Мамыр айының басындағы мерекелік қарбалас сәттерде Алматыда жетісулық казактардың да мерекелік жиыны болып өтті. Дәлірек айтқанда, Жетісу казактарының жаңа ғимаратының тұсауы кесілді. Аталған мерекелік шара барысында «Жетісу губернаторы Г.А.Колпаковский. Ұзынағаш маңындағы шайқастағы жеңіске – 150 жыл» ордені үлестірілді. Бұл марапат казактар қауымдастығына еңбек сіңіріп жүрген қайраткерлерге таратылды.
Әрине, Қазақстанның ішкі саясаты бейбітшілік пен достық, түрлі ұлт өкілдерінің төл мәдениетін дамытуына мүмкіндік беру болып отырғаны бәрімізге белгілі және оған ешкім қарсы шығып та жатқан жоқ. Алайда бұл саясат Қазақстандағы этникалық басымдықты құрайтын қазақ халқының шамына, намысына тиюге рұқсат береді деген сөз емес шығар. Еліміздегі славян тектес халықтардың мәдени орталықтарының шектен тыс ұлтшылдығы елдегі ұлтаралық татулыққа жік салатын факторға айналып кетуі әбден мүмкін. Мәселен, кешегі жиында орыс, казак және славян тектес халықтардың мәдени орталықтарының символы, яғни жаңа туы бекітілді. Мұның не қажеті бар еді? Ендеше, ертең Қазақстандағы ұйғырлар өз алдына, түріктер мен күрдтер, шешендер өз алдына бөлек туын көтеріп шықса, Көк Тулы емес, көп тулы елге айналып кетпейміз бе?!
Екіншіден, аталған жиында патшалық Ресей кезіндегі орыс отаршылдығының негізгі қолшоқпарларының бірі атанған Колпаковскийдің ұлықталуы, оның атында дардай бір орден тағайындалуы жергілікті халықтың көңіліне келері анық.
Бұл күнде қалың қазақтың мақтанышына айналған Қабанбай мен Бөгенбайдың, Қарасай мен Наурызбайдың атында бірде-бір орден жоқ. Сондағымыз еліміздегі өзге ұлт өкілдерінің көңілдеріне келмесін деген ниет шығар. Алайда өзге ұлттық-мәдени орталықтардың тарапынан осы ниет бағаланып жатыр ма? Әсіліне келгенде, Ұзынағаш түбіндегі шайқас та, Колпаковскийдің қазақ үшін сіңірген еңбегі де – бүгінгі тарих үшін дүдәмал нәрсе. Еліміздің казактары соңғы жылдары Ұзынағаш түбіндегі шайқасты жиі көтеріп, оны ұлттық мақтаныш ретінде көрсетуді әдетке айналдырды. Ал сол шайқаста қанша қазақтың басы далада қалып, қанша қарадомалақтың жетім атанғанын, қанша қазақтың елінен безіп, Қоқан асып кеткенін дәл бүгін салмақтап, саралап жатқан жандар кемде-кем. Бұл күнде оған саяси баға беруге де ешкім асығып жатқан жоқ.
Ал турасына келсек, бұл шайқас қазақтың сорына айналған шайқас, отаршыл орыстың қол астына енердегі соңғы аяқ серпуі еді.
Енді бүгін тәуелсіз Қазақстанның Туының астында отырып, сол Колпаковскийдің құрметіне орден таратқанымыз – мазақ, әрине.
Шараны ұйымдастырушылар жиынға мемлекеттік қайраткерлер, қалалық әкімшілік адамдары келіп қатысқанын айтып еді. Олардың есімдері нақты кім екенін анықтамақ оймен қалалық әкімшілікке сұрау салдық. Алғашында әкімшілік адамдары бұл шараға қатысқан жоқпыз деп ат-тонын ала қашты. Артынан сұрастыра келе, Алматы қалалық ішкі саясат басқармасының қызметкерлеріне хабарластық. Қалалық ішкі саясат басқармасы бастығының орынбасары Есенбеков Айдарды сөзге тартқан едік, ол бұл шараның ауқымды емес екенін айтып сендірді.
Айдар Есенбеков, Алматы қалалық ішкі саясат басқармасы бастығының орынбасары:
– Бұл шара Жетісу казактарының ескі ғимаратының жөндеуден өтіп, қайтадан ашылуына арналған жиын болатын. Онда Колпаковскийдің атында орден таратылғаны рас. Жеке басым бұл шара идеологиялық тұрғыдан дұрыс деп айта алмаймын. Дегенмен оны мемлекеттік марапатпен шатастыруға болмайды. Олар – қоғамдық бірлестік. Яғни қандай марапат таратса да, өз еріктері. Біз оған араласа алмаймыз.
Демек, идеологиялық мәселеде әркім өз ойлағанын жүзеге асыра береді екен. Сонда Қазақстандағы әр халық өзі тұлға тұтатын адамның атынан марапат тағайындап, өзі қалаған идеологияны жүзеге асыра беруге құқылы ма? Бұған кім жауапты? Ішкі саясат басқармасы жауапты емес деп кім айта алады?!
Шын мәнінде, қазақ жерін күшпен басып алып, Тәуелсіздігінен айырған, Жетісудың құнарлы жерлерін аяусыз тартып алып, казактар мен Ресейден қоныс аударған орыс шаруаларына таратып берген Колпаковскийдің атындағы орденнің бүгінгі тәуелсіз Қазақстан шаңырағының астында таратылуы мазақ емес пе?! Егер осыған наразы болған бес қазақ мұңын шағып, көшеге шықса, оларды «толеранттылық қайда» деп сөгеріміз анық қой. «Мың күн сынбас, бір күні сынар шөлмек» демекші, қазақ үшін киелі болып саналатын осындай ұғымдардың үнемі аяқасты бола беруі аңқау қазақтың бөрі мінезді жадын оятып жіберсе, таңғалмаймыз. Мысалы, кеше ғана Мұстафа Шоқайды «сатқын, фашист» деп жариялаған басылым соттан жеңіп шықты. Бұл жеңіске желіккен орыстілді қауым интернет беттерінде мысқылдап, шоқ-шоқтап жатқанын көріп жатырмыз.
Қысқасы, «Жетісу губернаторы Г.А.Колпаковский. Ұзынағаш маңындағы шайқастағы жеңіске – 150 жыл» деген атпен орден табысталуы – қайғы кешкен кешегі қазақтың тарихына көрсетілген мысқыл. Ал сол шараға Алматы қалалық әкімшілігінің қолдау көрсетіп, түрлі мемлекеттік органдардың шенеуніктерінің қатысуы келеңсіз жайт болып отыр.
Бір пікір
Алдан Смайыл, Мәжіліс депутаты:
– Қазақстан Республикасының аумағында құрылып, мемлекеттік тіркеуден өткен ұйымдардың өздері ордендер шығаруын заңсыз деп есептеймін. Өйткені Қазақстанда таратылатын орден, медальдар тек мемлекеттік болуы керек. Ұйымдардың төсбелгілері, символдары болуы заңды. Бірақ орден жасап алып, оны өздерінің көзқарастарына сай келетін адамдарға таратып, өздерінің идеологиясын жүргізуі заңсыздық деп есептеймін. Прокуратура қызметкерлері бұл мәселені заң шеңберінде қарастыруы керек. Өйткені бұл орден, бір жағынан алып қарағанда, халықты арандатушылық, іріткі салушылық болып табылады. Ұзынағаш шайқасы – қазақтардың жерін басып алу үшін болған соғыстардың бірі, отаршылдық шайқасы. Қазақстанда өмір сүріп жатып, «сенің жеріңді жаулап алғанымыз үшін» деген астардағы орден таратуы жергілікті халықтың наразылығын тудырады ғой. Жұмсартып айтқанда, бұл – қазақты басынушылық. Татулыққа сызат түсіретін осындай әрекеттерге заң шеңберінде тойтарыс беру керек деп ойлаймын.