Әскерге барсаң да, қалсаң да пара керек

Әскери қызметті өтеу – әрбір азаматтың Отан алдындағы борышы. Сәуірдің 1-інен бастап, 18 бен 27 жас аралығындағы жастарды Қарулы күштер сапына мерзімді әскери қызметке шақыру басталды. Осы шара барысында пара алу тоқталмай отыр. Мысалы, Ақмола облысы Зеренді ауданы Қорғаныс істері бөлімінің бастығы «пара алды» деген күдікпен ұсталды. Ол әскерге шақырылушының «жарамсыз» деген карточкасын, «әскери қызметке жарамды» деген карточкаға ауыстырғаны үшін 30 мың теңге алу үстінде құрықталды. Бұл індет бүкіл республика аумағына тән болып отыр.
Елең еткізер жаңалық – жоғары оқу орнында әскери кафедраны бітіріп, әскери оқу-жиын дайындығынан өтіп, запастағы офицер атанған жастарды 29 жасқа дейін, екі жылға мерзімді әскери қызметке алатын болғандығы. Запастағы офицерлердің әскерге шақырылуы Қорғаныс күштерінде мамандардың жетіспеушілігінен туындап отырған көрінеді. Әскерде қажет болып отырған мамандар – артиллерияшылар, автомобилистер, мотоатқыштар, әуе қор­ғанысы мамандары, байланысшылар, заң­герлер, дәрігерлер.
Әр жылы әскерге шақыру науқаны бас­талысымен, әр аудандағы әскери ко­мис­сариаттың шақыру пункті маңына әс­керге шақырылған жастармен бірге олар­дың ата-аналары да жиналады. Оларды сөзге тартып білгеніміз, бірі – баласын әскерден қалдырмақ болып, екіншісі – ба­ла­сын әскерге аттандырмақ болып жүр­гендер екен. Әрқайсысының өзіндік алға тартар себептері бар.
Назым, баласын әскерге жібермек болып жүрген ана: «Өткен жылы көктемгі шақыруда «орын толды» деп қалдырған еді, ал күзде «денсаулығы дұрыс емес» деп алмады. Кейбіреулер балаларын қайта-қайта мәулет (отсрочка) беріп, қалдыра берген соң, ақша беріп аттан­дырыпты. Мен де ақша бермекшімін, бі­рақ кімге берерімді білмей жүрмін. Балам қазір жұмыссыз. Әскерге барып келсе, полицияға жұмысқа бармақ, сол үшін оған әскери билет қажет».
Мәулет (отсрочка) денсаулығына байланысты бір жылға ғана беріледі. Осы уақыт ішінде денсаулығы түзелмесе, дәрі­герлік комиссия шешім шығарып, «әскери қызметке жарамсыз» деген әскери билет береді. Ал мемлекеттік органдарға, мем­лекеттік қызметке, ұлттық компания­ларға жұмысқа орналасамын деушілерге  әскер­де қызмет ету шарт. Балалардың әскерге баруға сұрануының бір себебі осында жатыр. Бейресми деректерге сүйенсек, Алматы қаласы бойынша әскерге шақы­рыл­ған 10 баланың біреуі ғана талапқа сай болып, әскерге аттанады екен. Ал әс­кери билетті қажет еткен, бірақ әскер­ге бара алмағандар не істемек? Аяғы май­табан болса мемлекеттік қызмет істемеу керек пе? Биылғы жылы әскерге алу тәртібі қатаң­датылып, бірінші ке­зекте шет тілдері мен техни­каны жетік меңгерген жастар әскери қызметке алынатын болды. Әскер қатарына ба­ра­мын деушілердің саны өседі. Біреулерге керегі де осы шығар.
Баратбек, баласын әс­керден алып қалмақшы бо­лып жүрген әке: «Ұлым өткен жазда университетті бітірген. Үш ай жұмыс табылмай, соңынан таныс арқылы, ақша беріп, жал­ақысы дұрыс жұмысқа орна­ласқан еді. Енді, міне, әскерге ша­қырып жатыр. Әскерден қашып отырғамыз жоқ. Жұмыстан айырылып қалудан қорқып отырмыз. Жұмыс істеп, тәжірибе жинаса деп ойлағам. Өйткені қай жарнаманы қарасаңыз да «жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл болуы керек» деген талапты көресіз. Сондықтан ақша берсем де бір жылға қалдыр­мақ­шымын».
Байқағанымыз – әскерден қаламын деушінің де, барамын деушінің де про­блемасы бар екендігі. Бұл мәселені қандай да бір альтернатива табу арқы­лы шешуге болатын шығар. Мәсе­лен, Өзбекстанда «альтернативтік әс­кери қыз­мет» деген бар. Қорғаныс министр­лігінің есепшоты­на белгіленген мөлшерде ақша саласыз да, бір ай қызмет етіп, толық құқылық әскери билет аласыз. Альтер­нативтік қыз­меттен түскен қаржы толық мерзімді қыз­мет атқаратын әскери­лерге жұмса­ла­ды. Бұл, біріншіден, барлық азамат­тарға әске­ри билет алуға мүмкіндік берсе, екін­ші­ден, әскерді өз қаржысымен қаржы­лан­дыру арқылы қорғаныс сала­сына бюд­­жет­­тен бөлінетін қаржыны үнемд­ейді екен, үшін­шіден, жемқорлық­тың азаюына сеп­тігін тигізетін көрінеді.
Шынында да, әскери комиссариат қызметкерлеріне беретін параны заңды түр­де мемлекет қоржынына неге сал­масқа?
«Жоғары оқу орындарын бітірген запастағы офицерлерді әскерге шақыру арқылы мамандар мәселесін шешеміз» деген қаншалықты дұрыс? Әскери қызмет туралы түсінігі жоқ, казарманы көрмеген офицер сарбаздарға нені үйретеді? Бар салада мамандардың біліксіздігі сын болып жатқанда, қорғаныс саласын әс­кери біліксіз мамандармен толықтыруға не жорық?! Нағыз өз кәсібін үйренетін ша­ғында жас маманның екі жыл уақытын әскери қызметке жұмсау қаншалықты тиім­ді? Жағымды бір жаңалық, осы жылдан бастап, әскери кафедрада оқу тегін болады. Қорыта келгенде, қорғаныс саласында нағыз мамандар қызмет етуі тиіс. Мамандар мәселесін арнайы әскери оқу орындарын көбейту арқылы шешу керек. Әскери қызметке қатысты қабыл­данып жатқан заңнамалар әскерге барам деушілер мен әскерден қалам деушілердің санының артуына ықпал етіп отыр. Ал бұл парақорлыққа жол ашары анық.

Мәулет берілетін жағдайлар:
1. Денсаулығына байланысты (медициналық комиссия әскери қызметке жарамсыз деп тапқанда);
2. Жасына байланысты ( 27 жастан асса);
3. Әлеуметтік жағдайына байланысты (отбасында бір немесе одан да көп баласы болса, жалғыз асыраушы болса, ата-анасының біреуі жоқ болып, отбасында кәмелетке толмаған басқа да балалар болса).