«Жасыл» экономика үшін «жасыл» қаржы қажет
Қазіргі таңда Қазақстанға экологиялық жобалар аса қажет. Ал мұндай жобалар «жасыл қаржы» арқылы жүзеге асады. «Жасыл қаржы», «жасыл облигациялар» &ndash соңғы жылдары әлем елдерінде пайда болған «жасыл экономика», «жасыл технрология», «жасыл энергия» деген терминдермен қатар кеңінен қолданылып келе жатқан термин. Қазіргі жаһандық қаржы жүйесіндегі үрдістердің бірі &ndash «жасыл» экономика десек, «жасыл қаржы», «жасыл облигациялар» &ndash су, энергия, жылу секілді халық тұтынатын қажеттіліктерді үнемдеуге, қоршаған ортаны ластаудың алдын алуға жұмсалатын қаржылық құрал.
Қазақстанның қаржы жүйесі үшін «жасыл қаржы» үлкен жаңалық болмақ. Өйткені бұған дейін мұндай бағалы қағаздың бірде-біреуі елімізде шығарылмаған. Алайда, «жасыл қаржыны» елімізде шығару жоспары біраздан бері айтылып келеді. Демек, жуырда «жасыл» облигациялар нарықта пайда болуы әбден мүмкін.
Бұл ірі қалалардың экологиясын жақсартуға және еліміздің энергия жүйесіндегі жаңартылатын энергия көздерінің үлесін 2050 жылға қарай 50% - ға дейін ұлғайту жөніндегі Қазақстанның алға қойған жоспарын орындауға ықпал етуі мүмкін.
«Жасыл» қаржы деген не және қайда қолданылады?
Қысқаша айтқанда, «жасыл» қаржыландыру &ndash бұл экологиялық таза, энергия тиімділігі жоғары және көміртегі аз қолданылатын жобалармен жұмыс істеуге бағытталған инвестициялар мен басқа да қаржы құралдары. Олардың ішінде, мысалы, жаңартылған энергия көздері, энергия тиімділігін арттыру, экологиялық таза көлік, төмен көміртекті экономиканы дамыту секілді жобалар болады.
Әлемде "жасыл" қаржы "жасыл" облигациялар жеңілдетілген несие немесе "жасыл" жобаларға арнайы субсидиялар түрінде болады. Мұндай арнайы құралдар болмаса, қатардағы қаржы институттарының әдеттегі ұсыныстарын қолдану арқылы экологиялық қауіпсіз жобаларды дамыту қиынға соғады.
Сол жылы Toyota Financial Services өзінің электромобильдерін, "гибридтерін" және шығарындылары төмен Көлік құралдарын сатып алуға және жалға алуға тұтынушылық несиелерді қаржыландыру үшін 1,75 млрд долларға "жасыл" бағалы қағаздар шығарды.
"Жасыл" қаржыны қолдануға қатысты көптеген мысалдар келтіруге болады. БАҚ мәліметтері бойынша, 2014 жылы Француздық engine S. A. энергетикалық және газ компаниясы жаңартылатын энергия көздері саласындағы өз жобаларын қаржыландыру үшін 2,5 млрд долларға "жасыл" облигациялар шығарды.
Оларды мемлекеттер мен мемлекеттік органдар шығарады. 2016 жылдың желтоқсанында Польша 750 миллион еуроға арналған Тәуелсіз "жасыл" облигациялардың алғашқы эмитенті болды. Бағалы қағаздарға сұраныс ұсыныстан үш есе асып түсті. Облигациялар жаңартылатын энергетика, көлік және ауыл шаруашылығы саласындағы жобаларды қаржыландыруға және қайта қаржыландыруға, мысалы, темір жолдардағы қауіпсіздікті арттыруға және темір жолдарды қайта құруға жұмсалды.
Мұндай тәжірибе Қазақстанда да жүзеге асырылуы мүмкін еді. Мысалы, Нұрсұлтан әкімдігі қазір экологиялық таза жобаларды енгізумен, соның ішінде электр автобустарын сатып алумен белсенді айналысады. Осындай 100 Көлік 18 млрд теңгеге сатып алынды және бұл қаражат "жасыл" қаржы құралдары арқылы қор нарығына сәтті тартылуы мүмкін.
"Жасыл" құралдардың басты айырмашылығы-қаражат тартудың төмен құны-әдетте жылына 5% - дан аспайды. Оларды тек компаниялар ғана емес, муниципалды органдар да шығара алады-мысалы, әкімдіктер. Олар мұндай құралдармен тек бағалы қағаздар түрінде ғана жұмыс істемейді-осы салада мамандандырылған банктер бар. Мысалы, "Ұлыбританияның Жасыл Банкі".
"Жасыл" қаржы - белсенді өсу секторы
Алғашқы "жасыл" облигациялар осыдан 13 жыл бұрын пайда болды, оларды 2007 жылы Еуропалық инвестициялық банк шығарды. 2013 жылға дейін бұл нарық жеткілікті дамымаған: оның жалпы көлемі шамамен 3 миллиард долларды құрады. Алайда, содан кейін қоршаған ортаны қорғауға деген назардың өсуімен ол тез дами бастады және 2017 жылға қарай 155 миллиард долларға жетті.
"Облигациялар неге танымал? Себебі олардың несиелермен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар &ndash ұзақ өтеу мерзімі, кең инвестициялық база, яғни банктерде ғана емес, сонымен қатар халықаралық қаржы институттарынан да ақша алуға болады. Кредиттерден ең басты айырмашылық-бұл кепіл қажет емес, сондықтан бұл икемді қаржы құралы", - деп түсіндіреді АХҚО "жасыл" қаржы орталығының бас менеджері Шынар Алдажұманова.
Қазір Қытай Халық Республикасы "жасыл" қаржыландыру бойынша әлемдік көшбасшы болып қала береді-2016 жылы БАҚ-тың мәліметінше, онда "жасыл" облигациялар 23 млрд доллардан астам сомаға сатылды. Ислам қаржы нарығында да осындай құралдарға қызығушылық бар: 2018 жылдың басында Индонезияда алғаш рет "жасыл" сукуки (облигациялардың исламдық аналогы) шығарылды. 3,75% мөлшерлеме бойынша эмитент 1,25 млрд доллар тартты.
Жалпы, 2020 жылға қарай бұл нарықтың көлемі 1 трлн долларға дейін өсуі мүмкін.
ЖЭК-ті қолдау қажеттілігі мемлекеттік деңгейде, мысалы, "жасыл" экономикаға көшу жөніндегі тұжырымдамада, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық бастамаларында, мысалы, "жасыл көпір"әріптестік бағдарламасында мәлімделеді. Онда "таза" энергетика саласындағы технологиялар мен тәжірибе алмасуға баса назар аударылды.
Қазақстанда "жасыл" энергетиканы дамыту және оның жолында тұрған кедергілер бар екен рас. Ең басты кедергілердің бірін Қазақстандық күн энергетикасы қауымдастығы директорлар кеңесінің төрағасы Нұрлан Қапенов айтқан болатын. Оның айтуынша, жобаларды іске асыру үшін қаражат тартудың қиындығы бар. ЖЭК энергиясының жоғары құны осыған байланысты болды. Әзірге, Нұрлан Қапеновтың айтуынша, Қазақстанда жаңартылған энрегия көздерін теңгемен ұзақ мерзімді қаржыландыру мүмкін емес.
"Егер дамыған елдерде "жасыл" жобаларды қаржыландыру ұзақ мерзімді түрде 1-3% &ndash бен жүргізілсе, онда бізде қарыздар бойынша мөлшерлеме 10% - дан асады", - деді сарапшы.
ЖЭК объектілерінің өзін өзі ақтауы 10-15 жылға созылатынын ескерсек, мұндай жоғары пайыздық инвестициялар өте қымбатқа түседі. Оның пікірінше, шешім "Жасыл" экономика жобаларына төмен пайызбен "жасыл" облигациялар шығару болуы мүмкін. ЖЭК-тен басқа, Қазақстан жағдайында оған экологиялық таза көлікпен энергия үнемдеу де кіре алады.
Қазақстанда "жасыл" облигациялар эмиссиясының заңдық негізі құрылды
Әзірге Қазақстанда бірде-бір бағалы қағаз шығарылған жоқ. Қазір мұндай жобалардың барлығы халықаралық және қазақстандық даму институттарының, мысалы, Еуропалық Қайта Құру және даму банкінің дәстүрлі құралдарының көмегімен іске асырылуда. Бұл, жоғарыда айтылғандай, жобаларды қымбат және аз тартымды етеді.
Қазақстанда "жасыл" облигациялар эмиссиясының заңдық негізі құрылды
Әзірге Қазақстанда бірде-бір бағалы қағаз шығарылған жоқ. Қазір мұндай жобалардың барлығы халықаралық және қазақстандық даму институттарының, мысалы, Еуропалық Қайта Құру және даму банкінің дәстүрлі құралдарының көмегімен іске асырылуда. Бұл, жоғарыда айтылғандай, жобаларды қымбат және аз тартымды етеді.
"АХҚО қолданыстағы табиғи ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру, қоршаған ортаға теріс әсер ету деңгейін төмендету, энергия тиімділігін арттыру, климаттың өзгеру салдарын жеңілдету және климаттың өзгеруіне бейімделу жөніндегі жобалармен айналысатын компанияларға "жасыл" облигацияларды шығару үшін алаң ұсына отырып, "жасыл" қаржыландыруды дамытуға ықпал етеді", &ndash делінген қаржы орталығының сайтында.
Ол үшін АХҚО реттеушісі &ndash AFSA қажетті құқықтық актілерді қабылдады. Басқаша айтқанда, "жасыл" облигацияларды шығарудың заңды негізі жасалды. Қазір "жасыл" таксономияны &ndash Экономикалық қызмет түрлерін жіктеуді және тұрақты, "жасыл"болып табылатын жобалар санаттарын қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізілуде.
"Жасыл" Қаржы нарығын, оның ішінде "жасыл" банкинг пен "жасыл" облигацияларды құру үшін "жасыл" таксономиядан, ақпаратты ашудан, қаржылық өнімдер мен ынталандырулардан тұратын экожүйе болуы керек. Қазақстан қазірдің өзінде "жасыл" және тұрақты қаржыға арналған Жол картасын әзірледі", &ndash дейді Қытай мен Моңғолия үшін осындай таксономиямен жұмыс істеген қытайлық сарапшы Ма Цзюнь.
Қазақстанда "жасыл" облигацияларды шығару бойынша алғашқы ізашарлар жеке немесе ұлттық компания емес, өңірлердің әкімдіктері, мысалы, Нұр-сұлтан немесе Қарағанды облысының әкімдіктері болуы мүмкін.
Елорда билігі экологиялық таза көлікті енгізумен белсенді айналысады-жоғарыда айтылғандай, 100 электр автобусын сатып алуға келісім-шарт жасалды.
Қарағанды облысына келетін болсақ, ол ауаның ластану деңгейі бойынша екінші орында тұр. Сондықтан экологиялық жағдайды жақсарта алатын жобаларды іске асыру басымдыққа ие. "Жасыл" бағалы қағаздарды шығару өңір әкімдігіне қызықты болуы мүмкін.
Жалпы, АХҚО Қазақстанның өзінде де, көрші мемлекеттерде де экологиялық таза жобаларды қаржыландыру үшін негізгі Өңірлік алаң бола алады. Бұл туралы сарапшылар да айтады. Олардың пікірінше, исламдық "жасыл" облигацияларды шығару нарық үшін қызықты болуы мүмкін.
Бірақ ол қандай форматта болатынын нақты айту мүмкін емес, өйткені елде мұндай тәжірибе әлі болған жоқ. Қазақстанда "жасыл" құралдарға деген қызығушылық қандай және ол одан әрі дами ма, жақын арада орын алуы мүмкін алғашқы орналастырудан кейін түсінікті болады.
Айнұр Сенбаева
