Қойымыз қоралас қырғызбен әуеніміз аралас болып бара жатқан жоқ па?

Бүгінде бір хит ән шықса болды, «бұл қай елдің әні болды екен» деп елеңдейтінді шығар­дық. Соған етіміз де үйре­ніп бара жатқандай. Телеарналардағы бағдарламалар өз алдына, соңғы жылда­ры шетелден, әсіресе айыр қалпақты ағайындар­дың үздік әндерін үптеп кету сәнге айналды.
Жалғыз Ақылбек Жеменей ғана емес, қазақ эстрадасында шетел әуендерін өз әндерінде пайдаланып жүрген әншілер аз емес. Мәселен, әнші Ғаділбек Жанайдың «Ес­те сақта» әнінің әуені гректікі болса, «Мұз­Арт» тобының орындауындағы «Сүй­дім сені сәулем» әні өзбектің Алишер Са­мандаров деген сазгерінікі деседі. Есті ән­дерімен елдің ықыласына бөленген мақ­тау­лы «МұзАрт» тобы мұндай қадамға бар­ғасын, өзге әншілерге не айтуға болады?
Роза РЫМБАЕВА, Қазақстанның Халық әртісі:
– Мұның енді екі жағы бар. Шетел­дің әндерін қазақша орындап жүр­ген көптеген әншіні білемін. Бұған тыйым салып, кедергі болып, сын айтатындай, біздің қандай қақымыз бар? Қазір әркім не істегісі келсе, соны істеп жүр ғой. Әрине, жақсы-жақсы қа­зақ саз­герлері де бар. Кім біледі, олар ән­ші­лерге кездеспеді ме, әлде әншілер сол композиторлармен кездеспеді ме? Әлде талғамдары солай ма? Дайын дү­ниені ала салу кімге қиын дейсің. Да­йын нәрсені алған оңай ғой. Бәрі де шетел­дің әндерін орындағысы келеді. Кейде біздің композиторлардың ондай музыка жазуға деңгейі жетпей жатады. Бұл мәселеге біржақты қарауға бол­май­ды. Авторлық құқық туралы заң бар. Ме­нің білуімше, шетелдің әндерін орын­дағаннан кейін келісімшарт жаса­су ке­рек. Келісімге келу керек. Көбіне шетел­дің композиторларының өзі кім­нің қай әнді орындап жатқанын біл­мей­тін де секілді.

Керек дерек
«Көп асқанға – бір тосқан». Шетелден әуен ұрлаймын деп басы бәлеге қалған әншілер де аз емес. Мәселен, өзбектің жұлдызы болып көкте самғап жүрген Юлдуз Усманова мұндай «ұрлығымен» екі рет істі болған. Ал Әнуар Санаев деген жұлдызы бір рет қана қақпанға түсіп үлгерді. Атақты Филипп Киркоровтың да шығыстың халық репертуарына еніп кеткен әнін орысшалаймын деп біраз көкпар тартысқа түскенін білеміз.

Неге біздің әншілеріміз (әрине, барлық әншіге топырақ шашудан аулақпыз) ше­тел­ден, әсіресе қырғыз, өзбек бауырлары­мыздан ән ұрлауға әуестеніп алды? Қа­зақ­та жақсы ән жаза алатын сазгер жоқ па? Әлде қазақ сазгерлері жазып берген әні үш­ін атасының құнын сұрай ма? Әлде біз­дің әншілеріміз өз елінің таңсығынан гөрі шетелдің қаңсығын пайдаланғанды жөн көре ме?
Осы сауалдарға жауап іздеп, ең әуелі былтыр қырғыздың «Қызыл өрік» әнімен қазақ эстрадасында жыл бойы басты на­зарда болған Ақылбек Жеменейге теле­фон соқтық. Телефон тұтқасын өзі емес, арт-­директоры Бақтыбай Ештемесов көтерді. «Ақылбек Жеменейдің қырғыз­дың хит әндерінің сөздерін қазақшаға ауда­рып орындап жүргенін білеміз. Қазақ­та да жақсы сазгерлер бар. Неге өзіміздің сазгерлерге жаздырмасқа?» – деп сұра­ғым­ды қоя бастағаным сол еді:
– Қырғыздар да қазір қазақтың көпте­ген әнін орындап жүр. Оның ішінде «Мұз­Арт» тобының әндері де бар. Қырғыз ән­ші­лері Ақылбек Жеменей орындайтын «Ал­ға, қазақ жігіттері» әнін, «Алға, қырғыз жігіттері» деп айтып жүр. Олар біздің ән­де­рімізді орындап жүр, біз енді олардың әндерін орындасақ, онда тұрған ештеңе жоқ шығар деп ойлаймын, – деп Бақтыбай сөзімді бөл­ді.
Қырғыздар демекші, білуімізше, олар әй­гілі «ДосМұқасан» тобының бірнеше әні мен Заттыбек Көпбосыновтың «Ақ маржа­нын» айтып жүр.
Әрине, ән туралы сөз болғанда әңгі­ме­нің бір ұшы сазгерлерге келіп тиетіні бел­гілі. Осы ретте көрнекті сазгер Кеңес Дүй­се­кеевке де телефон шалып, пікірін білдік:
– Жасыратыны жоқ, кейінгі кездері «да­нышпан» әншілер тым көбейіп кетті. Өзі – ақын, өзі – сазгер. Данышпандық емей немене бұл? Жарайды, бұл кешегі өт­кен Біржан сал, Ақан серілерге жарасар. Олар – ғасырда бір туатын ұлы адамдар. Ал бүгінгі әншілерге не жорық? Шындасам, өлең шығару менің де қолымнан келеді. Ән айтуға да болады. Бірақ мен ондай қа­дам­ға бармаймын. Мырқымбай болғым келмейді.
Менің де талай әнім ұрланды. Оның бәрін сотқа бере берсек, орыстар айт­қандай, өзімізге «черный пияр», яғни жар­нама жасағандай бола­мыз. Біздің әншілеріміз шетелге көп елік­тей­ді. Елік­тегені сонша, музыкаларында мүлде қаза­қы иіс жоқ. Әрине, шетелден үй­ренеріміз көп. Бірақ музыкаңнан қазақтың иісі аң­қып тұруы керек, – деп бүгінгі әнші­лер­ге назын білдірген сазгер эстраданың деңгейі өсуі үшін ең әуелі кәсіби адамдарға көңіл бөлінуі керектігін айтып, әншілер ел көңі­лінен шығатын ән орындағысы келсе, кәсі­би сазгерлерге тапсырыс берсе деген тіле­гін жеткізді.
Терістіктегі көршілеріміздің әншілері де айға қарап жүрмеген екен. Олар да шетелдің әуендерін пайдаланғанды теріс көрмейтін секілді. Осы мақаланы жазу барысында ғаламтор ақпараттарына зер салғанымызда Еramvision.ru сайтында жарияланған Ресейдегі плагиат әндердің тізіміне көзіміз түсті. «Бақсақ, бақа екен» демекші, бұл тарапта Ресей әншілері біздің жұлдыздардан асып түспесе, қалыса қой­мапты. Поп музыканың каролі саналатын әйгілі Филипп Киркоровтың өзі шетелдің бірнеше әуенін өз әндерінде пайдалан­ған­ға ұқсайды. Мәселен, оның «Шика дам» әні­нің әуені Түркияның атақты әншісі Тар­кандікі болса, «Ты поверишь?» әні Роби Уильям­стікі, «Вива» әні – Dana Interna­tio­nal, «Я за тебя умру» әні – Antique, «Я твоя мышка» The Doors тобының әуендері екен. Айтпақшы, осы сайтта Киркоровтың Тар­каннан әндерді әншінің өз келісімімен сатып алатыны да айтылған. Киркоров қана емес, 90-жылдардың аяғында Ресей эстрадасында жарқ етіп көрінген «Руки вверх» тобы да қол қусырып отырмай, ше­телдің бірнеше әніне «қол көтерген» се­кілді. Мәселен, осы топтың орындайтын «Де­вочки» әні – Vengaboys, «Здравствуй» әні – George Michael, «Атаман» әні – 666-Alarma, «Песенка № 2» әні – Fatboy Slim, «Доброй, нежной, ласковой» әні Craig David-ке тиесілі екен. Газманов та құр жатпапты. «Люси» әнін Pet Shop Boys тобынан бөктерсе, өзінің сүйікті әндерінің бірі «Эскадронды» Bad Boys Blue тобынан алыпты. Бұл сайтта Ресей эстрадасында бүгінде жүргені бар, жарқ етіп көрініп, жоқ болғаны бар, бірқатар әншілердің аты аталады. Бәрін жіпке тізуді жөн санамадық. Қажет болса, сайтқа кіріп, көз жүгіртуле­рі­ңізге болады (www.tramvision.ru/akkord/raznoe/plagiat.htm).

Түйін
Бұл тамсаныс кешегі күні «Өзім – сал, өзім – сері, кімге зармын?» деп асқақ айбынымен Алашын дүр сілкіндірген Біржан салдан бастап, Ақан сері, Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Әсет, Жарылғапберді, Иманжүсіп, Ғазиз, Естай, Мәди сияқты дарабоз дарын­дардың өнеріне бас игеннен туса керек. Құдайға шүкір, қазақтың ән өнері қай кезде де асып түспесе ешқандай ұлттан кем болған емес. «Жүректі тербеп, шымырлап бойға жайылған» (Абай) әуезді қазақ әндерінің әлі де туа беретіні анық.
Бір нәрсе анық: қазақты өзге елдің әндері емес, қазақ әні ғана ұшпаққа шығарады. Мәңгілік етеді. Біз әрдайым осыны есте ұстағанымыз абзал. Шетелдің әуеніне құмар әншілеріміз осыны естен шығармаса дейміз.