Әлеуметтік желілерді дәстүрлі журналистиканы дамытуға пайдалану керек

АҚШ-та өтіп жатқан «жур­налистік шеберлік және этика» семинары барысында ел астанасындағы беделді жоғары оқу орын­дарының бірі Дж. Вашинг­тон университетінде бола­ш­ақ журналистерге дәріс беріп жүрген ғылым док­торы Марк Фельдштэйн­мен кездесу болды. Марк Фельдштэйн әлемге әйгілі CNN, BBC Америка сияқты теле-радио саласында жұ­мыс істеген, тәжірибесі мол, жергілікті газет-журнал­дарда қызмет етіп, түйге­ні көп білікті журналист көрінеді. Кездесу бары­сын­дағы әңгімені назар­лары­ңызға ұсынып отырмыз.

Марк ФЕЛЬДШТЭЙН, Дж. Вашингтон университетінің профессоры:

— Сіз болашақ журналистерді оқы­тып жатырсыз. Жалпы, әлемнің көп­теген елінде журналистерді арнайы факультетте оқытуды құп көрмей жатыр. Сарапшылар «егер БАҚ жылдар бойы жалпы журналистиканы оқып шыққан жур­налисті емес, белгілі бір саланы терең мең­герген мамандарды тартса, халық­қа әлдеқайда сапалы дүние ұсы­нар еді» дейді. Осыған сіздің пікіріңіз қан­дай?
– Мен де осы сарындағы пікірлерді қолдаймын. Мысалы, мен өзімнің саналы ғұмырымның 20 жылдан астам уақы­тын журналистикаға арнаған адаммын. Журналистика күрестен ғана тұратын өте сирек кездесетін мамандық қой. Осы ара­лықта қолымдағы қаламым маған нан тауып бере жүріп, басыма талай рет таяқ болып тиді. Елдегі саяси жағдайды ғана емес, сонымен қатар алыс-жақын елдер­дегі жағдайларды да оқырмандарым мен көрер­мендерімнің назарына ұсындым. Осы аралықта журналистиканың барлық қырын көріп, сырын ұқтым десем де болады. Бірақ менің мамандығым журналист емес. Яғни бірнеше жыл бойы журналистикада оқып барып журналист болған жоқпын. Негізгі мамандығым – саясаттанушы. Бірақ менің қалап алған мамандығым журналистикадағы қызме­тіме ешқандай да кедергі келтірген жоқ. Керісінше, осы саланы еркін білуіме пайдасын ғана тигізді. Сондықтан бұл пікірді толығымен қолдаймын.
– Дүниені дүрліктірген Викиликс дауына қандай баға бересіз?
– Біріншіден, қандай да бір құпияның ашылуын жаны қалайтын кез келген журналист сияқты, менің де қызығушылығым болды. Екіншіден, осы елдің азаматы ре­тін­де менің төлеген салығыма жұмыс істеп отырған үкіметтің қалай жұмыс істегенін, болашақта не жасамақ ойы бар еке­нін білу өте маңызды. Осы тұрғыдан алып қарағанда, Викиликстің, оның иесі Джу­лиан Ассанждың қадамдарына риза бол­дым. Бірақ Викиликсті «сүттен — ақ, судан таза» деп тағы да айта алмаймын. Өзіндік қателіктері болды. Мысалы, барлық материалдар саясиланған. Әрине, Джулиан Ассанж журналист емес. Ол — тек қана хакер. Сондықтан да дайын материалдарды пайдалану жағы кемшін болды деп ойлаймын.
– Біздің білуімізше, АҚШ-та ақ­парат саласының жұмысын реттеп отыратын министрлік жоқ. Сонда сіз­дер­де қандай да бір басылым ашу үшін тіркеуден өту қажет емес пе?
– Иә, біздің елде ақпарат саласының жұмысын үйлестіріп отыратын орталық­танған ведомство жоқ. Бірақ кейбір ақ­па­рат құралдарына лицензия алу керек болады. Мысалы, сіз қандай да бір радио желісін ашпақ болсаңыз, сізге міндетті түрде лицензия алу керек болады. Ол құжат сізге жеке толқын берілгенін білдіреді. Бізде радиоарналар өте көп. Бірінің жиілігіне екіншісі түсіп кетпес үшін осындай жүйе қызмет жасайды. Ал басылымдарға келер болсақ, қандай да бір газет немесе журнал ашқыңыз келсе, оны тіркемей-ақ жұмысыңызды бастай бересіз.
– Сіздің елде қандай да бір мемлекеттік құжатты жария еткен журналист бас бостандығынан айырыла ма?
– Менің білуімше, біздің елде жур­налистің мемлекеттік құпияны бұқара­ның алдына жайып салуы сонау Вашингтон билік еткен тұстан бері жалғасып келеді. Мұндай жағдайда Үкімет бірінші кезекте журналисті емес, сол журналиске материалдарды берген адамды іздейді және сол адамды анықтап, тиісті жазасын береді. Көп жағдайда жария етілген мемлекеттік құпияның құндылығына, салмағына байланысты. Егер шектен шығып жатса, журналист те сыбағасын алады.
– АҚШ-тың ақпарат саласында мәлі­мет­терді сатып алу үрдісі бар ма?
– Менің журналист болып қызмет еткен жылдарымда мұндай жағдай кездесіп көрген емес. Көбінесе, журналистік зерттеулермен айналыстым. Мен жұмыс жасаған ақпарат құралдары мәліметтерді сатып алмайтын. Жалпы, еліміздегі іргелі ақпарат құралдарының ешқайсысында мұндай әдет жоқ. «Сары басылымдар» арасында бұл үрдіс бар.
– Біздің елде блогосфера жақсы қар­қын алып келеді. Блог жүргізу бұқа­ралық сипат алып бара жатқандықтан ба, біздің қоғамда «блоггерлер қоғам­дық пікір қалыптастыруда журналистерді басып озуы мүмкін» деген пікір қалыптасып келеді. Жалпы, блогосфера ертерек дамыған елдің өкілі ретінде «блоггерлер журналист бола алады» деген пайымға қалай қарайсыз? Сондай-ақ біздің елде шенеу­ніктерден бастап, әлеуметтік желілерді пайдалану үрдісі қанат жайып барады. Сіз бізге еліңіздегі әлеуметтік желілердің қоғамдағы рөлін айтып өтсеңіз...
– Блоггерлер мен журналистер бір-бірі­не ешқашан кедергі келтірмейді. Олардың көп болуы қоғамға ғана пайдалы. Біздің елде блоггерлер өте көп. Блогосфера бірнеше жылдан бері жұмыс жасап, дамып келе жатса да, ақпарат кеңістігінен дәстүрлі журналистиканы ығыстырып жіберген жоқ. Ығыс­тыра да алмайды. Себебі — екеуі екі бөлек ұғым. Блог авторлардың пікірінен ғана тұра­ды, жазба иесінің көзқарасына құрылады. Мықты блогтар белгілі бір аудиторияны қалып­тастырып алған соң, жарнама жағына көп көңіл бөледі. Белгілі бір уақыт өткеннен соң жарнама беру­шілермен жұмыс істеп кетеді. Бізде белді әлеуметтік желілердің қо­ғам­дағы рөлі өте күшті. Бізде ғана емес, бү­кіл ­әлемде солай. Араб әлеміндегі оқиға­лардың басты факторлары да осы әлеуметтік желілер болды. Тоталитарлық жүйедегі мемлекеттер бұлар­дан қатты қорқады. Ал сіздерде шенеу­ніктердің өзі көпке үлгі болып отыр екен. Бізде де саясаткерлер әлеуметтік жүйеде белсенді. Меніңше, әлеуметтік желі­лерді журналистиканы дамытуға пай­далану керек. Яғни дәстүрлі ақпарат құ­рал­дарын­дағы құнды материалдардың сіл­темесін әлеу­меттік желілер арқылы таратып, оқыр­мандардың санын еселеуге мүмкіндік бар. Себебі қазір кейбір желілердің пайдалану­шыларының саны жарты миллионнан асты. Бұл — үлкен аудитория, үлкен күш.
– Әңгімеңізге рақмет!