Анығы осы
«Алаш айнасы» газеті ел ішінде жиі қолданылатын, күнделікті өмірде жиі айтылып, жиі жазылса да, көп адам мән-мағынасын біле бермейтін кейбір сөздерге талдау жасайтын болады. «Анығы осы» айдары арқылы газетіміздің әр санында мән-мағынасы беймәлім сөздердің түбірі неден шыққаны, «халық арасында былайша тез тарап кетуіне не себеп?» деген сұрақтарға жауап іздейтін болады. Мәселен, қазіргі уақытта қазақ тілінде кірме (әсіресе орыс, парсы және араб тілдерінен енген) сөзден көп нәрсе жоқ. Бүгінгі санда біз «Ассалаумағалейкум» және «Фәниден бақилыққа» деген сөздерді алып отырмыз.
«Ассалаумағалейкүм!» сөзі тұңғыш рет қазақ жеріне ІХ ғасырда ислам дінімен бірге келгені аян. Араб тіліндегі «әссәләм» сөзі (бейбітшілік) дегенді білдірсе, «әйлейкүм» сөзінің мағынасы (сізге немесе сіздің шаңырағыңызға) дегенге саяды. Ал екі сөзді қосып айтқанда, «Сіздің шаңырағыңызда бейбітшілік орнасын!» деген сөз шығады екен. Сол себепті болар, дінтанушылар «Ассалаумағалейкүм!» деп амандасқан адамға «Уағалейкүм!» деп қысқаша тіл қату дұрыс еместігін айтады. «Дұрысы «Уағалейкүмассалам!» деп толық айту керек. Яки «әйлейкүм» сөзі «әссәлемсіз» айтылса, жай ғана «сіздің шаңырағыңызға..» деп айтқанмен бірдей болып қалады», – дейді олар. Бір атап өтерлігі, соңғы кездері қыз-келіншектер арасында да бір-бірімен «Ассалаумағалейкүм!» деп аман-саулық білісетіндер де көбейіп келеді екен.
Алайда кейбір ғалымдар қазақта амандасудың жер-жерлерде өзіндік дәстүрі бар екендігін айтады. Олардың айтуынша, еліміздің батысында «Не хабар?» десе, шығыста «Не қал?», оңтүстік өңірлерде «Амансыз ба?», «Армысыз?» деп амандасса, ал жастар жағы «Қалайсың?!», «Сәлем!» немесе «Привет!» деп те амандық біліседі. Бұл жайында сіз не дейсіз, құрметті оқырман?!.
БАҚИ — уақытпен өлшенбейтін мәңгі рух атауы, адам рухының о дүниелік мекені дегенді білдіреді.. Мысалы, «фәниден бақиға аттанарда...» сөз тіркесі қолданылғанда ол «бұ дүниеден о дүниеге..» деген мағына береді екен. «Мені мен менікінің айырылғанын, Өлді деп ат қойыпты өңкей білмес», – деген екен Һакім Абай. Бұл сөз мұсылман діні арқылы араб тілінен енген деп кесіп айту тағы қиын. Себебі «Кодекс Куманикус» (11—13 ғасырлар) кітабында «Бағұл-Бақұл» деген сөз бар. Осы сөздің күні бүгінге дейін сақталған мағынасы — қайтыс болар, яки, о дүниеге аттанар шақтағы адамның ақтық сөзі (бақиласып қалу). «Бақидың қызығынан үмітім көп, фәнидің аз қызығын не қыламын» деген өлең жолдарынан (20 ғасыр қазақ ақындары) аңғаратынымыз тәубеге келтірер басты ұғым — осы «бақи» сөзі.
Ислам дінінде «Фәни» сөзі жол-жөнекей уақытша тынығатын жай ғана аялдамалардың бірі деп түсіндіріледі. Адам баласы рух әлемінен ана құрсағына, сол жерден фәни дүниеге (сіз бен біз өмір сүріп жатқан өмір), одан әрі балалық, жастық, егделік, кәрілік кезеңінен өтіп, қабір әлеміне (бәрзах), одан хашыр әлеміне, сол жерден мәңгілік сапарға аттанады деп түсіндіріледі. Осы сапарда адам фәни дүниеде аз ғана уақыт аялдайды деген сөз осыдан қалған. Аллаһ елшісі бір хадисінде бұл жалғанды «ағаш көлеңкесінің саясында бір сәт демалу» деп сипатталады. Адам баласы бейне бір жолаушы тәрізді. Осынау ұзақ сапарында аз‑кем бел жазып, аяқ суыту үшін бір ағашты саялайды. Фәни ғұмыры осы ғана. Сондықтан да бұл дүние адам баласы үшін мәңгілік тұрақ емес. Керісінше, бір түн түнеп шығатын қонақжай тәрізді деп түсіндіріледі.
Құрметті оқырман! Газетіміздің келесі санында «жүргенге жөргем ілінеді», «ықылым заманнан» және «қари» сөздерінің мағынасын ашып беруге тырысамыз...
Жарияланған сөздерге қатысты айтар ой, қосар пікірлеріңіз бен ұсыныстарыңыз болса, хабарласа жүріңіздер!
Байланыс телефоны: 8 (727) 3 888 062
