Ұлы дала жауһарлары Ұлыбританияда жарқ етпек

Әдетте бренд десе, біздің көз алдымызға бірден шетелдік түрлі киім-кешектен бастап, ұялы телефон дейсіз бе, небір қымбат көліктер бар ма, әй­теуір, материалдық құн­ды­лықтардың елес берері анық. Ал енді бір сәт бренд деп бірегей тұлғаларды, яғни ұлты үшін аянбай еңбек етіп, алты Алаштың атын әлемнің алты құрлығына дейін паш еткен серкелерді ойлап көре­лікші... Алдымен ақылға да, ауызға да оралатыны – Абай, содан соң Шоқан, ары қарай Әлихан, Мұстафа сынды саң­лақтарымыз, әрине. Дәл осы тұрғыда еңбектеніп, қазақтың рухани құндылықтары мен бірегей тұлғаларын бренд ретінде танытуға күш салып жатқандардың жайы тым бөлек.

Ақпанның алғашқы аптасы Алматы қала­сында «Тағылым» клубы «Мәдени даму ин­с­ти­туты» қоғамдық қорының ұй­ым­дастыруы­мен және «Ұлт TIMES» қоғам­дық саяси апта­лығының ақпараттық қол­да­уымен «Қазақ мә­де­ниетінің рухани құн­дылықтарын әлемдік бренд ретінде таны­ту» жобасының таныс­ты­рылуымен бастал­ды. Естеріңізге сала кетсек, бұл жоба, не­гізінен, күні бүгін аяқастынан пай­да бола салған жоқ, яғни шалағай дүние емес. «Қа­зіргі кезде қазақты қайтсек жаһан жұр­ты­на танытамыз?» деген сауал көтерілгелі де біршама жылдың жүзі болды. Түрлі пікірлер ортаға тасталып, қызу таласқа ай­налған да жөні бар. «Нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қа­зақ – домбыра» дегенді ал­ға тартып, домбы­раны насихаттауды айт­ты бір топ, келесі бір топ қазақтың сонау ауыз әдебиетінен бастау алатын батырлар жыры, дастандар мен эпи­ка­лық шығар­ма­ларын әлем тілдеріне аудару­ды алға тарт­са т.с.с. түрлі ұсыныстар таразыға салынған жөні бар. Ал осы жолғы дөңгелек үс­тел сол қызу пікіртартыстар негізінде бел­гілі бір тұжырымдарға келіп, нақты іс-әрекетке бел буғандықтың белгісі еді. Себебі атал­ған жоба негізінде мынадай қомақты жұ­мыс­тар бүгіннің өзінде жүзеге асырылуда:
1. Алғаш қазақ ғылымының іргетасын қа­лаған этнограф ғалым Шоқан Уәлиханов­тың ағылшын тілінде жарық көрген бір том­дық таң­­дамалы шығармаларын;
2. «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» махаббаттық эпи­калық шығармасын;
3. ХХІ ғасырдағы қазақ поэзиясының май­тал­мандарын ағылшын және басқа да тілдерге аударып, сол елдерде тарату жос­парда тұр.
Самат Өтениязов, тарих ғылымының кандидаты, шоқантанушы:
– Біз көбіне «Шоқанның өмірі онша қиын бола қойған жоқ, себебі 30-ға да жет­пей, 29 жасында қыршын кетті деп жа­та­мыз. Шоқан­ның ұлылығы да, трагедиясы да сонда, ол сол 29 жасына дейін қазақтың барлық ғылымының негізін қалап, ұшан-теңіз еңбек етті. Бірақ соны дер кезінде қол­ға алып, жарыққа шыға­ратын жана­шыр көпке дейін қазақтан шыға қойған жоқ, ол біріншіден, сол тұстағы ала­са­пы­ран­ның кесірінен. Соның өзінде күллі Ре­сей ғалымдары Шоқанның еңбегіне тәнті бо­лып, жарыққа шығарамыз деп жат­қан­да, ол­ар­дың да басына қара бұлт үйіріліп, тарих төңкеріліп түсті. Н.И.Веселовский сынды орыс оқымыс­тысының арқасында ал­ғашқы том­дығы 1904 жылы жарық көр­ді, бірақ оның іші толы қате­лер еді. Себебі Веселовскийге ешкім Шоқан­ның қолжаз­басын берген жоқ, қол­жаз­ба Гутковский­дың қызында еді, ол сенбеді, ғалым еңбегі аяқ астында қор болып қалады деп қо­рық­ты. Осы уақытқа дейін Шоқанның әлі де көп­теген қолжазбасы табылмай отыр, со­ның ішінде біреуі – «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырының орыс тіліндегі аудармасы. Енді соңғы кездерде табылған, Шоқанның әлі күнге жарық көрмеген екі мақаласы бар: оның бірі Едіге батыр туралы үлкен екі зерттеуі. Соны кезінде біздің басшылары­мыз шығаруға қорқып, алып қалған бо­ла­тын, ал оны 1904 жыл­ғы еңбегінде Весе­лов­ский жарыққа шы­ғарды. Сонда діні мен тілі басқа болса да, ғы­лымға, жалпы Шоқанның еңбегіне бізден гөрі жаны ашып тұр ғой.
Айта кетуіміз керек, Шоқан Уәлиханов ең­бектері мен «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жы­рының жөні бөлек, ал үшінші бір мақ­сат, яғни қазіргі замандағы ақындар ара­сынан ағыл­шын тіліне аударылатын автор – Маралтай Райымбекұлы.
Маралтай Райымбекұлы, ақын, Халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері:
– ХХІ ғасырдағы қазақ поэзиясының май­талмандарын ағылшын және басқа да тілдерге аудару жобасына сауалнама жүр­гізу бары­сын­да менің поэзиям таңдалып алынған екен. Және тағы бір қуантатыны, бұл – мемлекеттің тап­сырмасымен емес, қо­ғамдық ұйымдар мен бизнес өкілдерінің бірлесуімен жүзеге асып жатқан іс. Сон­дықтан бұл менің ғана емес, ұлт әдебиеті­нің мақтанышы деп айтқа­ны­мыз орынды. Және менімен тоқталып қал­май, қазақтың басқа да қаламгерлері бола­шақ­та шет тіл­деріне аударылып, осы лекті жал­ғасты­ратын секілді. Ендеше, күзге салым Лон­донда өтетін осы бір қуанышты асыға күтеміз.
Ерлан Сайыров, жоба жетекшісі:
– Ең біріншіден, бұл жобалар әлемге ұлт­тық бренд шығару болса, екіншіден, бұл – азамат­тық қоғам мен іскер азамат­тар­дың ара­сындағы үндестік, тығыз қа­рым-қатынас­тың нә­тижесі. Қазақтың іскер жігіттері тек қана қар­жыландырды десек, қателесеміз, олар осы жобаның, яғни ата-баба мұрасын бүгінгіге сай қайта түлеуінің басынан аяғына дейін жүрді, былайша айтқанда, отымен кіріп, күлімен шық­ты десе болғандай. Соның арқасында бү­гінде Лондондағы баспалармен келісім жаса­лып қойды. Өзіміз, бұйырса, осы жылдың со­ңына қарай Шоқан Уәлихановтың таңдау­лы шығармаларын ағылшын тіліне ауда­рып, бас­падан шығарып, Ұлыбритания­ның астанасы Лондонда тұсаукесерін жасап үлгереміз деген ойдамыз. Тек Шоқан Уә­ли­хановты ғана емес, өздеріңіз білетіндей, қазақ фольклорының жауһарлары мен бүгінгі ХХІ ғасырдағы қазақ­тың алдыңғы қатарлы ақын­да­рын да қазіргі кезде ең бір әлемдік қол­да­нысқа ие ағылшын тілінде жарыққа шығаруды жоспарлап отыр­мыз. Әрине, жұмыстар жүйелі әрі нәтижелі болуы үшін кезең-кезеңімен іске асуы тиіс. Ақындар антологиясын да осы жыл­дан қал­дырмаймыз деген ойдамыз.