Қазақ поэзиясының жезкиігі оралмас сапарға аттанды

Қазақ поэзиясы жарқын тұлғаларының бірінен айырылды. Көркем сөзі Қазақ еліне ән болып таралған аса көрнекті ақын, мемлекет және қоғам қайраткері, ҚР еңбек сіңірген қайраткері, академик Кәкімбек Салықов 82 жасқа қараған шағында өмірден озды.
«Сұлуды адам жаны қимайды екен,
Беймезгіл еске түсіп қинайды екен.
Жезкиік, сені аңсаған кездерімде
Бір өзім кең далама сыймай кетем...»
...Арқа жезкиігінің сымбатын адам жанының ынтызарлық, сағыныш сияқты тұнық сезімдерінің баламасы ете білген ақын «қазақ поэзиясының жезкиігі» атанып кеткен еді. Ақынның біз келтірген мөлдір жолдары енді оның өзіне арналып қалғандай... Өлеңсүйер қауым шынайы­лығы мен шығармашылығы егіз сөз шеберінен айырылды. Сырлас дос, сыйлас бауыр жайсаң арысын жоқтап жатыр. Кәкімбек Салықов 1932 жылы қаңтардың 22-сінде қазіргі Солтүстік Қазақстан облысының Шал ақын ауданында туған. 1955 жылы Мәскеудің түсті металлургия және алтын институтын бітіріп, кенші атанған. Біраз жыл Жезқазған өңіріндегі кен орындарында қызмет етті. Қара жұ­мыс­шыдан партия ұйымдарының қыз­меткеріне айналды. КОКП Орталық ко­митетінде, Қарақал­пақстан облыстық партия комитетінде жауапты қызметтер атқарды. Кеңес Одағы Жоғарғы Кеңесі Экология комитетінің төрағасы, Жоғарғы Кеңестің Президиум мүшесі болды. Бірақ қазақ халқына Кәкімбек Салықов, ең ал­дымен, поэзия арқылы етене танылды. Оның «Сыр» деп аталған алғашқы өлеңдер жинағы 1977 жылы жарық көрді. Дәл осы жылы «Жезкиік» деп аталатын жыржинағы орыс тілінде шықты. Алғашқы жыржинақ­тарынан-ақ қарапайым еңбек адамының, жауапты қызметтер өкілінің қазақ өлеңіне ерекше ізденіс әкелген талант екені аңғарылды. 80-жылдары «Нұрлы күндер» деп аталатын жыр кітабы қырғыз тілінде, «Жезкиік» жинағы өзбек тілінде басылып шығып, ақын есімі, оның өлеңдегі қолтаңбасы жұртшылыққа кең таныла бастады. Бұл жөнінде ақын Серік Ақсұңқар: «Кәкімбек Салықов қолда – бұғау, аяқта кісен тұрған тоталитарлық қоғамда, жат жұртқа кіріптар болған кезімізде қазақ жырына ғажайып құбылыс болып келді», – дейді. Кәкімбек ақын «Букетовке реквием», «Эдельвейс», «Ғасырға тең бір мезет», «Че Гевара», «Дала», «Қырандар», «Гәкку», «Еңлікгүл», «Тәттімбет», «Домбыра», «Қарақалпақ», «Кенесарының соңғы сөзі» поэмаларын жазып, шығар­машылығының зор әлеуетін көрсете білді. Бұл поэмаларының бірқатары орыс тіліне аударылып, күллі Одақ көлеміндегі елдерге таралды. Ақын шығармашы­лығының ерекше бір саласы – әнге арқау болған өлеңдер. Оның өлеңдеріне Базарбай Жұманиязов, Нұрғиса Тілендиев, Әсет Бейсеуов, Ескендір Хасанғалиев сияқты кәсіби композиторлар музыка жазды. Салықов­тың сөзіне жазылған «Жезкиік», «Аққу әні», «Сағыныш», «Бір ауыз сөз», «Оқжетпес», «Жамбыл ата» деген әндер халықтың сүйіп айтатын әндеріне айналды. Кәкімбек Салықов Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесіне үш мәрте депутат болып сайланған. Ленин орденімен, екі мәрте Еңбек Қызыл Ту орденімен, «Парасат» және Халықтар Достығы ордендерімен, түрлі мемлекеттік наградалармен марапатталған. Кәкімбек Салықов үнемі «мен өміріме ризамын» дейді екен. Қазақ халқы мен мәдениеті де Кәкімбектей тұлғасының болғанына мәңгі риза шығар...

Ғалым Жайлыбай, ақын, Қазақстан Жазушылар одағы басқарма төрағасының бірінші орынбасары:
– Кәкімбек Салықов – ұлы қазақ, қазақ өнеріндегі, қазақ мәдениетіндегі азаматтықтың, ардың бір дәуірі секілді ірі қоғам қайраткері, қазақ өлеңінің жезкиігі. Кәкімбек ақын Ұлытаудың аясында есейіп, Айнакөлде, Қызылжар мен Көкшетауда өскен. Өз кезеңінің бір ерекше азаматы еді. Тамаша ақындығын ел тегіс мойындаған адам. Кәкімбек тұлғасы – адалдықтың, парасаттың, махаббаттың нышаны. Ол Тұманбай Молда­ғалиевтің ең жақын тұтқан адамы еді, Кәкімбек те соңғы кездері Тұмағаң­ды сағынып, кездескен сайын соны әңгімелеп жүрген еді. Кәкімбек бір қазақты бөліп-алаламайтын. Ол біздің есімізде парасаттылығымен, кеңпейілділігімен, сол өзіндік ұлылығымен мәңгі қалады. Алғашқы «Жезкиік», «Нұрлы күндер», «Парасат» жыржинақ­тарынан бастап, қазақ өлеңінің өркендеуіне үлесін қосты. Айнакөлдің аққуларын аялап, Жезқазғанның жезкиігімен сырласып, Ұлытаудың ұларының даусын қазаққа жеткізді. Інісін аялап, ағасын сыйлайтын қазақтың санаулы ұлдарының бірі еді. Қазақ елі Кәкімбекті әлі талай сағынатын болады.

Қайрат Байбосынов, дәстүрлі әнші, ҚР Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты:
– Өмірде жарқылдап жүрген адам еді. Қазаны естіп есеңгіреп отырмыз. Біздің шығармашылықтағы байланысымыз 80-жылдары басталды. Қоғам қайраткері бола жүріп, өзінің бар шығармашылық мүмкіндігін көрсете алмаған еді. Ол кезеңде шығармашылық еркіндікке рұқсат та болмады ғой. Соған қарамастан көптеген жыржинағын жазды. Ол кісінің композиторлық қабілеті тамаша болатын. Өзі Үкілі Ыбырайдың жұрағаты, сол кісіден қалған дәстүрлі ән мектебін көрген, әншілігі бір төбе, сондай ерекше сері, қазақтың аяулы азаматы, аяулы ағамыз еді. Көптеген әнін жарыққа шығарып, шәкірттеріме үйреттім. Оқу бағдарламамызда ол кісінің біраз әні бар. Жанында жүріп, ақыл-кеңесін тыңдадым, өлең-жырларын оқыдым. Өте қарапайым, елгезек, адамдарға иіліп, елпілдеп тұратын. Тәкаппарлық, менмендік деген бұл кісіде әсте болған емес. Жатқан жері жайлы, топырағы торқа болсын! Ағамызды қимаймыз, бірақ қайтеміз, өмірдің заңы шығар...