Апатты су нысандары туралы мәлімет неге ала-құла?

Кеше Төтенше жағдайлар министрлігінде оқыс жағдайларды ескерту мен оның алдын алу бойынша ведомствоаралық комиссияның кезекті отырысы болып өтті. Күн тәртібінде гидротехникалық нысандардың қауіпсіздігін арттыруға қатысты мәселелер талқыға түсті.
Мәліметтерге қарағанда, Қазақстан ау­мағында гид­ро­тех­никалық нысан­дар­дың маңында һәм ондай нысанның су басу қаупі жоғары болатын ай­мақ­та­рында 1,5 миллионға тарта адам тұрып жатыр екен. Ал өңірде ғана емес, бүкіл әлемде айтарлықтай сезіліп жатқан кли­мат­тық өзгерістер Тө­тенше жағдайлар министрлігінен қырағылықты айрықша талап ететіні анық. Ендеше, гид­ро­тех­ни­ка­лық нысандардың қауіп­сіздігін арт­ты­ру мемлекеттік жауапты органның күн тәр­тібінен түспейтін ең бірінші мәселесі бо­луы шарт. Бұған дейінгі айтпай келген бірқатар апат салдары да, бар қазақтың қа­бырғасын қайыстырған Қызылағаш қайғысы да осыны ерекше назарда ұс­тауды талап етеді. Бұл – мә­се­ле­нің бір қыры. Екіншіден, Қазақстанның гид­ро­тех­никалық ны­сандарының басым көп­шілігі өткен ғасырдың 30-80-жыл­дары аралығында салынған. Сондықтан да су ны­­сан­дарының бүгінгі қауіпсіздік жағ­дайы алаңдатпай қой­майтыны тағы анық. Осыған орай Елбасы әлгіндей апат­­қа жақын су нысандарының қауіп­сіз­­дігін қатайту туралы дүр­кін-дүркін тап­­сырма беріп келді. Әйтсе де жауапты ми­нистр­лікте қауіпті гидротехникалық нысандардың жал­пы саны туралы нақты ақпараттың алалығы қатты таңғал­дыр­ды. Қауіпті гидротехникалық нысандар мә­селесінің үшінші қыры осыдан шы­ға­ды.
«Су кодексінде су шаруашылығының гид­ротехникалық нысандарына ре­сурс­тар­ды басқаратын инженерлік құ­ры­лыс­тар, сумен қамтамасыз ету нысандары, пло­тиналар, бө­геттер, шлюздер, ар­на­лар, арықтар мен магистральды су құ­быр­лары жатқызылған. Ал бүгінде осы кодекстегі қам­тылған нысандардың рес­пуб­лика бойынша жасалған толық әрі нақты есебі әлі жоқ. Әртүрлі ве­домс­тво­лар түрлі мә­лі­мет­тер ұсынады. Мә­се­лен, Ауыл шаруа­шы­лығы ми­нистр­лі­гінің дерегінше, еліміз­де 2010 жылы 560 гидротехникалық ны­сан болса, 2011 жылы бұлардың саны 422-ге кеміп ке­тіпті. Ал прокуратура орган­дары Ел­ба­сы­ның тапсырмасына орай жүр­гізген тек­серісінде еліміздегі 442 гид­ро­тех­ни­ка­лық нысанды есепке алған. Төтенше жағ­дайлар жөніндегі аумақтық орган­дар­дың мәліметі мүлдем басқа: 2010 жы­лы елімізде 907 нысан барлығы анық­талған.
Енді жергілікті атқарушы органдар рес­пуб­­ли­када 1 мың 244 гидротехникалық ны­сан бар екендігін алға тартады. Бұл қалай?» – деп аң-таң Төтенше жағдайларды ескерту де­пар­таментінің директоры Асқар Май­лы­баев. Оның айтуынша, нақты мәлі­меттің бұ­лайша алшақ болуы елімізде бі­регей есеп-қағи­дат­тардың жоқтығынан және де су шаруа­шы­лы­ғының гид­ро­тех­ни­калық ны­­сандарын нақты бағалаудың бол­мауы­нан туындап отыр. Ал гидротехникалық ны­сан­дар­дың елге туғы­за­тын қаупі мә­се­лесіне кел­сек, мұны төтен­ше­ліктер ең ал­ды­мен «же­ке­ше­ленгеннің кесірі һәм мен­шік иесінің қол­дан-қолға ауысуынан» деп ба­ғалайды. Нысан қожайынының жиі ауы­суы жөндеу, қауіпсіздікті қатайту жұ­мыс­та­­рына көп көңіл бөлуге барғызбайтын сы­ңай­лы. Дегенмен 47 инвестициялық жоба аясында гидро­тех­ни­ка­лық нысандардың құ­ры­лы­сы­на, оларды күр­делі қайту жөн­деу­ге 17,3 млрд теңге бөлін­ген. Әйтсе де нақ­ты мә­лі­метке сүйенсек, еліміз бойынша тек 113 гид­­ро­техникалық нысанға ғана күр­делі жөн­деу жасалған.
Осындай мәселелерден соң Төтенше жағ­дайларды ескерту департаментінің ди­рек­торы Асқар Майлыбаев Қазақ­стан­ның гидротехникалық нысандарына толықтай тек­­серу жүргізу қажеттігін алға тартады.
«Гид­­ротехникалық нысандардағы тө­тен­ше жағ­дайдың алдын алу мақ­сатында облыс әкім­дері, Астана мен Алматы қалаларының бас­шылары олардың қауіп­сіздігі тұрғы­сы­нан тексеру жүргізіп, ком­муналдық мен­шік­тегі гид­ро­тех­ни­калық құры­лыс­тарды нақты есеп­ке алуы шарт. Бұдан бөлек тұр­ғындарға қауіп төндіретін гидротехникалық ны­сандарға есеп және мониторинг жүргізу мәселесін рет­тейтін нормативтік-құқықтық актілер әзір­ленгені ләзім», – дейді ди­рек­тор.
Ал Төтенше жағдайлар вице-министрі Жан­­болат Смайылов Парламентке «Аза­мат­тық қорғаныс туралы» Заңға өзгер­ту­лер енгізген жобаның жолданғанын ай­тады. Аталған құжатта елдегі суқой­ма­ларға бай­ла­ныс­ты қауіпсіздіктің барлық мәселесі қам­ты­ла­тын болыпты. «Қазіргі таңда біз же­ке­мен­шікке өткен суқоймалар бойынша үлкен жұ­мыстар атқарудамыз. Бір мәселе, гид­ро­тех­никалық нысандардың қауіп­сіз­дігіне ин­вес­тиция салу бойынша меншік ие­лері та­ра­пынан құлшыныс аса байқалып отыр­ған жоқ. Оны мойындау керек. Алай­да біз ал­да­ғы уақытта бұл бағыттағы жұ­мыс­ты жал­ғас­тырамыз», – дейді вице-министр.