Ірімейтін тағам асқазанымызды шірітіп жүрмей ме?

Тау асып, теңіз басып әкелінген трансгенді өнімдер туралы даудың көрігі қызып кетпесе де қоғамда екіұдай пікір қалыптастырып отыр. Тағамтану саласының кей мамандары оны қоштаса, оқығаны мен тоқығаны көп болмаса да бір білері бар ауылдағы ағайын мұның астарында қандай да бір құпия барын біледі. Табиғи емес өнімдер расында ірімейді, шірімейді, сөреде айлап емес, жылдап тұра береді. Сырты жылтырап өзі ірімесе де, асқазаныңызды шірітіп жатпағанына кім кепіл?
Аштан емес, астан өлмейтініңе де ке­піл­дік жоқ. Қолдан өсірген емес, қол­дан өлтірген тағамдардың кесірі­нен құбыжық сәбилердің, түрлі ау­рулардың көбейіп кетуінің бір ұш­тығы осында жатқан жоқ па екен? Алайда ол туралы ресми статис­тика­лық дерек мүлдем жоқ. Батыс ғалым­дары мутацияға ұшырау – генетика ғы­лы­мының қарқынды дамуы се­бебінен деп есептейді. Ал гендік ин­женерияның Отаны саналатын Аме­рикада гені модификацияланған өнімге кең жол ашылған. Әлемде мыңнан астам гені модифи­кация­ланған «өнер туындылары» бар. Бірақ оның тек 100-іне ғана шы­ға­руға рұқсат берілген. Кәрі құрлықта өнімнің қорабында ГМО туралы ес­керту белгі жапсырылады. Ал біз­дің елімізде мұндай мәдениет қалып­таспаған. Тіпті сол шетелден келген импорт өнімдерге ескерту жазылсын деп те міндеттей алмай отырмыз. Азық-түлік пен көкөністің көбісі Қы­тайдан келетіндіктен, онда иеро­глифтен басқа ештеңе жоқ. Еліміздегі №1 тағамтанушы Төрегелді Шар­манов болса, осы өнімдерге шаң жуыт­­қысы жоқ. «АҚШ ғалымдары тран­сгенді өнімдердің адам денсау­лығына қатері жоқ екенін баяғыда-ақ дәлелдеген. Ресей ғалымдарының атүсті тексеру жасап, гені модифи­кацияланған өнімдер адамның генін өзгертіп, күрделі ақау­ларға ұшы­ратады деп жүргені дұрыс емес» дейді. Хош, сонымен ресейлік ға­лымдар бүгінде ГМО-ның артынан шам алып түсіп, түрлі тәжірибелер жасап, өз тұжырым­дарын дәлелдеп бағуда. Алайда алпауыт елдің ғы­лыми тұжырымдамасы олардың ай­қайына қиқу қосуға кедергі болып тұр. Оған себеп көп... Елімізде ауыл­шаруашылығына көп көңіл бөлініп, жылыжай кешендері іске қосылып, көкөніс өндіру артқанымен, импорт өнімді сөреден түре қуып шығуға қауқар жетер емес. Ішкі нарық жұтап қалмас үшін Қытай, Қырғызстан, Өз­бекстаннан өкіртіп тасып жатыр­мыз. Әсіресе қытайлық жемістер жа­санды сияқты көрінетіні рас. Ұзақ сақталады. Алмасына мүлде құрт түспейді.
Ал алмұрт деген атауы бар қолдан жа­сал­ған жемісті жесеңіз қағаз шайна­ғандай боласыз. Бақшаңызға өзіңіз өсір­ген қыза­нақпен салыстырып көріңізші. Өзі­ңіздікі дәмі тіл үйірерліктей болғанымен екі-үш күннен артыққа шыдамайды. Босап кетеді. Ал қытайлық қызанағыңыз тастай қатып жата береді. Жарамдылық мерзімі жарап тұр. Осыдан кейін ойға қаласың, расында, Қытай өнімдерді гендік модификацияны қолданып өсірген бе деп. Бірақ олар дәл осыны қатаң құпияда ұстайды. Ешқандай мәлімет ала алмайсыз... Ресми емес дерек­терге сенсек, қызанақтың қатты болып, ұзақ­қа шыдауы үшін акуланың азу тісінің ген­дері пайдаланылады екен.
Елімізде шеттен келген өнімдерді қатаң тексеруден өткізіп, бақылауда ұстайтын қа­таң тетік ендіретін кез жеткен секілді. Ба­зар­лардағы зертханалар тек зиянды зат­тарды, нейтраттарды тексере алады. Ал ен­ді трансгенді өнімдерді тексеруге еш­қандай мүмкіндік жоқ. Ол үшін мүм­кіндігі мол, арнайы құрал-жабдықпен жаб­дық­талған зертханалар керек. Ал біздің мұндай жетістікке қол жеткізе алмай жүр­геніміз рас. Шетелдерде мұндай өнім­ді өндіруші­лерді оның тез пісетіндігі мен төзімділігі қызықтырады. Әрине тиын­нан теңге сау­ғандар қаражатты үнем­деу үшін ештеңеден де тайынбайтыны түсінікті. Олар үшін адам­ның денсаулығы емес, қалтасының қа­лың­дығы маңызды. Ал елімізде мұндай өнімдерге шектеу қо­йыл­мағандығы мен тексеретін зертхана­лардың жоқтығы олар­дың кәсібіне даң­ғыл жол ашып отыр. Әрине ғылымның соңғы жетістігі дегені­мізбен де әртүрлі қоспалар арқылы өсіріл­ген өнімдердің адам денсаулығына кері әсері болмауы мүмкін емес, әрине. Кезінде осы­ған зерттеу жүргізген еліміздің ғалым­дары қызанақтан, шұжықтан транс­геннің көп мөлшерін анықтаған болатын. Негізі, талап бойынша, мұндай қосынды 0,9 пайыздан аспау керек екен. Сонда тексеруге түскен 117 өнімнің 20-сында гені моди­фикация­лан­ған болып шыққан. Яғни, шекті мөл­шерден, 0,9 пайыздан асып кеткен. 2007 жылы ҚР «Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» заң қабылданған болатын. Кейі­нірек 2011 жылы біраз өзгер­ту­лер мен толықтырулар енгізілді. Осы заңның 34-ші бабында «Өтпелі кезеңде генетикалық түр­лендірілген объектілері бар тамақ өнім­дерін әзірлеу (жасау) өндіру, айналымы, кәдеге жарату және жою процестерінің (сатыларының) ерекше­ліктері» деген бөлі­мінде «Тамақ өнім­деріндегі генетикалық түрлендірілген объектілер қауіпсіздігінің ғылыми негіз­делген расталуы белгіленгенге дейін олар­дың Еуропалық Одақ мемлекеттерінде белгіленгеннен аспайтын тамақ өнімдері құрамындағы деңгейі қабыл­данады» делінген. Осы заң талаптары 2008 жылы қолданысқа енгізілді. Алайда заң бар болғанымен, оның талаптарын тап-тұй­нақтай етіп орындап отырмыз деп ай­туға әлі ертерек. Онда трансгенді өнім на­рыққа енгізілмесін деген тыйым жоқ. Кезінде Тағамтану академиясы сан­эпид­стансымен бірлесе отырып тексеру жұмыс­тарын бастаған болатын. Ғалымдар тобы Үкіметке үлкен зертханалар ашып, транс­генді өнім­дерді тексеру қажет деп ұсыныс жасаған болатын. Кеңестік заманда шетелден келетін өнімдердің құрамын анықтай­тын санэпидстансылар кеденде орналасатын. Бұл жүйе өте тиімді-тін. Егер қандай да бір қауіптің барын анықтаса кедендегі кер­меден бері өткізбей қайтарып жіберетін. Содан ел де аман, жұрт та тыныш болатын. Бүгінде ел арасында атын адам естімеген нешетүрлі аурулардың тарап жат­қаны осыдан шығар? Бір ғана мысал, үл­кен­нің де, кішінің де сусынын қандырып жүрген атақты COCA-COLA-ны тексеріп, онда зиянды фермент, қосындылар бар еке­ніне көз жеткізген ғалымдар осы сусын­дар­дың сатылымына шектеу қою керек деп дабыл қаққанымен тыңдар құлақ табылар емес. Оның зияндылығын тексеру үшін үл­кен зертхананың қажеті де жоқ. Қойдың ішек қарнын тазалау үшін әсіресе қарынның бүрін құрту үшін бүйенге толтырып «ко­ланы» құйып, жарты сағаттан кейін төк­сеңіз қарын тап-таза болып, иісінен де ары­лып шыға келеді. Зияндылығын осы­дан-ақ білу­ге болар. Ал «коланы» күніге ішетін қан­дас­тарымыздың асқазанында қандай «ре­волюция» болып жатқанын кім білсін? Ға­лымдарымыз трансгенді өнім­дердің құрамында зиянды заттар бар екенін ан­ықтаса да, қайтарып жіберуге қауқары жоқ. Еліміз биологиялық қауіп­сіздік бо­йын­ша Картахендік протоколға қол қой­ғаны белгілі. Оның талабы бойынша оған қо­сылған елдерге трансгенді өнім әкелуге тыйым салынбайды. Демек, мұн­дай өнім­дерден әл-әзірге құтылмаймыз деген сөз.
Рахила БАТЫРБЕКҚЫЗЫ, зейнеткер:
–Кім білген, мұндай өнімдер ақырын әсер ететін вирус сияқты шығар. Ондай өнімдерге тыйым салмаса, онда сыртына ГМО деген белгі жапсырылсын. Сонда сатып алмайтын болады. Ешкім сатып алмаса, нарықта пайда таппаса онда өз­дері-ақ жоғалады ғой. Немерем әлгі қы­тайдың кеспесін өте жиі жейді. Қанша ұрыссақ та қоймайды. Соңғы кездері шаштары сыпырылып түсе бастады. Біз сол кеспенің кесірі деп ойлаймыз. Қолдан өсірілген өнімдердің зиянды екені дәлел­деуді қажет етпейтін шығар...
Әсем ӘСІЛБЕК, биолог:
– Расында, ғалымдарымыз осы салада зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Оған жоғары жақтан қолдау қажет-ақ. Тек тексеріп қана қоймай содан нәтиже шығару керек қой. Кезінде ресейлік ға­лым­дар Қытайдың түрлі ыдыс-аяқта­ры­нан әртүрлі зиянды қоспа­лар тауып еді, дереу дау шығарып қайтарып жіберді. Бізде неге солай іс­темейді? Бәлкім, ел арасында айты­латын қытайлықтардың әлемді «соғыс­сыз-ақ жаулап аламыз» дегені осы ма екен?