Түбі бір түркі жұрты

Қарақалпақтар

Қарақалпақтар – туыстығы жағынан қа­зақ­тарға ең жақын халықтардың бірі. Тілі мен салт-дәстүрі, діні мен дү­ние­танымы, Жиен жыраудан (XVIII ғасыр) бастау алатын ауыз әдебиеті мен ондағы кейіп­керлерге дейін қазақтардікімен бір­дей немесе өте ұқсас келеді.
Белгілі қоғам қайраткері, ақын Кәкімбек Салықов «Қарақалпақтар – қа­ра­пайым, қанағатшыл, төзімді халық. Кең­пейілді, дарқан, дәл менің қазағым се­кілді» деп жазады.
XVI-XVIII ғасырларға дейін қарақал­пақ­тарды жеке ұлт ретінде көрсеткен бірде-бір жазба дерек кездеспейді. Есе­сіне, батыс, орыс немесе араб тарих­шы­ларының жазбаларында олардың қазақ халқының құрамындағы белді бір тайпа екендігі айтылған.
1924 жылы Қазақстанның құра­мын­да Қарақалпақ автономиялы облысы құ­рылып, 1932 жылы оған автономиялы Республика мәртебесі беріледі. Алайда 1936 жылы Қарақалпақ автономиясы Өзбекстан Республикасының құрамына өтіп кеткен!

1940 жылдан бері кирилл әліппесін қолданып келеді. Латын графикасына қай­та өту мәселесі қарастырылып жа­тыр.
Республика құрамында 15 аудан, 12 қала, 16 кент, 112 ауыл бар. Қара­қал­пақстан Республикасы өз Кон­ститу­­циясын қабылдауға және қор­ғау­­ға құ­­қылы, өзінің әкімшілік-аймақ­тық бө­лі­ну жүйесін өзі шешеді. Консти­туция­ға сәй­кес, Қарақалпақстан автономиялы Рес­публикасы жалпыхалықтық рефе­рен­­думның негізінде Өзбекстан Респуб­ли­касының құрамынан шыға да алады.
Кейінгі кезде қарақалпақ зиялы­ла­рының арасында да бұл әңгіме жиі қозғалып, өзбек билігінің жылдан-жыл­ға агрессивті сипат алып бара жатқаны ай­тылып жүр.
Статистика бойынша туу деңгейі жақсы болғанымен, басқа Орта Азия мемлекеттерімен салыстырғанда сәби­лердің шетінеу оқиғасы жиі тірке­леді. Бұл Қарақалпақстан террито­рия­сының экологиялық апатты аймаққа жа­та­тын­дығынан болса керек. Қазақстан тарапынан бауырлас қарақалпақ елінің білім беру ісі мен денсаулық сақтау саласына жыл сайын қайтарымсыз кө­мек беру мәселесі жолға қойылса, нұр үстіне нұр болар еді.
Қарақалпақ тілі Қыпшақ тобының қыпшақ-ноғай тармағына жатады. Қа­зақ­­стан, Түрікменстан, Ресей, Ауған­стан­да қарақалпақ ұлтының өкілдері бар.

«Бір атқа екі қамыт сыймас»
Қазақ нақылы