Қазақ халқының тарихындағы ерекше уақиғалардың бірі – жүз жылға созылған қазақ-қалмақ соғысы. Естен кетпес осы сұрапыл соғыс жылдарында ерекше ерлік көрсеткен қазақ батырларының бірі – Мамай батыр.
Мамай батыр XVIII ғасырдың басында дүниеге келген. 97 жас жасаған бабамыз өмірінің 50 жылын қазақ халқының ұлан-байтақ жерін жаудан қорғаумен, соғыспен өткізген. Өмірінің соңғы 30 жылын қазіргі Абай ауданы Шыңғыстау өңірінде өткізеді. Батыр өлген соң оның ішкі құрылысы Орда тауының етегіне көміліп, ұлы сүйегі қазақтың ұлы хандары, билері мен батырлары құрметтеліп жерленетін Түркістанға, Қожа Ахмет Ясауи қабірнамасына: Абылай хан, Қазыбек би, Бөгенбай батыр жанына жерленеді. Бұл бабамыздың атақ-даңқына, дәрежесіне берілген тұтас қазақ халқының бағасы деп білгеніміз жөн.
Алып күш пен ақыл-ойдың иесі болған Мамай батыр 285 жыл толып отырған 1727 жылы Бұланты шайқасына қатысқан. 1729 жылы атақты Аңырақай шайқасында қазақ батырлары Қабанбай, Бөгенбайлармен бірге қалмақтарға күйрете соққы береді. Ол қазақ-қалмақ соғыстарында бірнеше рет қалмақ батырларымен жекпе-жекке шығып, жеңіске жетіп отырған.
Бір соғыстың өзінде жекпе-жекке шығып, бес қалмақ батырының басын шапқан. Жоңғардың атақты батыры Жәңгірді және оның інісі Зәңгіні бірінің артынан бірін жекпе-жекте өлтірген. 1746 жылы Орта жүз ханы Әбілмәмбет, бас уәзір сұлтан Абылай, Бөгенбай, Қабанбай, Қолшыман батырлармен бірігіп, жоңғар қалмақтарына соғысқа аттанып, үлкен шайқастарда жеңіске жетеді. Осы шайқастарда көзге түскен Мамайға мыңбасы және «Батыр» атағы беріледі.
1755-1757 жылдардағы соғыстарда көрсеткен ерлігі үшін «Баһадүр» атағы табысталған. Осы жылдары ордабасы болып сайланады, яғни Кіші жүздің әскери қолбасшысы болады.
1771 жылдары Сырым Датұлымен бірлесе отырып, Еділ, Жайық өзендері аралығын жаудан қайтарып алады.
Елдің шығысындағы Алтай, Зайсан, Тарбағатай өңірлерін қалмақтардан босатып алуға қатысады.
Биыл 350 жылдығы аталып өтіп жатқан қазақтың «Елім-ай» тарихнама кітабының авторы, сол заманның данышпаны Толыбай сыншы ұлы Қожаберген жырау Мамайға арнайы құрметпен батасын берген.
Қазақ халқының құрметіне ие болған батырға 90 жастан асқан шағында «Сізде де арман бар ма?» деген сұраққа «Бірінші арманым, барлық ғұмырым соғыспен өтті де, салдық-серілік құра алмадым» деген екен. Қазақтың жері сыртқы жаулардан тазартылғаннан кейін қазақ халқын жерге орналастырумен айналысады. Батыста жүрген азғана тобықтыны оқтын-оқтын атқылап тұрған орыс зеңбірегінің оғынан аман алып қалу мақсатында ел ортасы, жер ортасы – атақоныс Шыңғыстауға бастап келіп орналастырады. Бұл 1770-1780 жылдар еді. Шәкәрім Құдайбердіұлы:
Келгені тобықтының осы маңға
1780-ге тақағанда
Елді бастап әкелген Мамай батыр,
Орда, Көкен, Ащысу, Доғалаңға, –
деп жазады.
Мамай батыр азғана тобықтыны әр ата баласының ерекшеліктерін ескере отырып, қазіргі Абай ауданының территориясына орналастырады. Қазіргі ауданның жер көлемі сол заманнан осылай белгіленген. Батыр жөнінде Мұсайын Сегізсеріұлы тарихи деректерге сүйене отырып «Ер Мамай» тарихи дастанын жазған. Ақын Қалихан Алтынбаевтың «Мамай батыр» поэмасы жарық көрді. Ғалым, әдебиет зерттеушісі, жазушы, солтүстікқазақстандық Қаратай Биғожаұлының Мамай батыр жөнінде зерттеп жазған еңбегі өте құнды. Байкөкше, ақынның батыр жөнінде толғаулары болған. Көкбай, Әріп Мұсағали, Есентай, Шәкір ақындар өз шығармаларына қосқан.
Ұлы Абай, Шәкәрім, Мұхтарлар бабаларымыз салып кеткен ұлы жолдан бастау алса керекті. Ұлы Отан соғысының батырлары Серікқазы Бекбосынов, Зәкәрия Белібаев, Жанғазы Молдағалиев, батыр қыз Баян Байғожина осы атаның ұрпақтары.
Кешегі кеңес дәуірінде осы ұрпақтан 13 Социалистік Еңбек Ері шыққан. 1993 жылы батыр рухына арналып кең көлемде ас берілді. Батырдың ішкі құрылысы көмілген жерге кесене орнатылды. Семей қаласындағы бір көше, Қарауыл ауылындағы бір көше батыр атымен аталады. Бір мектепке аты берілген.
Бабаларымызға тағзым ету – ұрпақ аманаты, Ұлы бабамыздың рухын жаңғыртып отыру, есімін мәңгі ұрпаққа қалдырудың маңызы зор. Олай болса, батырға арнап арнайы ескерткіш орнату және батыр жөніндегі деректерді жинақтан кітап етіп шығару жөніндегі халықтың ой-пікірлерін іске асырудың уақыты келген сияқты.
Осы мақсатта «Туған жерге тағзым» атты бастама аясында «Мамай батыр» қоғамдық қоры ашылды. Елін, жерін сүйген, өткенімізге құрметпен қарап келешектің жайын ойлайтын азаматтар бұл шарадан қалыс қалмайды, қолдайды, қол ұшын береді деп ойлаймыз. Бабаларымызға құрметпен қарайтын азаматтарды осы ізгілікті іске атсалысуларын сұраймын.
Батыр бабаның аруағы бәрімізді желеп-жебеп жүре берсін.
Мамай батыр ескерткішін орнатуға үлес қосамыз деген азаматтарға банктегі есеп-шотын ұсынамыз.
«Мамай батыр» қоғамдық қордың есеп-шоты: № КZ 976010261000182057
Реквизиты Банка:
БИК НSВККZКХ
БИН 980341000593
Банктің мекен-жайы:
Абай ауданы, Қарауыл селосы Абай көшесі, 65
Базарбай Бекқалиұлы Бейсенбаев, Абай ауданының Құрметті азаматы