Мүмкіндігі мол Маңғыстау

Тарихшылардың деректері бойынша өткен ғасырдың 30-ыншы жылдары Маңғыстау түбегін бар болғаны 40 мыңдай ғана халық мекен етіпті. Табиғаты қатал, тұрмыс-тіршілікке қолайсыз саналған өлкеде мал шаруашылығынан басқа саланы дамыту мүмкін емес деп саналған. Дегенмен «ұйқыдағы ару оянды». Бүгінде Маңғыстау облысы – өнеркәсібі дамыған, еліміздің дамуына елеулі үлес қосып отырған жетекші аймақтардың бірі. Облыстың құрылғанына 40 жыл толатын мерейлі күннің қарсаңында аймақ тұрғындарының саны 600 мың адамға жуықтап қалды.
Бүгінде Маңғыстау облысы – заманауи инфрақұрылымы бар, өнеркәсіп, құрылыс, көлік салалары толық қалыптасқан, әлеу­мет­тік-экономикалық көрсеткіштері бас­қаларға үлгі боларлық аймақ. Тұрғындар­дың әл-ауқатының көрсеткіші ретінде бір ғана көрсеткішті – халық өсімін мысал ету­ге болады. Осы көрсеткіш бойынша Маң­ғыс­тау облысы республика бойынша Ас­та­на қаласынан кейінгі екінші орында.
Еліміздің батыс қақпасы атанған об­лыста аймақтық ішкі жалпы өнім көлемі тұрғындардың жан басына шаққанда 16 мың АҚШ долларынан асты. Бұл – респуб­лика бойынша үшінші нәтиже.
Маңғыстау бұл көрсеткіштерге қалай қол жеткізіп отыр? Бұл мәселеде ең бірінші мұнайлы аймаққа инвестиция молынан келіп жатқанын атап өтуге болады. Тек биыл­ғы жылдың алғашқы үш айының өзін­де облысқа 69 млрд теңгенің тікелей инвес­тициясы тартылды. Бұл қаржының негізгі бөлігі өнеркәсіпке және көлік ин­фра­құры­лымына құйылып отыр.
Маңғыстаудың басты байлықтарының бірі – қара алтын және басқа да қазба бай­лықтары. Облыста жерасты кендерінің мол қоры бар және олар аймақтың алдағы уақытта да қарқынды дамуына кепіл бола алады. Облыс өзінің болашағын, негізінен, осы көмірсутегі шикізатымен байланысты­ратыны да рас. Дегенмен Маңғыстау бү­гін­де индустрияландыруға берік бағыт ұстады. Әсіресе теңіз жағалауы инфрақұ­ры­лымын дамыту, көлік-транзит логисти­ка­сы және туризм саласын жандандыруға ерекше көңіл бөліне бастады.
Орналасу жағдайына, климаттық ерек­шеліктеріне байланысты облыс тұр­ғын­дары пайдаланатын өнімдердің бар­лығы дерлік сырттан тасылады. Сондықтан соң­ғы уақыттарда облыста жергілікті кәсіп­кер­лікті дамыту үшін көп мүмкіндіктер жа­салуда. Облыста тіркелген кәсіпкерлер саны тұрақты өсіп келеді. Тек биылдың өз­інде «Жол картасы – 2020» бағдарламасы бойынша жалпы құны 1,5 млрд теңге болатын 15 жоба қаржыландырылды.
Өнеркәсіп – облыс экономикасының локомотиві
Аймақ Елбасының бастамасымен қол­ға алынған Үдемелі индустриалды-инно­вациялық даму бағдарламасын іске асы­ру­ға ерекше көңіл бөліп отыр. Облыста 2010-2011 жылдары осы бағдарлама бо­йынша 18 жоба іске асырылды. Былтыр тағы алты жоба іске асса, биыл тағы үш жоба қолға алынып отыр. Сәтті іске асқан жобалардың бірі деп Ақтау қаласындағы «Магабред» нан зауытын айтуға болды. Күніне 40 тонна нан өнімдерін шығаратын өндіріс облыс халқын сапалы өнімдерімен ғана қамтамасыз етіп отырған жоқ, соны­мен бірге 200 адамға жұмыс орны ашыл­ды. Ал «РИГ» атты жаңа электротехникалық жаб­дықтар шығару зауыты болса, 150 адам­ды жұмыспен қамтыды. Бұл зауыт қазір заманауи технологияларды пайдала­нып, қуат үнемдегіш түрлі өнімдер шыға­руда.
Маңғыстауда дәл қазір бірегей жоба – жол битумын шығаратын зауыт та салы­нып бітуге жақын қалды. Бұл өндіріс оша­ғы шикізат ретінде облыс аумағындағы Қа­ра­жанбас кенішінің мұнайын пайдала­натын болады.
Өз алдына бір төбе болып отырған тағы бір жоба – Шетпе кентіндегі цемент зауытының құрылысы. «Каспий цемент» атты зауыт қазір салынып бітуге жақын. Қа­зірдің өзінде оның құрылысына 800-ден астам адам тартылған. Ал зауыт өз өнімін шығара бастағанда 300 тұрақты жұмыс орны ашылатын болады. Жылына 1 млн тонна жоғары сапалы цемент шы­ға­ра­тын бұл зауыт облыс қана емес, бүкіл еліміздегі ең ірі зауыттардың біріне айна­лады деген жоспар бар. Зауыт толық қуа­ты­мен жұмыс істей бастағанда, еліміздің бүкіл батыс өңірі толықтай сапалы отандық құрылыс материалымен қамтамасыз еті­летін болады.
Үдемелі индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы аясында Маңғыстау­дағы байырғы өндіріс орындарының бірі – «ҚазАзот» зауыты да қайта жарақ­тан­дырылды. Еліміздегі ең ірі экспортер­лер­дің бірі болып табылатын бұл зауыт амми­ак және аммиак селитрасын шығарады. Қай­та жарақтандырудан кейін зауыттың қуаты екі есеге артып, оның экологияға зиянды әсері толық жойылды.
Ал мұнай кен орындары үшін арнайы құбырлар шығаратын Аrcelor Mittal Tubular Products Aktau зауытын ерекше атауға бо­лады. Жылына 60 мың тонна үлкен диа­метр­лі құбырлар шығарып, Каспий мұ­на­йын игеру бағытында жұмыс жасап жат­қан, шетелдік компаниялар қажетін толық өтеп отырған бұл зауыт, сонымен қатар 190 жергілікті тұрғын үшін жұмыс орнын ашты.
Аймақ экономикасының дамуына «Ақ­тау теңіз порты» арнайы экономикалық ай­ма­ғының қосқан үлесі де өте зор болып отыр. Қазір арнайы экономикалық аймақ территориясында экспортқа өнім шыға­руға бағытталған алты өндіріс орны ашыл­ды. Олардың арасынан сұйық дәрі-дәрмек шығаруға машықтанған «Медикал Фарм Ча Кур» фармацевтикалық кешенін атауға болады. Қуаты жылына 20 млн тонна ин­фузиялық дәрі-дәрмек өндіруге жететін кешен отандық фармацевтика өндірісіне өзіндік үлесін қосып отыр.
Жасыл экономикаға жақынбыз
Жақында арнайы баспасөз мәслихатын өткізген облыс әкімі Алик Айдарбаев: «Маң­ғыстауда жасыл экономиканы дамы­ту­дың мүмкіндіктері зор. Сондықтан біз осы салаға ерекше мән беретін боламыз»- деп атап өтті. Бүкіл еліміз үшін аса маңызды «ЕХРО – 2017» халықаралық көрмесін өт­кі­зетін Астанаға Маңғыстау өлкесі де үн қосатын болады. «Қазақстан – жел энер­ге­тикасы нарығын дамыту бастамасы» жо­ба­сы аясында облыс жел әлеуеті өте зор аймақтардың қатарына жатқызылды. Сондықтан Оңтүстік Кореялық әріптес­тер­мен бірге Түпқараған ауданында қуаты 19,5 МВТ жел электр станциясын салу жо­ба­сы қолға алынды. Сондай-ақ Ақтау қа­ла­сында тұрмыстық қалдықтарды кешенді өңдеу арқылы электр қуатын өндіретін за­уыт салу туралы пилоттық жоба іске асы­рыл­мақ. Бұл жобаны Еуропа Қайта құру жә­не Даму банкі қаржыландыруға ынта біл­діріп отыр.
Көліктік инфрақұрылымды дамыту – басты бағыт
Облыс экономикасын дамытудың ең болашағы зор бағыттарының бірі – Каспий теңізінің әлеуетін пайдалану болып белгі­ленді. Облыс аумағында үш бірдей порт бар. Олар –Ақтау, Құрық және Баутино порттары.
Құрық – Каспий теңізіндегі қыста қатпайтын жалғыз порт. Сондықтан оның теңіздегі мұнай операцияларына қолдау жасауға рөлі ерекше болып отыр. Қашаған жобасының екінші кезеңін бастаған уақыт­та бұл порттың маңызы еселеп артпақ. Дәл қазір «Қазақстан теміржолы» компаниясы өзінің теміржол желісін Құрық портына дейін созу туралы мәселені қарастыруда. Ал «ҚазМұнайГаз», «ҚазМорТрансФлот» компаниялары болашақта мұнда паром кешені мен кеме жасау, жөндеу зауытын салуды жоспарлап отыр.
Ал қазір Қазақстанның батыс қақпасы атанған «Ақтау теңіз порты» өз қуатын арт­тырып келеді. Бүгінгі күні портты солтүстік бағытта кеңейту жұмыстары жалғасуда. Бұл жұмыс толық аяқталған уақытта қо­сым­ша тағы үш құрғақ жүк терминалдары салынып, порттың қуаты жылына 20 млн тонна мұнай өнімдерін және 3 млн тонна құрғақ жүктерді аттандыруға жететін болады.
Баутино теңіз порты қазірдің өзінде Кас­пий теңізінің қазақстандық бөлігіндегі мұнай операцияларын қолдау базасы ре­тінде пайдаланылуда. Мұнда теңіз опера­цияларына қажетті инфрақұрылым жа­сал­ған. Жағалау инфрақұрылымдарының ұз­ын­дығы 3 мың метрге созылып жатыр.
Теңіздік инфрақұрылымнан басқа об­лыстың транзиттік, көліктік-логистика­лық және инфрақұрылымдық-сервистік әле­уеті де өте мол. Облыстың құрлықта және теңізде бірнеше мемлекетпен шектесуінен басқа, облыс аумағымен «ТРАСЕКА» және «Теріскей-Оңтүстік» атты Шығыс Еуропа мен Орталық Азия және Солтүстік Еуропа­ны Парсы шығанағы елдерімен байланыс­ты­ратын екі халықаралық жол торабы өте­ді. Осы транзиттік әлеуетті тиімді пайдала­ну үшін бүгінде облыс аймағында жүк та­су­дағы арақашықтықты азайту мақсатына арналған біршама инфрақұрылымдық жо­балар іске асырылуда. Мысалға, жа­қын­да ғана пайдалануға берілген «Өзен-Түркіменстанның мемлекеттік шекарасы» теміржол учаскесі Қазақстанды және біз­бен бірге Қытай Ресей және Беларусь ел­де­рін Парсы шығанағына, Иранның теңіз порттарына шығарады. Қазақстан және Түркіменстан Президенттері салтанатпен аш­қан жаңа теміржол учаскесі еліміздің экономикалық байланыстарының ны­ғаюы­на, экспорттық әлеуеттің артуына жол ашып отыр. Сарапшылар бұл жол ай­рығының жылдық тауар айналымы 8-10 млн тоннаға жете алады деген болжам айтуда.
Сол сияқты қазір салына бастаған «Жез­қазған-Бейнеу» теміржолының құры­лысы да еліміздің орталығы мен батыс өңірлерінің тікелей байланысына жол ашады деп күтілуде. Бұл жол салынып біт­кен жағдайда Қазақстанның кез келген нүктесінен Ақтау портына дейінгі қашық­тық ең кемі 600 шақырымға қысқарады. Яғни кез келген тауардың бір тоннасының тасымалдау құны кемі 600-750 теңгеге төмендейді. Ал бұл тасымалданатын та­уар­дың бәсекелестікке қабілеттілігін арт­тырып, нәтижесінде Қытай, Еуропа және Кавказ елдері арасындағы жүк айналы­мының 50 пайызына дейін осы жолға қарай тартады деген болжам бар.
Маңғыстау болашағы туризм саласын дамытуда
Маңғыстау облысының болашағы мұнда туризм саласын дамытуға тікелей байланысты. Сондықтан қазір аймақта осы бағытта үлкен жұмыстар жасала бас­та­ды. Облыс әкімі Алик Айдарбаев айт­қан­дай, «Болашақта Маңғыстау тек мұ­найымен ғана емес, заманауи туристік ке­шендерімен де мақтанатын болады». Бүгінде Туризм саласын дамыту институты «Кендірлі» демалыс аймағын дамытудың 2020 жылға дейінгі мерзімді қамтитын жүйелік жоспарын жасады. Болашақ демалыс аймағының сыртқы инженерлік инфрақұрылымын жасау үшін арнайы жобалар жасалып, оларды іске асыруға қатысты шаралар қолға алынды. Сондай-ақ туризм саласын дамыту жоспары ая­сын­да облыс орталығы Ақтау қаласын да­мы­тудың да бас жоспары жасалған. Биыл аймақ тұрғындары Ақтау қаласының құ­рыл­ғанына – 50 жыл, ал Маңғыстау облы­сының құрылғанына 40 жыл толып отыр­ған қос мерейтойды атап өтуге дайында­лу­да. Облыста осы аралықта атқарылған жұ­мыстар қыруар, дегенмен алда тұрған міндеттер одан да көп. Өр өлке тұрғындары осы міндеттердің барлығы да орындалып, қасиетті Маңғыстаудың одан әрі гүлдене беретініне сенімді.