Бір қызығы, былайғы жұрт атыраулықтарды күнде бекіренің бел кеспесін ішіп, қара уылдырықты нанға жағып жеп отырғандай көреді. Анығында, шын бекіренің түрін де көрмеген, уылдырықтың жасанды түрін сатып алғанға мәз болатын мұндағы ағайын көп екенін кім білсін?! Қара базардағы бекіренің бір келісі 2500 теңгеден асса, ал уылдырықтың келісі 150 мың теңгеге бағаланады. Бұл – жалақыдан жалақыға әзер жетіп отырған қарапайым жұртшылық үшін арман ғана. Бағалы балықтарды заңсыз аулау мен сатуға тыйым салынса да, күнкөріс ретінде осы іспен шұғылданып отырған отбасылар аз емес. Әсіресе, Жайықтың Каспий теңізіне құяр тұсындағы елді-мекендердің тұрғындары бірі ұсталып, енді бірі сотты болып жатса да, нарқы бөлек бекіреге қармақ салудан қапы қалмай келеді. Бағалы балықтарды қорғауға арналған биылғы «Бекіре – 2012» жедел-алдын алу іс-шарасында да біраз жайттардың беті ашылды.
Браконьер деген бәле бар
Мемлекет тарапынан браконьерліктің жолын кесу мақсатында жасалып жатқан жұмыстар да аз емес. Алайда бұл мақсатта түпкілікті нәтиже көрінер емес. Облыстық ішкі істер департаменті балық қорына қол сұғушылыққа қарсы күрес бөлімінің бастығы Қайрат Шонаев заңсыз балық аулауды болдырмау үшін өзі басқарып отырған бөлімдегі қызметкерлер санының аздығы мен материалдық-техникалық база сапасының төмендігі қиындық келтіріп отырғанын айтады. «Бізде тіпті «теңіз» сыныпты арнайы катерлер де жоқ. Отыз жылға жуық уақыт бойы пайдаланылып келе жатқан «өзен» сыныпты кемелер мен теңізде жылдам жүруге қарастырылмаған үш пластикалық катерлер өз жұмысымызды жоғары дәрежесінде атқаруымызға қолбайлау болып отыр. Ал браконьерлер бізден мықты, олар жаңа үлгідегі техника, навигациялық құралдармен жабдықталған», – дейді ол.
Бұл саладағы тағы бір проблема – заңсыз балық аулап ұсталған, қамауға алынған және сотпен мемлекет пайдасына тәркіленген жүзу құралдарын сақтайтын орынның жоқтығы. Каспий теңізінің жағалауы мен өзен сағаларындағы айлақтар, орналасу бөлімшелері қажетті күзет, байланыс құралдарымен қамтамасыз етілмеген. «Құқық бұзушылардан тәркіленіп, сақтауға берілген жүзу құралдарын сот шешіміне дейін сақтайтын жер ешқандай нормативтік-құқықтық актілермен реттелмеген», – дейді Қ.Шонаев.
«Браконьерлікпен, балықтың заңсыз айналымымен күресу облыстық прокуратура үшін басым бағыттың бірі болып табылады», – деп атап өтті облыстық мамандандырылған табиғат қорғау прокуроры Аршат Тайтуллин, – «Өткен жылы табиғатқа заңсыз әрекеттер салдарынан 58 млн теңге залал келген еді. Сол себепті биыл браконьерлікпен қарсы күресте – 350 адам, 42 техника, 50 жүзу құралы мен 25 бейнебақылау камералары, алты қызмет жануары жұмылдырылды»,– деді ол.
Құзырлы орган өкілдері заң бұзғандар құқық қорғаушылардың құрығынан құтылмайды дегеннің өзінде, облыс орталығындағы базарларда «қызыл балық» саудасы қызып тұр. Облыстық ішкі істер департаментінің қызметкерлері Атыраудың орталығында орналасқан «Насиха» сауда үйінің тұсынан 5,6 келі бекіре тұқымдас балықтың қара уылдырығын сатып тұрған азаматты ұстады. Сауда орталықтарын сағалап жүріп, заңсыз ауланған балығын сататындар әлі де болса азаймай тұрғаны ақиқат.
Бекіре – болашаққа жете ме?
Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан облыстарындағы ішкі істер бөлімдері мен батыс аймақтық көлік полициясы жұмылдырылған бұл шараға ҰҚК шекара қызметі, табиғат қорғау прокуратуралары мен кедендік бақылау, балық қорғау органдары да қатысты. Жайық-Каспий бассейнінің балық қорын қорғау басты мақсаты болып табылатын акция барысында биыл 25 тонна майда балықты, одан бөлек 298 кг бекіре тұқымдас балықты тасымалдаған 41 автокөлік ұсталды. Атырау бекетіндегі ЖІІБ қоғамдық қауіпсіздік бөлімшесінің бастығы Мұханбетжан Құрманғалиев айтқан деректерге сүйенсек, теміржол вокзалында №29 «Атырау-Алматы» бағытына қатынайтын жолаушылар пойызында 1961 жылы туған М. есімді азаматтан жалпы салмағы 570 келіні құрайтын қара балық тәркіленсе, №691 «Атырау-Ақтөбе» жолаушылар пойызынан 1978 жылы туған Ж. есімді азаматша 72 келі бекіре тұқымдас балықты құжатсыз алып бара жатқан жерінде ұсталған. Ал мамандандырылған табиғатты қорғау прокуратурасы мен облыстық ішкі істер бөлімінің қызметкерлері Исатай ауданының Каспий теңізімен шекаралас Зейнеден ауылының бір тұрғынын 250 келі бекіре мен 17 келі қара уылдырықпен құрықтады. Бұл факт бойынша ҚР ҚК 183-бабы бойынша қылмыстық іс қозғалып, іс сотқа жолданды.
Облыстық ішкі істер департаментінің баспасөз қызметінің жетекшісі Гүлназира Мұхтарованың айтуынша, жалпы шара барысында заңсыз балық аулаудың 272 фактісі тіркелген. Оның ішінде 227 заңсыз балық аулау және балық аулау ережелерін бұзушылық, 17 балық және балық өнімдерін заңсыз сатып алу, сату, 28 заңсыз тасымалдау фактілері анықталды. Құқық бұзушылардан барлығы 34,3 тонна балық, оның ішінде 1 тоннаға жуық бекіре, 23,6 келі қара уылдырық, 293 дана аулау құралдары, 6 жүзу құралдары тәркіленген.
Бұл – бір ай жарым уақытқа бағытталған бір ғана акцияның барысында белгілі болған жайттар. Осыдан-ақ, жыл санап құрып бара жатқан су маржандарының адамзат қолымен қаншалықты талан-таражға түсіп жатқанын бағамдау қиын емес.
Балықты зауытта бағамыз
Мұнай мен газдан кейінгі басты байлығы болып табылатын бекіре балықты жоғалтып алмаудың қамын атыраулықтар ойластырудай-ақ ойластырып жатыр. Соның бір мысалы – Жайық – Атырау бекіре өсіру зауытының қадамы. Аталған зауыт биыл бірінші рет бағалы балықтың шабақтарын су айдынына жіберген. Зауыт директоры Ғилман Сәрсемәлиев жарты миллион қортпа және миллионға жуық шоқыр шабақты шығарып отырғандарын, бір айдан кейін 2 миллионнан астам шоқыр шабақтарын жөнелту жоспарларында тұрғанын айтады. Уылдырықты аналық қортпаны сәуір айының аяғында ұстаған зауыт қызметкерлері жыныстық жетілген аталық балықты ұстай алмай біраз уақыт өткізіпті. Ақыры мамырдың ортасында қолға түскен «алтын балықтан» он күннен соң титтей дернәсілдер алынған, олар арнайы хауыздарда жетіліп, қырық күннен соң ғана тоғандарға жіберіліпті. Қазір сыртқы ортаға бейімделген шабақтар тиісті салмақтарын жинап үлгерген. Ал Рашиден Қалидуллин басқаратын Атырау балық өсіру зауытында шоқыр, сүйрік, бекіре шабақтары өседі. Жалпы, екі зауыттың биылғы шығарған балық шабақтарының көлемі 7,5 млн дананы құрайды, бұл мемлекеттік тапсырыстан жарты миллионға көп.
Әрине, жылына 80 млн тонна шабақ өндіретін Ресейдің ауылына жету әзірге біз үшін алыстау. Бірақ алғашқы қадамның өзі көз қуантып, көңілді тоғайтады. Адамзат қолымен құрып бітудің аз-ақ алдында тұрған бағалы балықтарды болашақ ұрпағымыз кітап беттерінен ғана көрмесін десек, бұл бағыттағы жұмыстарды біраз жетілдіру керек-ақ. Әзірге үмітіміз – аталған екі зауыт қана. Елбасы айтқан, жылына 30 млн шабақ өндіретін Атыраудағы үшінші бекіре өсіру зауыты 2014-2016 жылдары қолданысқа берілмекші, бұл да болса үзіле бастаған үмітке біраз демеу.