Мақсарыны малға бергенше, май өндірсек қайтер еді?
Негізгі отаны Жерорта теңізінің жағалауы болып саналатын мақсарының елімізде де өсіріліп, өнім алына бастағанына көп уақыт бола қойған жоқ. Жерсіндірілгені де жаңа ғана. Одан алынатын негізгі өнім – асқатық май. Мақсары майының сапасы күнбағыс пен мақта майынан кем емес. Бағасы да анау айтқандай қымбат деп айта алмайсыз. Мақта майынан 70-80 теңгеге арзандау.
Мақсары – қалдықсыз өнім саналады. Майы алынғаннан кейін де үлкен сұранысқа ие. Мәселен, мақсарының майынан қалған қалдықтан Иранда халуа дайындаса, Түркияда түрлі сабындар шығарады. Ал тастың өзін кәдеге жарататын қытайлықтар түрлі дертке шипа болатын дәрі-дәрмектер өндіруде. Ал біз қалдықтың өзін кәдеге жарата алмауымыздың салдарынан әзірге малға азық етудеміз. Соның өзіне шүкіршілік деуден басқа амал жоқ. Табиғаты жайлы оңтүстік облыстар үшін мақсары өсіру таң емес. Облыс аумағындағы барлық аудандарда өсірілуде. Тіпті жері құнардан кенде Атырау облысында да мақсары өсіру қолға алынуда. Бұл майлы дақыл биыл мұнда өткен жылғымен салыстырғанда 22,6 мың гектарға артық егіліпті.
Бүгінде мақсары егілген алқап 87,4 мың гектарға жетіп отыр. Оңтүстік Қазақстан облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметінше, былтыр облыс бойынша 64 мың гектар алқапқа мақсары дақылы өсірілсе, биыл ол 96 мың гектарға көбейіп отыр. Облыс бойынша былтыр 55 320 тонна өнім қамбаға құйылды. Оның 2500 тоннадайы тұқымдыққа сақталынады. 49 900 тоннасы өңдеуге жіберіледі. Одан 15 200 тонна мақсары майы алынады. Облыстық кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасының мәліметіне қарағанда, май шығаратын шағын кәсіпорындар барлық аудандарда ашылған. Оның ішіндегі ең ірілері – «Шымкентмай» АҚ, «Қайнар» ЖШС, Сайрам ауданындағы «Арай» және «КАРМУ» ЖШС-лары, Төлеби ауданындағы «Леңгірмай», «Бақдәулет» және Мақтаарал ауданындағы «Ақ май» май өңдейтін кәсіпорындар. Олардың кейбірі өздерінің жеке алқаптарына мақсары егіп, жинап алады. Бірақ бәрі де өз өнімдерін өздері өсіреді деуге келмейді. Мәселен, «Қайнар» ЖШС-і бір тәулікте 400 тоннаға дейін шикізат өңдей алады. Кішігірім зауыт 8500 гектар жерге мақсары дақылын егіп, жылда ысырап етпей жинап алады. Алайда бұл өнім жыл бойына жетпейді. Сондықтан алдағы уақытта егістік алқаптарын көбейтуді көздеп отыр. Сондай-ақ шаруалардан майлы дақылдарды қабылдап алады. Бұл зауыт жылына 120 мың тоннаға дейін өнім өңдеуге қабілетті.
Отандық өндірушілердің аяғына тұсау боларлық мәселелер де бар, әрине. Өсімдік майын экспорттаушы Ресей елінің өнімдері бүгінде супермаркеттер мен шағын дүкендердің сөрелеріне дейін жаулап алған. Жарнамалары тіптен орасан. Оған құлақ түрсең, экологиялық таза өнім, пайдасы көп көрінеді. «Басқа майларды тұтынсаң, ауруға тұтыласың». Жарнамаларының жалпы жариясы осыған саяды. Майын мақтап, күнде құлақ түбінен қақсай берген соң, оны алуға қызығатындардың көбейетіндігі де сөзсіз. Отандық өсімдік майларына күдікпен қараушылар да жоқ емес дей алмайсыз. Дәл осы салада ішкі нарықты отандық өнімдермен жаулап алуға болады-ақ. Ол үшін, әрине, мақта, мақсары егетін шаруаларға жағдай жасау қажет. Егістік алқаптары күнге күйіп, қаржының жоқтығы қолын байлап отырған диқандар бар. Оларды ең әуелі жеңілдетілген несие мәселесі қатты қинайды. Оған қол жеткізу аспандағы айға қол созғанмен бірдей. Одан қалса, техника мәселесі де тұсаулайды.
Төлеби ауданының шаруалары да мақсарыны майға айналдыруды үйреніп алғалы шеке майлары шылқып отыр деуге келмес. Дегенмен бес-алты адамды жұмыспен қамтып, ауыл-аймақты маймен қамтамасыз етіп, шаруаларын дөңгелетіп отыр. Ұзынарық ауылындағы шаруа қожалығының иесі Пернебек Мұхтарұлының мақсары егумен айналысқанына да көп уақыт бола қойған жоқ. Өнім өндіріп, оны сатқан пайдасына техника сатып алып, көпке үлгі көрсетуде. Шаруа қожалығының иесі «Егер мақсары егумен айналысатын шаруашылықтарды көбейтсе, ауыл түгіл, ауданды толық мақсары майымен қамтамасыз етуге мүмкіндік мол. Проблемалар да жоқ емес. Мақсарыны жыл сайын бір жерге еге берген соң, ол жердің құнары қашады. Екі-үш жыл аралатып жерді ауыстырып отырамыз. Тыңайтқыш мәселесі де тездетіп шешуді қажет етеді», – дейді. Мақсары майын сығатын аппараттар да арзан тұрмайды. Оларды арысы Еуропа, берісі Ресейден сатып алуға тура келеді. Ауыл шаруалары «жеңілдетілген несие алсақ, мақсары өсіруді өрістетер едік» деп алақанды ысқылап отыр. Майлы дақылдарды өсіру көлемін ұлғайтуды көздеп отырған үкімет осы мәселелерді назардан тыс қалдырмаса. Шығысы кем, пайдасы мол өнім түрін өсіруді молайтсақ, отандық өндірушілерге даңғыл жол ашылатыны сөзсіз.
Биқожа ҚАЛЕКЕЕВ, агроном:
– Мақсары тез жерсінетін өсімдік. Оны қалай өсіріп, күтіп-баптауды шаруалар тез үйреніп алды. Егер тыңайтқышты көбірек пайдалансақ, мақсарыдан мол өнім алуға болады. Әрі басқа майларға қарағанда, мақсарыныкі дәмді әрі пайдалы келеді. Егістік көлемін ұлғайту да – басты мәселе. Оңтүстік өңір – мақсары егуге таптырмайтын аймақ. Егілген өнім жылда артығымен өндіріліп алынады.
Керек дерек
Германияда әрбір тұрғын жылына 41 келі сұйық май пайдаланады екен. Ал біздегі тұрғындардың тұтыну көлемі 13 келіден аспайды екен. Бұл – ресми емес дерек көздерінің ақпары. Дәрігерлер сұйық майды тұтыну көлемі молырақ болуы керек дейді. Үнемшіл деген немістердің өзі осыншама тұтынғанда, ысырапшыл қазекемнің мұнысына жол болсын?
