қатар, сөрелердің тұсына да жазу қажеттілігі туындап тұр. Олай жазудан кәсіпкердің шығынға батпасы анық. Керісінше, тауарын өткізіп, отандық өндірушілерге қолдау жасайды. Міне, осындай кезде әр азаматтың елжандылығы танылады. Патриотизм демекші, отандық өнімдерге қолдау шарасы қоғамның бірлігін нығайтып, отаншылдық сезімді оятқанын айтып кеткен жөн. Отандық өнімді сатып алу қажеттілік пен парызға айналды. «Ендігі таңда тек қазақстандық өнімді сатып аламын!» деген жазбалар соның куәсі. Тағы бір маңызды жеңіс – азаматтардың отандық өнімді сатып алу міндеті бар екені жөнінде пікірі қалыптасуда. Бұған дейін отандық өнімнің бар-жоғына мән бермейтін адамдар, енді дүкенге барғанда ең алдымен отандық тауарды іздеп, соны сатып алуға талпынады. Демек, осындай сана-сезім қалыптаспай ешкім ешқандай өнімді алмайтыны анық. Ендеше, өндірушілерге мемлекетке осы бағыттағы жұмысты жалғастыру керек.
Жақында Астанада отандық өнімдер ғана сатылатын «Атамекен» супермаркетінің ашылатыны белгілі болды. Бұл да отандық нарықты қолдауға жасалған жақсы үрдіс әрі тамаша жарнама. Дәл осы жарнама мен ақпараттық насихаттың мардымсыздығынан да көпшілігіміз елімізде не шығарылып жатқанын білмейміз. Алайда бизнес саласына мемлекеттің түгелдей қолдау көрсетуі оны тәуелді етіп, бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді. Сондықтан, мемлекет тарапынан беріліп жатқан көмекке бизнестің тиісті қайтарымы мен жауапкершілігі болуы тиіс. Көп жағдайда, отандық кәсіпкерлер тұтынушылар сұранысын зерттемей істі бастайды. Ірі кәсіпорын салып алып, сұраныс жоқтығынан жабылуға мәжбүр болады. Сондықтан қазіргі таңда әр саланы жіті зерттеп, сұраныс пен ұсынысты бағалайтын кәсіби мамандар жетіспейді.
Осыған байланысты Н.Назарбаев «Нұр Отан» партиясының биылғы XVI съезінде былай деген болатын: «Біз бірінші бесжылдықты индустрияландыру мен өңдеу саласына жатқызғанмен, әлі де экономикалық өсімнің шарықтау шегіне жеткен жоқпыз. Мүмкін бұл тұңғыш рет болғандықтан, басқа кәсіпорындар мен жоспарларды құрған болармыз, бірақ екінші бесжылдық мұндай олқылықтарды жібермей, оларды түзетуі керек, Үкімет бұл мәселені шешуі тиіс. Индустрияландыру индустрияландыру үшін емес, бәсекеге қабілетті өнім шығаруы тиіс. «Қазақстанда жасалған», «Made in Kazakhstan» – міне бізге керегі». Олқылықтарды жою мақсатында қазақстандық қамту деңгейі жоғарылауда. Мысалы, бір ғана Солтүстік Қазақстан облысында өткен жылмен салыстырғанда аймақтағы тауарлардағы қазақстандық қамту 34-тен 89 пайызға жеткен. Еліміз бойынша жергілікті қамтуды кеңейту мақсатында тауар сатып алуға, ірі кәсіпорындар мен ұлттық компаниялар арасында құны 1,4 трлн. теңгені құрайтын 880 меморандумға қол қойылған. Осы бағыттағы өзгерістерді «NADLoC» жергілікті қамтуды дамыту агенттігінің мәліметтері дәлелдеп отыр. «Бүгінде жергілікті қамту үлесін арттыру бағдарламасының алғашқы 5 жылдығының қорытындысы бойынша мемлекеттік органдардың, ұлттық компаниялар, жер қойнауын пайдаланушылар мен жүйені қалыптастыратын кәсіпорындардың сатып алуларындағы жергілікті қамту үлесінің өсу динамикасы байқалады. Сонымен, соңғы 5 жылда қазақстандық қамту үлесі 48%-дан 63%-ға дейін артты, яғни оның өсімі 15% құрады», – деді агенттіктің басқарма төрағасының орынбасары Гүлмира Уахитова. 2010 және 2014 жылдардағы тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатып алудың жалпы көлемін салыстыратын болсақ, жергілікті қамтудың үлесі 15%-ға өсіп, 2 492 млрд. теңгені құраған.

Диас БЕЙСЕНБЕК
turkystan.kz