Мұрат ТАЛДЫБАЕВ, Республикалық ХҚКО мемлекеттік кәсіпорнының Алматы қалалық филиалы Алатау ауданы бөлімі директорының орынбасары:
– Елімізде 400-ден астам халыққа қызмет көрсету орталығы бар екен. Онда бір орталық 100 мыңнан аса адамға қызмет көрсететін көрінеді. Мысалы, 1,3 млрд тұрғыны бар Үндістанда осындай 87 мыңнан аса орталық бар және оның әрбірі 13-14 мың адамға қызмет көрсетеді. Ал бізде бір орталыққа 100 мыңнан аса адам келеді. Осыдан кейін сапа туралы сөз қозғау қиын емес пе?
– Алатау ауданында 187 мыңға жуық халық тұрады. Бұл – ресми тіркеуде тұрған нақты адамдар саны. Енді аудан жаңадан құрылғаннан кейін, бұл жаққа жан-жақтан келушілер көп. Егер таза санақ жасаса, тіркеусіз жүрген адамдар санын қосса, онда бұл ауданда халық саны 200 мыңнан асып кетеді. Бұл – бір. Екіншіден, қазір мемлекеттің бағдарламасымен салынып жатқан тұрғын үйлердің көбі Алатау ауданында жүзеге асырылуда. «Ақ бұлақ», «Саялы» ықшамаудандарында көп қабатты тұрғын үйлер бой көтеруде. Орташа есеппен алсақ, бұл ауданға жылына 30 мың адам қоныстанып отыр. Дегенмен қала бойынша ең кішкентай ХҚКО осы Алатау ауданында орналасқан. Алғашқыда біз 55 штатпен жұмыс істедік, ал қазір қызметкерлер саны ұлғаюда. Бүгінгі таңда біздің орталықта 85 адам жұмыс істейді.
Бүгінгі таңда ХҚКО-да 195 қызмет түрі бар, оның 77 қызмет түрі бойынша өтініштер қабылданады. Қоғамдық қолжетімділік пункті, электронды үкімет порталы бойынша 21 қызмет түрі бар. Оның қазіргі уақытта нақты тоғыз қызмет түрі көрсетілуде. Бас прокуратура бойынша екі қызмет түрі бар, оның қазір біреуі бойынша азаматтардың соттылығы бар-жоғы туралы анықтаманы береміз. Ішкі істер министрлігі бойынша 10 қызмет түрі бар. Қазіргі таңда сегіз қызмет түрін көрсетеміз. Сол секілді Әділет министрлігінің 75 қызмет түрі, Білім және ғылым министрлігінің 36 қызмет түрі т.б. ведомстволардың түрлі қызметтері бойынша азаматтардың өтініштерін қабылдаймыз. Мұнымен қоса бізге тағы да 37 қызмет түрі қосылуда. Оның ішінде Әділет министрлігінің – 6, Көлік және коммуникация министрлігінің – 14, Денсаулық сақтау министрлігінің – 3, Қорғаныс министрлігінің саласы бойынша – 5, Спорт және туризм агенттігінің – 1, Құрылыс және тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы істері агенттігінің – 3, Ұлттық куәландыру орталығының 1 қызмет түрі беріліп жатыр. Әрине, алдағы уақытта көптеген қызмет түрі қосыла беретін болады. Ол кезде міндетті түрде бізге қосымша штат қажет. Бұл ретте бізге министрлік, комитет тарапынан, республикалық ХҚКО-дан көмектер берілетіні сөзсіз.
– Сіздер кеңесшілерді, инспекторларды жұмысқа қабылдарда қандай талап қоясыздар? ХҚКО қызметкерлерінің кәсіби біліктілігін арттыру үшін не істеу керек деп ойлайсыз?
– Қазір ХҚКО жұмысы Көлік және коммуникация министрлігінің қарамағына берілгелі бері көптеген игі бастама қолға алынуда. Бүгінде министрлік тарапынан «Азаматтық альянс» деген тәуелсіз бақылаушылар ұйымы құрылды. Олар әрбір ХҚКО-ға құпия түрде келіп, қарапайым халық секілді мемлекеттік қызмет түрін алып, біздің инспекторлардың кәсіби біліктілігін анықтау үшін түрлі сұрақтар қойып, тіпті әдейі дау шығарып, сынап көреді. Олар өз есептерін бізге емес, тікелей министрлікке беріп отырады. Осылайша, әрбір ауданның ХҚКО-сы қалай жұмыс істеп отырғаны соған қарап бағаланады. Бұл ретте мақтанып айтсақ та болады, сол «Азаматтық альянс» тәуелсіз бақылаушылар ұйымының есебімен Алматы қаласы бойынша ХҚКО-лар арасында біздің ауданның жұмысы оң бағаланды. Сондай-ақ қазір министрлікте Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау және ХҚКО қызметін үйлестіру комитетінің төрағасы біздегі ХҚКО қызметкерлерінің корпоративтік мәдениеті мен этикасының ережелерін бекітті. Онда ХҚКО қызметкерлерінің халықпен қандай қарым-қатынаста болуы керектігі, ұжымдық моральдық-этикалық мінез-құлық нормаларын сақтау, сыпайы сөйлесу – барлығы жазылған. Осы бойынша ай сайын басшылықпен бірге әр қызметкердің аталмыш ережені қалай ұстанып отырғаны төңірегінде мониторинг жүргіземіз. Осы ереженің принциптері мен стандарттарының орындалуын жүйелі түрде қадағалап отырамыз.
Ал енді қызметкерлерді жұмысқа қабылдау төңірегінде сөз қозғайтын болсақ, оны біз емес, қалалық ХҚКО ұйымдастырады. Егер біздің мекемеде штат бос болса, онда біз оларға ұсыныс жібереміз. Осындай қызмет орны бос тұр, осыған білікті маман керек деген секілді. Қалалық ХҚКО басшылығы байқау жариялап, қала бойынша осыншама штат бос тұр, осыған білікті мамандар қажет деп газеттерде, интернет сайттарында хабарландырулар таратады. Көбіне бізде жоғары білімі бар азаматтарға ерекше ықылас білдіріледі. Сосын байқауға осы салада жұмыс істегісі келгендер қатысып, тестілеуден өтеді. Тест ішінде Ата заң, ҚР заңдары, мемлекеттік қызмет көрсету түрлерінің стандарттары, жалпы ХҚКО жұмысы, қызмет этикасы, жемқорлық түгел қамтылған. Одан үздік балл жинағандар психотесттен өтеді. Осылайша, бірнеше сатыдан өтіп барып жұмысқа қабылданады. Бұрынғыдай тамыр-таныс арқылы жұмысқа қабылдау үрдісі жойылды, ол мүмкін емес.
– Естуімізше, ХҚКО инспекторларының алатын айлығы 20 700 теңге екен. Ал халыққа көрсетілетін қызмет түрлері күн сайын артуда. Қалай ойлайсыз, осы мөлшердегі жалақы сіздердің қызметкерлеріңіздің күнкөрісіне жете ме?
– Шынында да, Әділет министрлігінің, жергілікті әкімдіктің қарамағында болғанымызда ХҚКО мемлекеттік мекеме атанып, қызметкерлеріміздің айлық жалақысы өте төмен болды. Қазір Көлік және коммуникацмя министрлігіне өткелі бері біз мемлекеттік мекеме емес, республикалық мемлекеттік кәсіпорын болдық. Былайша айтқанда, өз табысымызды өзіміз табамыз. Осыдан кейін қызметкерлердің айлығы екі-үш есеге өсті. Нақты айтсақ, инспекторлар 60 мың мен 80 мың теңгенің аралығында жалақы алады. Қызметкерлердің жұмысқа деген ынтасын ояту үшін қосымша ақы төлеу әдісі де қолға алынуда. Жақын арада «КИПИ-АЙ» жүйесі іске асады. Ол кезде әркімнің айлығы әрқалай болады. Әр қызметкердің өзінің ісіне қарай, еткен еңбегіне байланысты жалақысы көтеріліп отырады. Мәселен, кейбір қызметкер күніне 50 адам қабылдауы мүмкін, ал енді бірі 100 адам қабылдап үлгереді. Әрине, мұндай уақытта көп адамға қызмет көрсеткен, сапалы жұмыс істеген инспектордың ақысы жоғары болуы тиіс. Компьютерлік бағдарлама мұның барлығын өзі реттеп отырады. Алдағы уақытта біздің жұмыс осылай тізбектеліп орындалатын болады. Бұл, бір жағынан, қызметкерлердің стимулын, жұмысқа деген ынтасын арттырады.
– ХҚКО-ны Көлік және коммуникация министрлігіне өткізудегі мақсат бұл саланы автоматтандыру һәм инновациялық жаңалықтарды енгізу болатын. Тіпті үйде отырып-ақ, ХҚКО-дан түрлі анықтамаларды алуға болады деген еді. Электронды құжат тапсыру төңірегінде толығырақ айтып беріңізші. ХҚКО-да бұл қаншалықты орындалып отыр?
– Қазір некеге тұру электронды түрде жүзеге асырылады. Сондай-ақ Қоғамдық қолжетімділік пункті (ҚҚП) аппараты арқылы мұндай қондырғылар кез келген ХҚКО-да, әкімдікте, ірі сауда кешендерінде орналасқан. Егер әрбір азаматтың электронды цифрлық қолтаңбасы бар болса, сол жерден-ақ өзіне қажетті түрлі анықтамаларды алуына болады. Егер азаматтардың үйінде интернет қосылған болып, қолында электронды цифрлық қолтаңбасы болса, онда ешқайда шықпай-ақ, ғаламтор арқылы түрлі анықтамаларды алуына мүмкіндік бар. Электронды цифрлық қолтаңбаны кез келген ХҚКО-да отырған Ұлттық куәландыру орталығының қызметкерлерінен алуға болады. Олар электронды цифрлық қолтаңбаны азаматтардың флешкасына немесе дискісіне жазып беріп отырады. Оның үстіне қазір жеке куәлігін ауыстыруға келген азамат «менің жеке куәлігімнің чипіне электронды қолтаңбаның енгізілуін қалаймын» деп өтініш жазса, онда біз жаңадан берілетін жеке куәлігінің чипіне электронды қолтаңбасын енгізіп береміз. Сонда азаматтардың үйіндегі компьютер интернетке қосылған болса, жеке куәлігінің чипіндегі электронды қолтаңбамен картридер арқылы өзіне керекті анықтамаларды алуына болады.