Есепте бар, еңбекте жоқ орманшы әкім болып шықты

Шетел аң-құстарын қорғап әлек, біз құртып әлекпіз. Ту­рист деп ел шетіне ендірген шетел азаматтары аң-құсы­мызды аяусыз атып жатса да селк етпейміз. Шын мәнінде олардың өз еліндегі аң-құсқа тиіспей, қа­зақтың даласындағы жан-жануарға неге шүйлігіп жүр­генінің байыбына бармай жүрген секілдіміз. Шетелде заң қатал. Аң-құсты біздегідей жосықсыз атқызбайды. Аумағы атшаптырым саябақтарына жат жұртты аттап бастырмайды. Бастырғанның өзінде атаңның құнын сұрайды. Лимит алу үшін қомақты ақша талап етеді. Өкінішке қарай, бізде бәрі керісінше болып тұр. Шетелдіктерге ғана еркіндікті берген жоқпыз, өзіміз де қолымызға мылтық алып, онсыз да «Қызыл кітапқа» енген аң-құстарымызды аяусыз қырып жатырмыз. Ең өкініштісі сол – қолына мылтық алып жүргендердің дені табиғатты қорғаушылардың өздері. «Ет бұзылса тұз себер, тұз бұзылса не себеді?» деген қазақтың мақалы осын­дайда еріксіз ойға оралады.

Екі жылда жануарлар саны екі есеге азайған
Сорақысы сол – аң-құстарымыздың аза­юына адам факторы үлкен әсер етіп отыр. Сөзіміз дәлелді болу үшін мына бір де­рек­терге көз жүгіртіп көрелік.
2012-2013 жылдар аралығында Шы­ғыс Қазақстанның аң аулау аумақтарында суыр­дың саны 157 мыңнан 125 мыңға, тиін 21 мыңнан 14,5 мыңға, бөдене 58 мың­­нан 48 мыңға, кекілік 6 мыңнан 3 мың­ға дейін кеміген. Яғни екі есе азайған. Өткен жылмен салыстырғанда, сібір елігінің са­ны 16 200-ден 14 000-ға, марал­дардың са­ны 3900–дан 3700-ге, дала қояны 76 мың­нан 69 мыңға, түлкі 17 мыңнан 15 мыңға, күзен 14 мыңнан 12 мың­ға, борсық 13 мыңнан 11 мыңға, жанаттың са­ны 3 мыңнан 1,5 мыңға дейін азайған.
Бұл – Шығыс Қазақстан облыстық про­куратура­сы­ның баспасөз қызметінің ұсынған деректері. Про­ку­ратура ма­ман­дары 2012-2013 жылдар ара­лы­ғында жан­уарлар әлемін молықтыру, қорғау және пай­­далану мәселелері бойынша арнайы тек­серу жүргізген көрінеді. Тексеру бары­сында анықталған деректердің бір парасы осы.
Шығыс Қазақстан облыстық про­куратурасының баспасөз қызметі:
– 2011 жылы облыстың құқық қорғау органдары 108 құқық бұзушылықты анық­таған, 2012 жылы – 78, ал 2013 жылдың 9 айының ішінде 64 істі анықтаған.
Баспасөз қызметінің ұсынған дерек­теріне сүйенсек,  орманшы қызметі бекітіл­ген учаскеде фенологиялық байқау жур­налдары мен тексеру күнделіктері мүлде жүргізілмейді екен. Орманшыларда учас­келердің карта-схемалары атымен жоқ көрінеді, тіпті жануарлар дүниесін тұрақты пайдалану және қорғау идеялары да насихатталмайды екен. Сонымен қатар аумақтағы аң шаруашылығында орна­ласқан аншлагтар мен баннерлер стан­дарт­тарға сәйкес келмейді екен. Олардың көбі қолдан немесе қолда бар материал­дардан жасалған, зақымдалып, бүлінген көрінеді.
Әсіресе жануарлар әлемін лайық­ты есепке алу және оны өткізу кезінде мер­зім­дердің сақталмауы алаң­датады. Мысалы, аюдың санын есепке алу шара­лары 1 ақпаннан 31 наурызға дейін өткі­зілуі тиіс. Алайда осы жылы Глубокое ауда­нының жауапты орындары аталған есепті сәуірдің 5-7 аралығында жүргізген, яғни бекітілген мерзімнен кешіккен. Ал Тар­бағатай ауда­нының аң аулау аумақ­тарында жануар­лар әлемін есепке алу 2011 жылдан бері мүлдем жүр­гізілмеген. Бір­лестіктің бұрын­ғы төрағасы осы жылдың мамыр айында жұмыстан боса­тылыпты, ол тиісті есепті жүргізбегенін растап отыр. Бұрынғы төраға есептік құ­жат­тарды құрастырған кезде Семей ауданаралық аң аулау қоғамы бірлестігінің жануарлар саны туралы оңды мәліметтерді көрсете салған. Осы тектес фактілер облыстың басқа да аумақтарында кездеседі.

ДЕРЕК
Соңғы деректер бойынша елімізде сүтқоректінің – 180, құстың – 500, бауырымен жорғалаушылардың – 52, қосмекенділердің – 12, балықтың 104-ке жуық түрі бар көрінеді.

731 орманшының орнына 91 орманшы жұмыс істеп жүр
Бүгінде Шығыс Қазақстан облыстық аңшылар және балықшылар қоғамдық бірлестігіне 19 аң шаруашылығы бекітілген екен. Оның аумағы 21 миллион гектарды құрайды. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, аталған аумақтарда 731 орманшы жұмыс істеуі тиіс екен. Алайда қоғамдық бір­лес­тік­терде тек қана 191 орманшы тіркеліпті. Оның өзінде олардың 143 орманшысы штаттан тыс қызмет атқарады екен, шын­дығын айтатын болсақ, олар басқа мем­лекеттік ұйымдар мен коммерциялық кәсіпорындарда жұмыс істейді. Мысалы, Күршім аудандық аңшылар мен балық­шылардың қоғамдық бірлестігінің аңшысы Қалғұтты ауыл округінің әкімі болып қызмет атқарса, ал тағы бір орманшы мен аңшы әскери бөлімде жұмыс істейді екен. Сол сияқты Семей қалалық аңшылар және балықшы­лар қоғамдық бірлестігінің орманшысы Семей қалалық нарколо­гиялық диспансері басшысы лауазымында болса, тағы біреуі 200 шақырым қашық­тықта, Өскемендегі Шығыс Қазақстан мем­лекеттік техникалық университетінде қыз­мет атқарады екен. Яғни есепте бар, ең­­бекте жоқ орманшылар. Бұл да –облыс­тық прокуратураның баспасөз қызметінің ұсынған деректері.
Бір қызығы, қызығы емес, сорақысы –заңбұзушылықтың алдын алуға тиіс Шы­ғыс Қазақстан облыстық аумақтық орман және аң шаруашылығы инспек­циясының өзінде заңбұзушылықтар көп орын алатын көрінеді. Аталмыш қыз­мет­тің негізгі міндеті – аң аулау ережелерін сақтау, жануарлар және өсімдіктер әлемін қорғау, осы бағыт­тағы әкімшілік құқық бұзушы­лықтар мен қылмыстарды алдын алу, анықтау және жолын кесу болып табылады. Алайда бұл мекеме уәкілетті органдар анықтаған заңбұзушылықтарды тіркеумен және олар бойынша процессуалдық әрекеттерді жүргізумен ғана шектелген. Облыстық прокуратураның баспасөз қыз­метінің мәлімдеуінше, бұл салада заңсыз аң ау­лаған азаматтарды қылмыстық жауап­­кершіліктен босату фактілері жиі кездеседі екен. Мысалы, 2012 жылдың 24 сәуірінде Бесқарағай аудандық ішкі істер бөлімінің екі қызметкері Ерназар ауылының үш тұр­ғынын ұстап, олардың автокөлігінен ма­рал­дың тұтас етін табады. Бірақ әлгі брако­ньерлерге қылмыстық іс қозғалмаған (кел­тірілген залалдың мөлшері 300 АЕК көлемінен аспауы себебінен), тек аңсыз аң аулау фактісі бойынша хаттама ғана толтырылған.
Еліктер неге қырылып жатыр?
Соңғы жылдары өңірдегі еліктер саны да азайып бара жатқан көрінеді. Тағы да сол адам факторының әсерінен. Бір мысал келтірейік, жыл сайын Көкпекті ауданы, Самар ауылы – Добролюбовка – Маяк – Белое – Шұғылбай – Бөкен өзенінің оң жа­ға­лауы – Сарықамыс шығанағына дейінгі жерлерде еліктің қоныс аударуына бай­ланысты 15 қазаннан бастап аң аулауға тыйым салынатыны белгілі. Алайда бұл шектеуге құлақ асып жатқан ешкім жоқ. Көкпекті ауданы, Қойтас ауылының тұр­ғыны Ғабдуллин Әжібектің айтуынша, еліктің еті мен мүйізіне құныққандар өз істеріне түн ауған шақта кіреседі екен. Олар еліктің етінен фарш жасап, сататын көрі­неді. Түн ауғанда көшетін қалың елікке оқ жаудырғандар құлағанын алып, жара­ланғанын қуаламайтыны белгілі. Қан­сы­раған жануарлар бірнеше шақы­рымға дейін сүйретіліп барып өледі екен.
– Біз таң сыз бере тебіндегі жылқыны байқауға барамыз. Белес-белесте бра­коньер­лердің қолынан өліп немесе қан­сырап жатқан  еліктерді көр­генде жүрегіміз ауырады, – дейді ауыл тұрғыны Рүстем Қантаев.
Облыстық орман және аң шаруа­шы­лығы басқармасы жедел қызмет отряды­ның басшысы Василий Ткаченко заңсыз аң аулағандарға қатысты айыппұл мөлшеріне өзгеріс енгенін айтады. Енді браконьерлер заңсыз аң аулағаны үшін 300 айлық есептік көрсеткіш, яғни 520 мың теңге және еліктің өзі үшін қосымша 173 мың теңге көлемінде айыппұл төлейді екен.