Қылмысты іздестіру қызметі – ең қауіпті мамандық

Мақсат ӘЛІМОВ, Алматы облыстық ІІД Тергеу басқармасы бастығының орынбасары, полиция полковнигі:

Ішкі істер органының аса маңызды құрылымдарының бірі, ол – қылмыстық іздестіру қызметі. Қылмыстың ашылуына, қылмыс­керлер­ді құрықтауда жедел әрекет ететін қылмысты іздестіру саласының қызметкерлері, оның ішінде жедел уәкілдердің жұмыстары қиын да күрделі. Осыдан болса керек, сонау 1918 жылдан бері қылмыстық іздестіру күні арнайы бекітіліп, полицейлер арасында мерекеленіп келеді. Құқық қорғау саласында жүргізілген соңғы реформаларға байланысты кезінде Криминалдық полиция комитетінің қарамағында болған қылмысты іздестіру қызметі енді Тергеу комитетіне қосылып отыр. Ішкі істер органының алтын діңгегі саналатын қылмыстық іздестіру қызметінің құрылғанына биыл 93 жыл толуына орай біз Алматы облыстық ІІД Тергеу басқармасы бастығының орынбасары, полиция полковнигі Мақсат Әлімовпен аз-кем сұхбаттасқан едік.

Қазақстанның қылмыстық іздестіру қызметіне 93 жыл толды

– Мақсат Қуанышұлы, кәсіби мере­ке­леріңіз құтты болсын! Жалпы, қыл­мысты іздестіру күнін сіздер қалай атап өтесіздер, бұл күні із кесушілерге арнайы марапат, сый көрсетіле ме?
– Әрине, бұл күнді біз ерекше атап өтеміз. Себебі қылмыстық іздестіру қызметі қоғамға енген күннен бастап ішкі істер органының ең бір жауапты саласы болып саналады. Оған қылмысты іздестіру бөлімшелерінде қылмыскерлерді ұстауда өз өмірін тәуекелге тігетін ержүрек әрі жо­ғары кәсіби білікті қызметкерлердің қосып келе жатқан еңбегі зор. Бұл күні біз қыл­мыс­пен күресте ерекше көзге түскен поли­цейлерге Отан алдындағы мінсіз қызметі үшін төсбелгілер, мақтау қағазда­ры­мен марапаттап, осы саланың ардагерлеріне түрлі сый-сияпаттар табыс етеміз. Сондай-ақ қылмыскерлермен күрес жолында қыз­мет бабында қаза болған полицейлердің ескерткіштеріне гүл шоқтарын қойып, еске алу рәсімін өткіземіз.
Жалпы, із кесушілердің жұмысының өз ерекшелігі бар. Олар әдетте кезекшіліктегі бір тәулікте жедел-тергеу топтың құрамын­да оқиға болған ондаған жерге барып, әрбір оқиғаны мұқият зерделейді. Үй ша­тыр­лары, жертөлелер мен қоқыстарды тек­серіп, қандай да бір ілік табу үшін онда­ған куәгерден жауап алып, шеті-шегі жоқ хаттамалар мен анықтамалар толтырады. Оған қоса, олар жәбірленушімен, куәгер­мен және қылмыскермен сұхбаттасу тетігін табу үшін психолог болулары шарт. Қалай десек те, қылмыстық іздестіру қызметі – ең жауапты іс, қылмыс әлемімен ұдайы бетпе-бет келетін қауіпті мамандық. Сондықтан кәсіби мереке қарсаңында қылмыстық іздестіру қызметінің барлық ардагерлері мен қызметкерлеріне жанкешті жұмыстары үшін, олардың отбасыларына түсіністігі мен төзімділігі үшін алғыс айтқым келеді. Бұл салада атқаратын іс өте көп, ал келе­шек­те біз жұдырықтай жұмыла отырып, бір­лесе қызмет атқара береміз деген се­нім­демін. Олардың іргелі істеріне тек сәт­ті­лік тілеймін.
– Құқық қорғаушылар арасында «қамаймын» деп қорқытып-үркіту, кейбір арыз-шағымды тіркемей, әуре­ге түсіру секілді жайттар кездесіп жата­ды. Тіпті кейде погон таққандар дөрекі сөйлеп, күдікті ретінде қамауға алын­ған­дарды ұрып-соғады дегенді де жиі естиміз. Осындай келеңсіздік­терді жою үшін не істеу керек, қандай ұсыныстар айтар едіңіз?
– Қазір ұрып-соғып мойындатудың уақыты өтіп кеткен. Себебі күдіктіні қор­қы­тып-үркіту арқылы сотқа жібере алмайсың. Тіпті нақты дәлелдемелер болмаса, сот істі қарамайды да. Оның үстіне, күдікті деп та­ныл­ғандарды үш сағаттан артық ұстай ал­май­мыз. Прокуратура өкілдері үнемі тек­серіп тұрады. Мәселен, жақында ғана такси жүргізушісін өлтірген қылмыскерлер қолға түсті. Олар 57 жастағы такси жүргізу­шісін пышақтап өлтіріп, мәйітін Қапшағай қаласының жағажай аумағына тастап, «Мицубиси-галант» маркалы көлігін ұрлап кеткен. Бұл қылмысты біз үш күн ішінде аш­тық. Қылмыскерлер өз кінәсін толық мо­йындағанымен, ұрланған көлікті тап­қан­ша қанша күн уақытымыз кетті. Көлік Қарасай ауданының Каменка кентіндегі үйлердің бірінің ауласынан табылды. Көрдіңіз бе, күдікті өз ісін мойындағанымен, нақты дәлелдемелер болмаса, істі сотқа өткізе алмаймыз. Сондықтан қорқытып-үркітіп, ұрып-соғып мойындатудың заманы әлдеқашан өтіп кеткен.
– Кейбір құқық қорғаушылардың айтуынша, орын алған қылмыстық оқи­ғаларға байланысты куә тарту өте қиын екен. Ертеңгі күні полицейлер қайта-қайта шақырып, мазаны алады деп ешкім куә болғысы келмейтін кө­рінеді. Мүмкін, осындай келеңсіз­діктер болмас үшін қылмысты іздестіру қыз­меткерлері куәгерді ары-бері сабылт­пай, өздері іздеп баруы керек шығар?
– Әрине, егер қылмыс күндізгі уақытта орын алатын болса, оған байланысты куә табу қиынға соқтырмайды. Бірақ кейде қыл­мыстар таңғы төрт-бестерде орын алып жатады. Таң атпай тұрып куә бол деп көр­шілерді оята алмайсыз. Сондықтан мұн­дай уақытта қылмыс болған жерді лентамен қоршап, күзетіп отырамыз. Жасыратыны жоқ, көбі куә болғысы келмейді. Тіпті кей­біреулер алғашында куә болуға түсінік бер­генімен, кейін сотқа келмей қояды. Қыл­мыс­тық іздестіру қызметі куәгерді қайта-қайта шақыратыны рас. Себебі бізде қауіпті қылмыскерлер арнайы тіркеуге алынған, егер оқиға орнында қылмыскерді көрген куәгер болса, бірінші солардың бейнесін көрсетеміз. Егер олардың арасында жоқ болса, онда суретшіні шақырып, фоторобот жасатамыз. Кейде осындай уақыттарда куәгерді жұмысынан алып келетін кездер де болады. Әрине, олар да қайта-қайта келіп шаршайды. Бірақ біздің жұмысымыз сол ғой. Бұл жерде біз куәгерді кел деп шақыртпаймыз, өзіміз іздеп барамыз. Өз көлігімізбен алып келіп, қайтадан апарып тастаймыз. Оқиғаның қалай болғанын сұрап-білу үшін кейде түскі асын да әперіп жатамыз. Әрине, ауылды жерде куәгерге «келіп кетіңізші» десеңіз, келетін шығар, бірақ қалалы жерде куәгерді өзіңіз алып келмесіңіз, ешкім келмейді.
– Қазір ішкі істер органдарында қызмет ететіндердің басым көпшілігі – жастар. Олардың кәсіби біліктілігі қан­шалықты деңгейде? Өйткені әр қыл­мыс әртүрлі жағдайда, әрқалай бола­­ды. Қылмысты ашу үшін әртүрлі әдістер қолдану қажет. Міне, осындай қылмыс­тарды ашуда жас қызметкер­леріңіз қиын­­дықтарға тап болмай ма?
– Әрине, ішкі істер саласына қызмет істеуге келген жастардың көбі біздің жұмы­сымызға тез сіңісіп, үйреніп кетеді. Арасын­да сіңісе алмайтындары да бар. Алайда біз оларды бірден қылмысты ашуға жібере алмаймыз. Ең бірінші жастарға қылмыстың әдіс-тәсілін, қыр-сырын үйрету үшін тәжі­ри­белі жетекші тағайындаймыз. Олар жас­тарға қылмысты ашудың түрлі әдістерін үйре­теді. Кейін келе-келе олар да өз ісінің білікті маманы болып шығады.