«Правданың» тұңғыш тілшісі болған қазақ

Сонау ХХ ғасырдың басында Ресейде жарық көрген үлкен басылымға Алаш баласы арасынан алғаш болып орыс тілінде мақала жазып, қазақтың мұң-мұқтажын жеткізген Жұбандық Болғанбаев туралы бүгінгі жұрт не біледі?
Қазақ Совет энциклопедиясында (1973 жыл, 2-том, 393-бет) Ж.Болғанбаев туралы мынадай дерек берілген:
«Болғанбаев Жұбандық «Правданың» Семей облысындағы тілшісі, 1874 жылы Көкпекті екі кластық орыс-қырғыз мектебін бітірді. Кейін гимназияда оқыды. 1912-1913 жылдары қазақ ауылынан алынған фак­тілер негізінде «Правда» газетінде ма­қа­лалары жарияланды («Қазақ дала­сында», «Деревня тұрмысы», т.б). 1917 жылдан бастап жергілікті жерде Совет Үкі­ме­тін орнатуға және Құлынжүн болысында партия ұяларын ұйымдастыруға қатысты. 1921-1922 жылдары Бұқтырма уезінде ха­лық соты болды, 1923 жылдан коопе­ра­ция орындарында қызмет атқарды».
Жұрттың Жұбандық Болғанбаев тура­лы негізінен білетін бар дерегі – осы. Тұлға туралы әрегідік сөз болғанда «Правданың» тілшісі болған тұңғыш қазақ қой» дейді де қояды. Шын мәнінде, Жұбандық Болған­ба­ев «Правданың» Семейдегі тілшісі бо­лып, қа­зақ ауылдарындағы, жалпы, сол кез­дегі ел­дің жағдайын жазып қана қойған жоқ, ха­лық соты болып, әр жерде қызмет ат­қа­рып, қарапайым жұртқа қамқорлық таны­тып, ақ адал еңбегінің ақысын қай­та­руға кө­мектесті.
Бұл сөзімізге тарих ғылымының док­торы Задаш Дүкенбаеваның «Қазақтың шығармашылық интеллигенциясының тарихы» атты ғылыми зерттеуіндегі:
«Өскемен уезінің тумасы Жұбандық Болғанбаев өз заманының алдыңғы қатар­лы оқыған азаматы, орыс тілін жетік мең­гер­ген ол Ресей әкімшілігі алдында қазақ­тың жоғын жоқтаушысы болды. 1884 жыл­дан бастап Өскемен қалалық сотының қызметін атқара жүріп, қазақтардың дау-дамайын әділетті түрде шешуге күш салды» деген тұжырым дәлел бола алады.
Білуімізше, Жұбандық Болғанбаев за­ма­нында орыс тілінде жарық көретін «Прав­да» газетіне ғана емес, «Дала уалая­ты» газетіне де арагідік жазып, автор­лық бай­ланыс жасап тұрған секілді. Және осы ба­сылымға мақала жазғаны үшін қу­ғын көр­гені туралы да айтылады. Бұл тура­лы белгілі ғалым, М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік универси­те­тінің про­фессоры Зарқын Тайшыбай өзі­нің «Қа­зақ баспасөзінің қарлығаштары» ат­ты ма­қа­ласында жазады. Үзінді кел­тіре­лік.
«Бертін келе «Дала уалаяты» бетінде мемлекеттік саясаттың түбегейлі мәселе­лерін қозғайтын, отаршылдыққа қарсы ба­ғытталған мақалалар мен хаттар көбейе берді. Цензура мұны байқап қалды, тос­қа­уыл қойып отырды. Тіпті кейбір материал­дар қысқарып, «ақ жолдар» да кездесті. Де­мек, цензураның қиып тастағаны екені көрініп тұр. Оның үстіне редаќцияның өзі «цен­зураның қысқартқаны» деп сілтеме беруден тайынбады. Журналистер еркін ойы үшін қуғындалды. Отар елдің ұлттық санасы оянуынан сескенген патша әкімдері газеттің өресін тарылта түсті. «Дала уалая­ты» бірте-бірте солып, көркінен айырыла бас­тайды. Көбіне шаруашылық, жарнама басылымға ұқсай береді. Сөйтіп келіп, 1902 жылдың сәуірінде «Дала уалаяты» ауыл шаруашылығы газетіне айналатыны және онда көбіне шаруашылық және кәсіпкерлік жайы хабарланатыны әйгілен­ді. Мұны шын мәніндегі «Дала уалаятының» тынысы тоқтағаны деп білеміз. Ал енді та­ратылған редакцияның журналистері не болды? Мысалы, Рақымжан Дүйсембаев, Отыншы Әлжанов, Жұбандық Болғамбаев соңынан «құпия бақылау» қойылды. Олар саяси сенімнен айырылды» деп жазады ғалым өзінің мақаласында. Бұл – біз біле­тін там-тұмдаған деректің бір парасы ғана. Келешекте ғалымдар Жұбандық Болған­баев шығармашылығын тереңірек зерт­тейтін болса, әлі де талай тың деректер ашы­лар деген сенімдеміз.
Өз заманында ұлты үшін аянбай еңбек етіп, бар білімі мен білігін халқының игілі­гіне сарқа жұмсаған тұлға туралы айтылар үлкен сөз, берілер баға алдағы күннің ен­шісінде деп білеміз. Өйткені 1992 жылы Көкпекті ауданының Самар ауылындағы орта мектепке қайраткердің есімі берілгені болмаса, облыс немесе республика деңге­йінде тұлғаны ел есінде қалдырарлықтай іс-шаралар әлі қолға алынған жоқ. Құзыр­лы мекемелер келешекте қазақтың мүдде­сін, ұлттың жанайқайын орыс тілінде жет­кі­зіп жүрген журналистерге Жұбандық Бол­ған­баев атындағы сыйлықты тағайын­да­са, кезінде Алаш жұрты үшін жан аямай еңбек еткен тұлға есімінің ел есінде қалары анық.