Әлихан – қазақ зиялыларының кемел бейнесі...

Уяма Томохико, Хоккайдо университеті жанындағы Славян зерттеу орталығының профессоры:

– Әлихан Бөкейханды қай уақыттан бері зерттеп келесіз?
– Бұл мәселемен айналысып келе жатқаныма жиырма жылдай уақыт болды. Мен тек қана Әлихан Бөкейханды ғана зерттеп қойған жоқпын, сонымен қатар қазақ зиялыларының ішінде Ахмет Байтұр­сынұлы, Міржақып Дулаттармен де таныс­пын.
– Алашордашылармен алғаш қайдан «таныстыңыз?»
 – Батыс тарихшыларының еңбегінен. Бірақ олардың еңбегінде Алаш пен алаш­ордашылар жайында ақпарат өте аз бол­ды. Былайша айтқанда, ондағы ақ­параттар қанағаттандырмады. Сон­дықтан да өзім олар туралы ізденіп, оқи бастадым, ақыры зерттеуге де бел будым.
– Сонда Алаш зиялылары сізді несімен қызықтырды?
– Мені қызықтырған олардың көз­қарастары. Мәселен, Әлиханның көз­қара­сында прогрессивтік және еуропа­шыл­дық идеямен қатар, қазақ дәстүрін және қазақ­тықты сақтап қалу идеясы болды. Сондай-ақ ол модер­низациялық және кәсі­би көз­қарастарға да бай болды. Маған осы қатты ұнады. Жалпы, Әлихан тұлға ретінде кімді бол­сын қызықтыратыны сөзсіз. Оның жазба стиліндегі терең са­рап­тамасына тәнті боласың. Қалжыңға да кетәрі емес еке­нін аңғарасың. Әлихан – қазақ зиялы­ларының кемел бейнесі десе де болады. Ол орыстың мәдениетін де, қа­зақтың дәстүрін де жетік меңгерген тұлға.
– Әлихан Бөкейхан ұлттық-де­мократиялық мемлекет құруда Жапонияны үлгі тұтады. Не себепті деп ойлайсыз?
 – Алаш зиялылары барлық халықтың қарым-қабілеті бірдей болады дегенге сенген. Яғни бір халық бір халықтан ақыл­дырақ немесе біреуі біреуінен ақымақ болуы мүмкін емес деп есептейді олар. Сондықтан да олардың мақсаты – ұйқы­дағы қазақты ояту болды. Егер қазақ оя­нып, еңсесін тіктегенде аз уақыттың ішінде дамыған мемлекет­термен терезесі тең, керегесі кең бола­тынына көздері жетті. Міне, осы тұста олар Жапонияны дамудың моделі ретінде қарастырды.
– Жапония тарихында Әлиханға ұқсас тұлғалар бар ма?
– Жапониядағы реформалар мен қайта жаңғыртулар көптеген тұл­ға­лар­дың ықпа­лымен жүріп тұрды. Сондықтан да Әли­хан­­ды Жапонияның нақты қандай да бір тұлғасымен салыс­тыру қиын. Ал ұжым­дық тұлға­ларға келер болсақ, Жапонияда Алаш­­орда­шыларға ұқсайтын ұжымды тұл­ғалар көп. Яғни халқын қар­қынды даму­­ға шақыратын, ұлттың біртұ­тастығын сақтауға үндейтін, батыс мәде­ниетін мең­геруге ке­ңес беретін ұжымдар да тарихтан өткен.