Көлеңкелі бизнес көңілге кірбің ұялатып тұр

Ел экономикасына әжептәуір нұқсан келтіретін «кәсіп» ол – көлеңкелі бизнес. Көлеңкелі бизнес, ең әуелі, мемлекеттің салық базасын қысқартып, қазанын ортайтады. Соның кесірінен экономиканың заңды түрде жұмыс істеп жатқан секторларына салық ауыртпашылығы арта түседі. Сондай-ақ көлеңкелі бизнес заңды экономиканың бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді. Бұл өз кезегінде өзге экономикалық құрылымдарды да көлеңкелі бизнеске кетуіне итермелейді. Ең сорақысы – сыбайлас жемқорлықтың тамыр алуына мүмкіндік береді. Көлеңкелі бизнес көбейген жерде қаржы институттары да секем алып, мемлекетке деген сенімін жоғалтады.
Сондықтан да мемлекет қаржы жым­қыруға және осындай көлеңкелі бизнестің өріс алуына жол ашатын әрекеттердің тамырына балта шабу үшін бар күш-жігерін жұмсайды. Сол үшін де елімізде Қаржы министрлігі жанынан қаржы мониторингі комитеті құрылып, арнайы «Заңсыз жол­мен алынған кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» Заң да қабылданды. Кеше Астанада ақшаны жымқыруға қарсы іс-әрекет жөнінде екі күнге созылатын үл­кен семинардың басталуы да осы мақсатқа сая­ды. Бұл семинарда шетелден келген са­рапшылар мен мамандар екі күн бойы дә­ріс оқиды. Оның ішінде шетелдің тәжі­рибелері де айтылады.
Семинарды Қаржы министрлігінің «Қаржы жүйесі органдары мамандарын да­йындау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру орталығы» АҚ, қаржы мониторингі комитеті және Литва Республикасы Ішкі іс­тер министрлігінің мемлекеттік басқару ин­ституты ұйымдастырып отыр.
Халықаралық валюта  қоры сарап­шы­ларының есептеуінше, жыл сайын жым­қы­ры­латын ақша көлемі әлемдік жалпы ішкі өнім­нің 2-5 пайызын құрайды екен. Яғни 2007 жылғы дағдарысқа дейінгі мәліметке сү­йенсек, жымқырылған ақша көлемі 72,5 трил­лион доллар болған. Ал 2007 жылы күл­лі әлем бойынша 1,45-3,62 триллион дол­лар азғантай топтың қалтасына түскен. Бұл дегеніміз білдей бір дамушы мем­ле­кет­тің жалпы ішкі өніміне тең келеді деген сөз.
Қаржы полициясы және прокуратура ор­гандарының анықтауына сүйенсек, Қа­зақстанда ақша жымқыруға жол беретін кө­леңкелі бизнеске жататын әрекеттердің түр-түрі бар. Атап айтсақ, салықтық қыл­мыс­тар, жалған кәсіпкерлік, есепке алын­ба­ған өнімдер айналымы, экономикалық контрабанда, қылмыстық жолмен тапқан қаржыны заңдастыру және оны шетелге шығару секілді қылмыстар.
Соңғы жылдар ішінде елімізде кө­лең­келі бизнес айналасында 3 мың 127 қыл­мыс ашылған. Бұлардан 112 миллиард тең­ге көлемінде залал келген. Оның тек 61,2 миллиард теңгесі ғана қайтарылған.
Мұның ішінде кең тараған қылмыстың бірі – жалған кәсіпкерлікпен айналысу. Бұл қылмыс елімізде былтырғы жылды есеп­темегенде, жыл сайын 20-30 пайызға өсіп отырған. Мәселен, 2008 жылы 360 жалған кәсіпкерлік тіркелсе, 2009 жылы – 560,  2010 жылы 889-ы тіркелген. 2011 жылы ғана 443-ке азайған. Бұлардан мемле­ке­тімізге келген залалдың көлемі де айтар­лық­тай көп. 2011 жылы бұл қылмыстардан кел­ген залал 33,7 миллиард теңге болған. Бұл соманың жартысының азы ғана мем­лекет қазанына қайтқан.
Міне, өздеріңіз көріп отырғандай, мұн­дай «көртышқандардың» әрекетіне тос­қа­уыл қоятын уақыт келді. Сондықтан да мем­лекет үшін мұндай семинарлар ауадай қа­жет. Шетелдің оңды тәжірибесі болса, неге елімізде соны қолданбасқа?
Ромуальдас Повилас ПЕТРАЙТИС, Литва Республикасы Ішкі істер министрлігінің мемлекеттік басқару институтының директоры:
– Біздің Қазақстан «Қаржы жүйесі органдары мамандарын дайындау, қай­та даярлау және біліктілігін арттыру орталығымен» бірігіп өткізіп отырған семинарымыз алғаш рет өтіп отыр. Біз Лит­ва Республикасы Ішкі істер ми­нистр­лігінің мемлекеттік басқару инс­титуты ретінде мемлекеттік қызметтің тиім­ді моделін жасауға және Литвадағы мем­лекеттік қызметкерлердің білік­ті­лігін арттыруға жауап береміз. Осыған бай­ланысты біз мемлекеттік қыз­мет­кер­лердің тиімді жұмыс істеуі үшін ше­тел­дің біліктілікті арттыру орталық­та­рымен тығыз байланыс жасап, тәжірибе ал­масамыз. Сондықтан да бұл семинар ма­мандарды оқыту ғана емес, сонымен қа­тар Литва мен Қазақстан арасындағы ын­тымақтастықты арттыру және бірыңғай экономикалық кеңістік және еу­ропалық одақ деңгейінде өзара әре­кет­тестік болып табылады.