Аса көрнекті ғалым, академик Рахманқұл Бердібай 85 жасқа қараған шағында дүниеден озды. Қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясы, сыны – фольклортану, абайтану және түркология мәселелерін зерттеудегі ұлан-ғайыр еңбегі өз алдына, Рахманқұл Бердібай халқымыздың шын мәнісіндегі абыз ақсақалы, сәруар деңгейіндегі дара тұлғасы еді.
Рахманқұл Бердібай тек әдебиетші болып қана қойған жоқ, осы саладағы зерттеу еңбектерін, өткір ой-тұжырымдарын ұлттық мәселелермен тікелей байланыстырып, қай кезде де үлкен қайраткерлік танытты. Марқұм Рымғали Нұрғалидың сөзімен айтқанда, «...мейлі мақала жазсын, кітап шығарсын, халық университеті жұмысына аралассын, аудиторияда, ғылыми мәжілісте, теледидарда, радиода сөйлесін, мәртебелі мекемелерге ұсыныс түсірсін, ең ақыры дастарқан үстінде кеңес құрсын, бәрібір түптеп келгенде, Рахманқұл Бердібайдың барлық қаламгерлік, әлеуметтік әрекетінің алтын өзегі, құлақкүйі біреу: ол – ұлт қамы, азаттық идеясы, еркіндік сарыны».
Еңбек жолын ауыл мектебіндегі қарапайым мұғалімдіктен бастаған ол, ғылым-білімнің үлкен ордасы Алматыға келіп, руханият майданындағы қызметін «Қазақ әдебиеті» газетінде жалғастырды. Бодандық бұғауындағы туған халқының асыл қазыналары аяққа тапталып жатқанына сол кездің өзінде-ақ жаны күйген Рахманқұл аға сонау 1956 жылы «Ең үлкен мәдени байлық» деген мақала жазып, қазақ тілінің мүсәпір халін жұртқа жайып салған, мұның соңы, әрине, партия мүшелігінен шығарып, қудалауға ұласқан. Сонда да қайсарлық танытып, алған бетінен қайтпаған абзал азамат одан кейін де түрлі басылым беттерінде «Шығыс қазынасы, «Қазақша энциклопедия қажет», «Бодандықтан – бостандыққа», «Әдебиет тарихын зерттеудің кейбір мәселелері» тәрізді басқа да мақалалар жариялап, қазақ әдебиеті мен мәдениетінің жоғын түгендеуден танбаған. Қазақ тілін дамыту, қазақ мектептерін көбейту, халық музыкасын өркендету, халық ауыз әдебиетін тәрбие құралына айналдыру, түркі халықтарының қарым-қатынасын жандандыру мәселелеріне жұртшылық назарын ерекше аудартуының өзі ғалымның ежелден-ақ елдікті, егемендікті нығайту, ұлтының еңсесін тіктеп, іргесін бекіту мақсатына қызмет еткенін көрсетері анық.
Әуелде сыншы-публицист ретінде танылған ғалым кейіннен М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтына қызметке ауысып, ғылыми жұмысқа біржола ден қояды. «Әдебиет және өмір», «Қазақ әдебиетіндегі замандас бейнесі», «Қазақ совет әдебиетінің қалыптасуы», «Қазақ эпосы», «Эпос – ел қазынасы», «Жыршылық дәстүр», «Айтыс әлемі», «Қазақ фольклорының типологиясы», «Қазақ фольклорының тарихилығы», «Қазақ фольклорының поэтикасы», «Қазақтың архаикалық фольклоры», «Фольклор және оның этнографиялық негіздері» атты үлкен еңбектер жазады. Бірқатар зерттеулерінде Абай шығармаларының өзіндік қыр-сырларын кеңінен сөз етеді. «Абай және ауыз әдебиеті» атты еңбегінде ақынның Шығыс аңыздары негізінде жазған «Масғұт», «Ескендір», «Әзім» поэмаларының көркемдік ерекшеліктеріне тоқталады. Абай шығармаларында халық мақал-мәтелдерінің, шешендік сөздерінің, аңыз-әңгімелерінің жиі кездесетіндігіне назар аударады. Абай поэзиясының шығыс шайырларының шығармаларымен байланысы жайлы бірсыпыра байламдар жасап, ұлы ақындардың шығармашылық ұқсастықтары мен даралық тұстарын егжей-тегжейлі зерттейді.
Ғалымның әдебиеттану, фольклортану, түркітану және сын саласындағы ізденістері 42 кітап, мыңнан астам мақала түрінде жарыққа шықты. Сонымен бірге, ол М.Әуезовтің мұражай үйінде 35 жыл бойы қазақ әдебиеті мен өнері халық университетін басқарып, халқымыздың соңғы 1500-2000 жыл бойындағы тарихы мен мәдениеті тақырыбына дәрістер өткізді. Сөйтіп, еліміздің ежелгі тарихын, мәдениетін жұртшылыққа қайта таныстыруға мұрындық болды.
Ғылымның сан алуан саласында тер төккен академик педагогикалық-ағартушылық қызметтен де ешқашан қол үзген жоқ. Туған жері – қасиетті Түркістан топырағына ат басын бұрған ол, 1995 жылдан күні кешеге дейін Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінде ұстаздық етті, ұлт әдебиеті үшін ерекше құнды талай ғылыми диссертациялардың жазылуына, қорғалуына ықпал етті.
Айрықша білімдар, ерекше ұлтжанды осындай ұлы тұлға жөнінде өткен шақта айтудың өзі қиын. Дегенмен «жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді» деген нақылға жұбанар болсақ, Рахманқұл Бердібайдың аты да, хаты да өлмесі – ақиқат. Асыл ағаның өзі кеткенімен, кейінгілерге аманат етіп қалдырған үлгі-өнегесі мәңгі өшпейді...
«Алаш айнасы»