«Атамекен» іскерліктің атамекеніне айналып келеді

Соңғы кезде бизнес-қауымдастық ел экономикасы үшін маңызы бар күрделі тақырыптарды жиі көтеріп жүр. Оған қоса кәсіпкерлердің талап-тілектері де барған сайын нақтыланып келеді. Бұл сөзіміздің дәлелі ретінде «Атамекен» одағының биылғы жылдың басынан бергі өткізген іс-шараларын атап өтсек те жеткілікті.

Ұлттық экономикалық палатаның төр­аға­сы Азат Перуашев ақпан айында өт­кен Елбасымен кездесуде Салық ко­ми­те­ті­мен арадағы даудан бастап, өңдеуші кә­сіп­орындарды қолдауға дейін негізгі про­бле­маларды ашық айтқан болатын. Сон­дай-ақ «Бизнестің жол картасы» бағ­дар­ла­масын жіліктеген ҰЭП-ның сәуір айын­да­ғы конференциясы да еліміздің бизнес-қа­уым­дастығы үшін елеулі оқиға болды. Со­нымен бірге индустриалды бағ­дар­ла­маның басты міндеттерін айқындап берген Қа­зақстан кәсіпкерлерінің маусымдағы кон­гресін де еске ала кету керек. Онда ин­дус­триалды бағдарламаның басты қағи­да­лары ретінде нақты сектор, жалпы кә­сіп­керлік, салық және кеден әкімшілігінің ли­берализациясы тәрізді салалар нақ­ты­лан­ған болатын.
Осы ретте таяуда өткен «Атамекеннің» пре­зидиум және басқарма мүшелерінің бір­лескен отырысы да жемісті болды. Бұл жиында заң жүйесін ізгілендіруге қатысты кә­сіпкерлердің бастамасы талқыланды. Ас­танадағы «RIXOS» қонақүйінде отандық мұ­най-газ саласының басшылары, ме­тал­лур­гиялық компаниялардың жетекшілері, ас­­тық магнаттары, банкирлер, ірі сауда жү­йелерінің иелері, машина құрау за­уыт­та­рының басшылары, «шоколад ко­роль­де­рі» сияқты ірі кәсіпкерлер басқосты. Ор­та және шағын бизнес өкілдері де қаржы-өн­діріс алыптарының көлеңкесінде қал­май, ірі кәсіпкерлермен тең пікір алмасты. Оты­рыс барысында Ұлттық экономикалық па­лата бизнестің басын біріктіретін, оның мүд­делерін қорғайтын біртұтас ме­ха­низм­ге айналғаны айқын білінді. Кон­фе­рен­ция­ға келген Жоғарғы сот, Бас прокурату­ра, Са­лық комитеті, Қаржы полициясы мен эко­номика саласындағы министрлік­тер­дің бас­шылары да осыны мойындады.
Ұлттық экономикалық палата пре­зи­диу­мының төрағасы Тимур Құлыбаев «Ата­мекен» одағының заң жүйесін гу­ма­ни­зациялауға қатысты көзқарасын нақты бел­­гіледі: «Елдегі іскерлік ахуалды жетіл­ді­ру үшін заң жүйесін ізгілендіру керек. Бұл тек кәсіпкерлердің тілегі емес, Ел­ба­сы­ның құқықты гуманизациялау саясаты­на да сай келетін көзқарас», – деді ол. Ти­мур Құ­лыбаев бұл жиынға дейін «Ата­ме­кен» ода­ғының жанынан арнайы жұмыс тобын құ­ру туралы тапсырма бер­ген болатын. Бұл топ ҰЭП заңгерлеріне ке­ліп түсетін та­лап-тілектер мен сұрақтарды са­ра­лап, қыл­мыстық және әкімшілік ко­декс­тер мен бас­қа да бірнеше заңға өз­ге­рістер енгізу жө­нінде ұсыныстар дайын­дап, нә­ти­жесінде кә­сіпкерлердің ұсыныс­та­ры 300 беттік жо­баға ұласты.
«Атамекен» одағының бастамасы қа­зір­гі Қылмыстық кодексте қарастырылған 77 экономикалық қылмыстың 21-ін то­лық­тай де-криминализациялауды талап ете­­ді. Олардың 15-ін әкімшілік құ­қық­бұ­зу­­шылыққа жатқызып, алтауын құқықтық са­­ла­дан мүлде алып тастау ұсынылып отыр. Нақтылып айтқанда, «Атамекен» ода­­ғы ҚР Қылмыстық кодексінен «Жалған кә­сіп­кер­лік» деп аталатын 192-бапты жою­ды ұсы­нады. Себебі нақ осы бап бо­йын­ша кә­сіп­керлерден келетін шағым са­ны өте көп.
Сонымен қатар Ұлттық экономикалық па­лата ауыр емес экономикалық қыл­мыс­тар үшін бас бостандығынан айыру жа­за­сын мүлде алып тастауға мүдделі. Яғни Қыл­мыстық кодекстегі ауыр емес қыл­мыс­тар бөліміндегі баптардың 85 пайызы жо­йылуы керек. Бас бостандығынан айы­ру жазасын тек ауыр және өте ауыр эко­но­ми­калық қылмыстарға қатысты қолдану ке­рек деп санайды кәсіпкерлер.
Заң жүйесіне енгізілуі қажет өзгерістер ту­ралы осы жұмыс тобының мүшесі, ака­де­мик Исидор Борчиашвилидің баянда­ма­сын­да айтылды. Осылайша, заң жү­йе­сін­дегі реформаның басты қағидасы ре­тін­де – кәсіпкерлік бойынша қылмыстық қу­да­лауды айыппұл мен шығынды өтеуге ал­­мастыру шаралары қарастырылып отыр. Мамандардың пікірінше, эконо­ми­калық қылмыстардың басым көпшілігін қылмыстық саладан әкімшілік салаға өт­кізу құқық қорғау органдарындағы жем­қор қызметкерлердің тарапынан әлім­жет­тік әрекеттерді тыюға сеп болмақ. (Үкімет жа­нындағы үйлестіру кеңесінің жұмыс то­­бын­да бұл айғақ статистикалық мағлұ­мат­­тар­мен дәлелденді, мысалы: Қаржы по­ли­­циясы қозғаған қылмыстық істердің 21%-ы ғана сотқа жіберіледі. Қалған 79%-ы өз­ге тәсілдермен шешілетін сияқ­ты).
Осы жиындағы пікірталасқа кәсіп­кер­лер ғана емес, Парламент депутаттары, Са­лық комитеті мен Бас прокуратура, Қар­жы полиция­сы­ның басшылары белсенді түр­де қатысып, Ұлттық экономикалық па­латаның салмақ­ты құжаттар дайындап қа­на қоймай, ашық пікірталаста өз пози­ция­сын дәлелдей ала­ты­нын мойындады. Мә­жі­лістің Қаржы жә­не бюджет комитетінің тө­р­айымы Гүл­жан Қарағұсова жобаның жал­пы бағы­тын қолдай келе, кәсіпкерлер­дің жеке ба­сы­ның қауіпсіздігін күшейту мә­се­лелерін пы­сықтау керек деп мә­лім­деді. Депутат Иван Чиркалин заңды із­гі­лен­дірудің орта және шағын кәсіпкерлікке сер­пін бере­тін­ді­гін атап өтті.
Мемлекеттік органдар ағынан жары­лып, ақтарыла қойған жоқ. Бас прокура­ту­ра өкілі кәсіпкерлер өзінің бейкүнә екен­ді­гін дәлелдеу үшін сотқа шағымдана ала­тын­дай заңға өзгерту енгізу керек деген пікір­мен шектелді (кәсіпкерлердің пі­кі­рінше, Бас прокуратура өкілінің бұл ұсы­ны­сы кінәсіздік презумпциясына қайшы ке­леді, себебі, бұл принцип бойынша кі­нә­сі дәлелденбегенше, кез келген адам кі­нә­сіз деп саналады). Қаржы полициясы ака­демиясының басшысы, з.ғ.д. Марат Ба­шимов өз баяндамасында айып пен жа­заның арақатынасына тоқталды. Марат Со­ветұлының пікірінше, кәсіпкерлерді бас­қа азаматтардан бөле-жарып, оларға же­ңілдік жасаудың қажеттігі күмәнді екен.
Бұған қарамастан, Салық комитетінің тө­р­ағасы бизнес өкілдеріне үміт ұя­ла­та­тындай пікір білдірді: Дәулет Ерғожин ко­ми­теттің «есепшот операцияларын тоқ­та­ту­ға» негіз болатын салық қарызын үш ай­лық есептік көрсеткіштен 5-6 айлық есеп­тік көрсеткішке дейін көтеруге дайын еке­нін және бұл мәселені «Атамекенмен» ақыл­дасқанын мәлімдеді. Сонымен қатар ко­митет салық есептерін азайту, кәсіп­орын­дарды заңдастыру талаптарын же­ңіл­дету жөнінде бірнеше құжат дайындап қой­ған көрінеді.
Дегенмен ең күрделі мәселелерді кә­сіпкерлердің өздері көтерді. Мысалы, Азық-түлік кәсіпорындары одағының бас­шысы, «Рахат» АҚ президенті Анатолий По­пелюшко банктегі есепшоттардың тоқ­та­тылуы салық қатынастарының шегінен қа­лай шығып, өндіріс кәсіпорындарының жұ­мысына қалай кедергі келтіретінін тәп­тіш­теп айтып берді. «Кентау трансформа­тор за­уыты» АҚ вице-президенті Еркебұ­лан Ілия­сов өз кәсіпорнының тәжірибесі­не не­гіз­дей отырып, сот әділдігінің басты қа­ғи­дасы – жазаланушының кінәлі болуы прин­ципінің қалай бұзылатынынан мы­сал­дар келтірді. «Атакент» Халықаралық іс­кер­лік ынтымақтастық орталығы» АҚ пре­зиденті Серік Абдуллаев АҚШ, Ка­на­да, Франция, Германия, Ресей және Қы­тай­дағы кәсіпкерлік құқығының дамуынан мы­салдар келтіре отырып, экономикалық құ­қық бұзуды де-криминализациялаудың ха­лықаралық тенденцияға айналғанын дә­лелдеп берді.
«Атамекен» одағы басқарушы орган­да­­рының шешімімен де-кри­ми­на­ли­за­ция­лауға қатысты ұсыныстар Үкіметтің үй­лес­тіру кеңесі мен «Нұр Отан» партиясы­ның құ­қықтық кеңесіне жөнелтілді. Өткен ап­та­дағы Үкімет отырысында үйлестіру ке­ңе­сіндегі жұмыс тобының басшысы, се­на­тор Берік Имашевтің ұсынысы бойын­ша, «Атамекен» жобасын Парламентке жол­дау ту­ралы шешім қабылданды. Бұл жо­ба құ­қық­ты де-криминализациялау жө­ніндегі Үкі­меттің заң жобасына балама ре­тінде жол­данады.
Проблемаларды саралау дәрежесі, олар­ды талқылау деңгейі, байсалды да жан-жақты көзқарас «Атамекен» ода­ғы­ның кәсіби тұрғыдан көтерілгенін дәлелдеп қа­на қоймай, экономикалық палатаның өзек­ті мәселелерде мемлекеттің әріптесіне ай­налғанын көрсетіп отыр. Осы тұрғыда екі маңызды мәселені ескерген жөн.
Біріншісі – сарапшылардың күмәнді көз­­қарасына қарамастан, «Атамекен» ода­­­ғы саяси мәселелерден бойын аулақ ұс­­тап қана қоймай, маңызды мәселелерді ше­­шуге қауқарлы екенін көрсетті. Соны­мен қа­тар, палата бизнес-қауымдастық­тың ба­сын біріктіру үшін саясат пен кәсіп­кер­лікті ұш­тастырмау керектігін тағы бір дә­лел­деді.
Екіншісі – ҰЭП құрылған мезеттен бері ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың әлеу­мет­тік-экономикалық саясатын қол­дай­ты­нын мәлімдеп қана қоймай, Елбасының бас­тамаларын іске асыруға өз үлесін қо­сып келеді. Биылғы жылдың басында «Жол картасы», енді «Заң жүйесін де-кри­ми­нализациялау» жобаларына белсенді түр­де атсалысуы осыны айғақтайды.
Аталған «Атамекен» президиумына отан­дық бизнестің белгілі азаматтары кір­ге­ні де бекер емес. Осылайша, ҚР Тау-кен жә­не металлургия кәсіпорындары қауым­дас­­тығының және Қазақстан қаржыгер­ле­рі­нің ұсынысымен, белгілі мемлекеттік қай­­раткер және кәсіпкер, бірнеше ірі ком­па­нияның акционері Болат Өтемұратов ҰЭП президиумына мүше болуға келісім бер­ді. Қазақстан автомобиль бизнесі қа­уымдастығының бастамасымен «Astana Group» басшысы Нұрлан Смағұлов та пре­зидиум мүшесіне сайланды.
Ұлттық экономикалық палата бас­қа­ру­шы органдарының бірлескен отырысын қорытындылай келе, ҰЭП президиумының төрағасы Тимур Құлыбаев «Атамекен» құ­растырған тізімдегі 150 компанияны жан-жақты қолдау бойынша Үкіметпен ара­дағы жұмысты күшейтуді тапсырды. «Одақтың тағы бір мақсаты – мемлекеттің жұмысында кәсіпкерлердің мүдделерін қор­ғау үшін отандық бизнес-қа­уым­дастықтың басын біріктіру», – деді Ти­мур Құлыбаев. Демек, қазақстандық кә­сіп­керлер бұдан былай да «Атамекенге» ар­қа сүйеп, одақтың жұмысын жіті ба­қыламақ.
Ал бизнес де-криминализациясы бо­йынша жұмыс әзірше аяқталған жоқ. Пар­ла­ментте өтетін қызу пікірталас әлі алда.