«Сүйер ұлың болса, сен сүй, сүйінерге жарар ол» (Абай) дейтін қазақтың шоқтығы биік азаматтарының ішінде дараланып тұратын біреуі болса, ол – Жұмабек Ахметұлы Тәшеновтің тұлғасы. Кеңестік идеологияның қылышсыз майданында орталыққа қасқайып қарсы тұрып, бүгінгі біздерге мұра болған жерімізді қорғап қалған Жұмабек Тәшенов ол кездері Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы, бүгінгіше айтсақ, Үкімет басшысы болатын.
Ж.Тәшенов өзінің осынау биік лауазымынан айырылып, бар өміріне балта шабылатынын біле тұра Қазақстанның бес облысын Ресейге қосу туралы орталықтың ұсынысына батыл тойтарыс берген. Оған қоса, бүгінгі Маңғыстауды Түрікменстанға, Оңтүстік Қазақстан облысының тағы үш ауданын Өзбекстанға бергізбей, ел мен жердің тұтастығын сақтап қалған. Егер сол өткен ғасырдың 60-жылдары Тәшенов қайрат қылмаса, бүгінгі Қазақстанның мемлекеттік аумағы қандай болар еді? Осы сұрақтың өзі-ақ Алаш жұртына ой салып, Жұмабек Ахметұлының алдында қаншалық қарыздар екенімізді айшықтай түссе керек еді. Алайда осынау ерлігін ұрпаққа үлгі етіп, отаншылдық тәрбиенің өзегіне айналдыруға тиіс болсақ та, бүгінгі Тәуелсіз Қазақстанның жас өскіндері Тәшеновтей тұлғаны біле бермейді. Оған тағы өзіміз кінәліміз. Асылымызды ардақтап, істеген ісін барша жұртқа паш ететіндей, есімін ел есінде қалдыратындай шаралар әлі күнге атқарылмаған. Тек Шымкент пен Астанада ғана бір-бір көшенің аты берілгені болмаса, еңкейіп тағзым етер ескерткіші де жоқ екен. Былайша айтқанда, бейқам халқымыз елеусіз қалдырған.
Қазақтың болашағы үшін өлшеусіз ерлік көрсеткен азамат туралы шынымен де көп айтылмай келгенін, есімі лайықты ұлықталмай жүргенін бірқатар ғалымдар мен тарихшыларымыз да мойындайды және осы олқылықтың орнын толтыруға ұмтылуда. Соның бір көрінісі кеше Астанадағы Ұлттық академиялық кітапханада өткен «Ж.Тәшеновтің азаматтық ерлігі және қазіргі патриоттық тәрбие» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция болды. «Ештен кеш жақсы» демекші, Амангелді Айталы, Хангелді Әбжанов бастаған бір топ ғалымдарымыз бен тарихшыларымыз бас қосқан осы мәслихатта Ж.Тәшеновтің ерлігін кеңінен насихаттап, ескерткіш тұрғызу қажеттігі туралы сөз қозғалды.
Ж.Тәшенов туралы деректі фильм түсіріледі
Ж.Тәшенов сол оқиғадан кейін «қызметін дұрыс атқара алмады» деген сылтаумен орнынан алынып, Оңтүстік Қазақстанға жіберілген. Ғұмырының соңына дейін (1986) сол жақта тұрып, жұрт қатарлы еңбек еткен. Бірақ Министрлер Кеңесінің төрағасы секілді лауазымнан қарапайым қызметке дейін төмендегені үшін ешқашан өкінбеген көрінеді. Мұны кешегі конференцияға қатысқан, Ж.Тәшенов туралы деректі фильм түсірумен айналысып жатқан кинодокументалист Халила Омаров айтты.
Халила ОМАРОВ, кинодокументалист:
– Елді батырлар қорғайтынын білесіздер. Кейде ақын да, дипломат та бір ауыз сөзбен-ақ ел қорғап қалып жатады. Мұндай мысалдар тарихта өте көп. Ал Қазақстанның жерін өз кеудесін тосып қорғап қалған Тәшеновті сол кезде психиатрияға қамауы, сәл ертерек болса, атып тастауы да мүмкін еді. Бірақ сол кезде ештеңеден қорықпай, елді қорғап қалған Жұмабек Тәшенов осы әрекеті үшін ешқашан өкінбепті. Сөйткен батыр тұлғалы қайраткеріміздің атында бүгінгі күні небәрі екі-ақ көше бар. Оның бірі – Шымкентте, екіншісі – Астанада. Бірде-бір ескерткіші жоқ, ешқандай мектепке де аты берілмепті. Ал енді бір төрт жылдан кейін осынау тұлғаның 100 жылдығы. Қазір біз «Жұмабек Тәшенов» деген деректі фильмді түсіруге кірісіп жатырмыз. Әзірге материалдар зерттелу үстінде. Бәрі материалдардың шынайылығы мен нақтылығына байланысты болмақ. Материалдар толық зерделеніп, сценарий жазылып бітсе, түсіру жұмыстарына кірісеміз.
Ой салар:
Егер Ж.Тәшенов кезінде орталыққа тойтарыс жасап, Сарыарқаның бес облысын сақтап қалмағанда, 565,4 мың шаршы шақырым немесе республикамыздың бестен бір бөлігінен айырылып қалғандай екенбіз. Ал сол бес облыстың қазіргі аумағында 1999 жылғы санақ бойынша 3,7 миллионға жуық адам тұрып жатыр екен.