Шопоголизмнен шошу керек

«Тоғайына қарай – аңы, заманына қарай – заңы» дегенге «заманына қарай – ауруы» деп те қосу керек секілді.  Сәт сайын жаңарып отыратын зиянды вирустар секілді қоғамдық формация ауысқан сайын «аурулар» да ауысқаны былай тұрсын, тотыдайын түрлене беретінге ұқсайды. Соның бірі – шопоголизм. Шопоголизм  өз тамырын жайдан-жай Америкадан алған жоқ, аталған елде бұл дертке шалдыққандардың саны 16-17 миллионнан асып жығылады екен. Былайша айтқанда, бүтін бір Қазақстанды құрайтын халық. Еуропа да бұл аурудан аман қала алмапты, бүгінде Тұманды Альбион елінде 700 мыңдай адам шопоголиктер тізімін толықтырып тұр. 

Әдетте қасқырды қызыл көрсе өзін-өзі ұстай алмайтын жыртқыш аң дейміз. Сол қа­секең «ет тәттілігін қоймаса, мен же­ге­нім­ді қоя алмаймын» деп айтыпты-мыс. Осы айтылғандай, шопоголик – қалтаға ақ­­ша бітсе болды, жаңа киім, жаңа мүлік,  әйтеуір, бір жаңа зат сатып алғысы келіп тұрады. Аурудың алғашқы бел­гілері, міне­кей, осындай.  Тәйірі, сатып алуға құмар­лық әрбір әйелге тән әдет емес пе, онда  тұр­ған не бар дерсіз, бәлкім? Алай­­да құ­мар­лықтың шектен шыққаны сон­ша – тіпті өзінде жоқ болса қарыз­да­нып-қауғаланып сатып алып, артынша сол «олжа»  қадірсіз боп, көрінген жерде жатса ше? Және де бұл сіз бен біз ойлағандай «әйел-ауру» емес, жыныс, жас, әлеуметтік жағ­дайға қарамайтын «жаман ауру».
Расында, осыдан бес жылдай ғана бұрын шопоголизм бикештердің ауруы саналатын. Киім-кешек, опа-далап секілді қыз-келіншектердің құмарлығы белгілі, ал енді ер адамдарға не жоқ? Олар неге құ­мар­тады дейсіз ғой? Өз құмарлықтарын әйелдерге қарағанда «статусы жоғары» санайтын ерлер көбіне автомобильден бас­тап, компьютер, ұялы телефон секілді мо­бильді дүниелерге тоймайды. Қыз-ке­лін­шектер болсын, ерлер болсын бұл тұста екі жыныс иелері де жеңілген жақта, яғни жеңіс туы – саудасы жүрген дү­кен­де!
Шопоголик те бала болған
1. Осы дерттің түп-тамырына үңілген ға­лымдар оның бала кезден жабысатынын анық­таған. Яғни үнемі жалғыздық кешіп, ата-анасының жылуы жетіспейтін не ке­рі­сінше, шамадан тыс ерке балалар, сондай-ақ «ана бәленшенің баласы анадай, сенің қо­лыңнан түк келмейді» дегенді үнемі естіп өс­кен балалар өзінің бойындағы ашу-ыза, кегін, жетпей тұрған олқылығын дүкен сө­ре­лерінен табуға тырысатын болса керек.
2.Өз қадірін білмеушілік  – бұл жағ­дай­да әлдеқандай қымбат дүние сатып алу шо­поманға өз қадірін арттыратындай көрі­неді. Айталық, соңғы үлгідегі телефон, ма­ши­наның елден ерекшесін сатып алып, сол арқылы «көрдіңдер ме, мен қандаймын!» деп өзін көрсеткісі келеді.
3.Жалғыздықты жою үшін. Жігіті тастап кет­кен қыз немесе күйеуі іссапарға кеткен әйел шопинг-терапия арқылы құштарлығын басқысы келеді. Әсіресе, қымбат бұйымдар сататын бутикте әр клиенттің үстіндегі шы­бынын қоруға даяр сатушылар бикештерге тап­т­ырмас «дәрігер». Мешкейді – тамаққа, маскүнемді – араққа, ал шопоголикті  са­тып алуға тойдыра алмайсың. 
Төмендетілген баға – шопоголикке құрылған қақпан
Тонау дегенді әдетте біз көшеде кетіп бара жатқан біреудің басынан қойып қап, қал­тасы мен қойны-қонышын сыпырып кету деп түсінеміз. Әрине, ашық тонау осын­дай сипатта өрбиді, ал енді жасырын тонау ше? Бүгінгі дүкендердің саясаты – жымысқы күлкімен арбап, сенімге кіріп алған соң ту сыртыңнан қанжар сұғатын дұшпанның әрекеті секілді. «50 пайыз, 60 пайыз арзан баға» деген жазуларды сона­дайдан көзге түсетіндей қылып, есік-тере­зесіне жапсырып тастаған дүкенге кірмей көр. Шынында, киімнің этикеткасына қа­ра­саң, бұрынғы «бәлен мыңдық» бағасын сызып тастап, қасына жаңа бір баға жазып қояды. Оны көрген сатып алушыда тағат қалсын ба, «есесіне бәлен деген бренд киім­ді мен осындай-ақ бағаға аламын ғой» деп, қалтадағы басқа бір іске жұм­са­ға­лы тұрған ақшасын әлгі жерде қалай шы­ғарғанын байқамай да қалады. Ба­рын­ша ұстамды, эмоцияға сараң саналатын ағыл­шындардың 52 пайызға жуығы өзде­рі­нің шопингтен алатын рахатын тіпті төсек қа­тынасынан  да артық санайтынын мо­йын­­даған. Ендеше, бұл дерт емей, не­ме­не? Өкінішке қарай, біздің елімізде шо­по­голизм деген дерт тіркелмеген, яғни оны қазекем ауру деп санамайды.
Қазақ оны «дүниеқоңыз» дейді
Бұрынғының қариялары: «Баяғыда қо­ңыз адам болыпты. Дүниеге тоймай, үсті-үстіне жинай берген соң, Жаратқан оны бір түнде қоңызға айналдырып жі­бе­ріп­ті», – деуші еді. Бүгінде ол аңызды ай­татын ата-әжелер жоқ, есесіне әлгі «қоңыздар», ке­рі­сінше, адамға айналып кеткендей. Шо­по­голиктің қазақы аты осы дүниеқоңыз сияқ­ты. Бұл жайлы психолог мамандар не дейді екен?
Әбдуәлі Мамәділ, психолог:
– Бұл – психологияда белгілі диаг­ноз. Бірақ біздің елде оны дерт деп та­нып, одан емдеп жатқан ешкім жоқ. Әйт­песе шопоголиктер бізде толып жүр. Күн­делікті тұрмысқа қажет ұсақ-тү­­йек­тен бастап, тіпті жылжымайтын мү­лікке деген тойымсыздық – осының ай­ғағы. Ай­талық, біреудің баспанасы жоқ, есе­сі­не біреудің бәленбай үйі, сая­жайы, кө­­­лігі бар. Әрбірден соң олар да – шо­­­­по­го­ликтер. Бұл аурудың өр­шуі­не сон­дай-ақ бір кездері қоғамда ер­кін беріл­ген не­сие де сеп болды. Тегін бер­гендей адам­дар несиеге қос-қостан тұр­мыстық заттар, машина, үй де алып ал­ды.
Жалпы, дерттің  шығу төркіні – адамның жан дүниесіндегі өзіне түсініксіз бір қуыс­тың орнын толтыруға деген ұмтылыс. Жаңа бір зат сол олқылықты толтырады деген ой адам­ды еріксіз базарға сүйрейді. Нәтиже­сін­де ма­­териалдық шығын өз алдына, дерт ас­қын­баса, бері қарамайды. Айығуға бо­ла­ды, әрине, ол үшін белгілі бір шарттарды орын­­дау қажет. Алдымен адам өз бюджетін есеп­теп, кіріс-шығысын жазып, дүкенге бар­­­ғанда керек заттардың тізімін жазып алуы қажет.