Жылдар бойы қазақ сахнасының сәні мен салтанаты болып, еліміздің театрларының репертуарынан түспей, ұлттық мақтанышымыз болып келген «Қарагөз» корейлердің де көзайымына айналды.
Театр туралы: 1932 жылы Ресейдің Қиыр шығысында құрылған. Ал 1937 жылы депортация негізінде Қызылорда қаласына ауыстырылды. Өзінің 80 жылдық тарихында 250-ден аса пьесалар мен концерттік бағдарламаларды 5 миллионнан астам көрермен тамашалаған. Тұңғыш корей театры болып саналады.
Жуырда Мемлекеттік корей музыкалық комедия театры Оңтүстік Кореяға шығармашылық сапармен барып қайтты. Олар Есан қаласында өткен ХХХІ Халықаралық театр фестивалінде Мұхтар Әуезовтің «Қарагөзін» сахналады. Әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған театрлар өздерінің інжу-маржандарын ұсынған бұл өнер бәйгесінде қазақстандық корейлердің классик жазушының классикалық шығармасын ұсынуының өзіндік себебі де жоқ емес.
Өйткені бұл шығармада біздің ұлттық ерекшелігіміз, салт-дәстүріміз айқын көрінген. Басқа қойылымдар да өзіндік көркемдігімен жұртшылықтың назарын аударуы мүмкін. Бірақ олар қазақ ұлтын таныта алады деу артықтау. Ал «Қарагөз» – қазақтың қазақ екенін танытатын шығарма.
Бәріміз білетіндей, бұл шығармада Сырым мен Қарагөздің арасындағы қасіретті махаббат арқылы ұлттың тектілігі суреттелген. Бұлардың махаббатының қасіреті – жеті атаға толмайынша қыз алыспайтын ұлттың қасиетіне барып тіреледі. Сүйгеніне қосыла алмай, өзге адамға ұзатылған Қарагөздің жан ауруы өлімге апарып соғады. Бұл арқылы кәріс театры қазақ ұлты үшін өлімнен ұят күшті екенін өзге жұртқа паш етті. Әуезов танытқан тектілікті насихаттау; осы елдің ауасын жұтып, суын ішіп отырған әр қазақстандықтың міндеті деп білеміз. Осы міндетті қазақстандық корей театры абыроймен атқарды деп айта аламыз.
Бұл шығарма кәріс тіліне әлдеқашан аударылған. Сол кездерде, 1970 жылы бұл пьесаны тұңғыш рет Иосиф Ким сахналаған. Бірақ бірер жыл көрсетілгеннен кейін, бізге белгісіз себептермен театр репертуарынан түсіп қалған. Кейін келе Қазақстанның Халық әртісі Есмұхан Обаевтың басшылығымен жаңартылып, жаңаша сахналанды. Оңтүстік Кореяда өткен фестивальда осы Роман Цой қойған жаңа нұсқа сахналанды.
– «Қарагөз» драмасы – қазақ классикалық әдебиетінің мәңгі өлмес маржаны. Бұл қазақ ұлтының меншігі болғанымен, барлық ұлтқа ортақ көркем дүние деп білемін, – деді өз сөзінде Мемлекеттік корей музыкалық комедия театрының қоюшы-режиссері Роман Цой.
Оңтүстік Кореяда бұл қойылым екі мәрте сахналанған. Екі қойылымда да халықтың ықылас-пейілі ерекше болған. Зал толы көрермендердің қабылдауы шабыт берген театр ұжымы қойылымды жоғары деңгейде сахналаған.
– «Қарагөз» қойылымын көріп отырып, мен қазақ пен корей ұлтының қаншалықты жақын екеніне тағы да көз жеткіздім. Салттарында да ұқсастықтар бар. Корей ұлтында да жеті атаға дейін бір-біріне үйленуге тыйым салынған. Айырмашылығы сол, бізде қызға қалың мал төлемейді. Бүгін біз сахнадан қазақ ұлтының мәдени феноменін, қазақтың тарихын, қазақстандық актерлердің ойынын корей тілінде тамашаладық, – деді Ұлттық театр ассоциациясының бас хатшысы Чон Хе Хо.
Театрдың директоры Любовь Ни: «Қарагөз» – ұлт талғамайтын мәңгілік туынды. Классикалық пьеса болғандықтан да, біз әдейі көптеген туындының ішінен таңдап алып отырмыз. Біз – қазақстандық сан алуан мәдениеттің бір бөлігіміз. Сондықтан да мұндай дүниелерді сахналауды құрмет деп білеміз», – деді.
Кәрістердің түсірген сериялдарын үзбей көретін қазақтар үшін олардың өмір салты белгілі бір мөлшерде таныс деп айта аламыз. Ал біздің салт-дәстүрімізбен олар осыншалықты таныс деп айта алмаймыз. Елімізден барған корей театрының екі сеансы бізді соншалық танытты дей алмаймыз. Егер осындай қойылымдарымыз Кореяның белді театрларының репертуарынан тұрақты орын алып, жиі көрсетілсе, онда теңіздің дәмін білдіретін тамшыдай болатыны сөзсіз. Біздің театрларымыз әлемдік классикаларды сахналауда кемдік танытып жатқан жоқ. Ал өзіміздің әлемдік деңгейдегі классикамыз неге олардың сахнасынан орын алмасқа?
Ал еліміздегі өзге ұлт театрларының репертуарындағы қазақ қойылымдары дегенге келетін болсақ, белгілі бір мөлшерде жақсы нәтижелер жоқ емес. Әр ұлттың театрларында қазақ пьесалары сахналануда. Бұл мәселені бұрынырақта «Алаш айнасы» газеті қолға алып, мәселе етіп көтерген. Сол кезде көрнекті театр режиссері Есмұхан Обаев төмендегідей пікір білдірген.
Есмұқан ОБАЕВ, Қазақстанның Халық әртісі:
– Менің ойымша, біз басқа театрларға қазақша пьесаларды сахнала деп міндет жүктеп, тапсырма бергеніміз дұрыс емес. Сондай-ақ өзге ұлт театрларында қазақ жазушыларының шығармалары қойылмай жатқан жоқ деген де жалған сөз. Мәселен, Лермонтов атындағы орыс театрының тарихында Абай пьесасы екі рет сахналанған. Орыс театрларында С.Жүнісов, Д.Исабеков, өзге де қазақ жазушыларының пьесалары қойылып жатыр. Сонымен бірге кәріс театрының репертуарында «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» пьесасы, Петропавлдың орыс театрының репертуарында «Ш.Уәлиханов» туралы пьеса бар. Әрине, өзге ұлт театрлары үнемі қазақ жазушыларының шығармаларын сахналай бермейді. Себебі олардың да өз талғамы бар, оларға да көрермен керек.
Қазақ пъесаларын сахналауда Ұйғыр театры көш бастап келе жатқанын айта кеткеніміз жөн. Кешегі классикаларымызды, бүгінгі драматургтердің шығармаларын сахналауда да ұйғыр театрының репертуары бай. Бірақ халықаралық конкурстарға алып шығып, әлемнің театр майталмандарының сарабына салған бірден-бір театр осы Мемлекеттік корей музыкалық комедия театры екені даусыз. Алдағы уақытта да осы бағытта жұмыстарын жалғастырса, игілікті іс болар еді.