Мықты мемлекет болу үшін елде миллиондаған халық болуы шарт емес

Сайлау БАТЫРША-ҰЛЫ, ҚР дипломатиясына еңбек сіңірген қайраткер, Сыртқы істер министрлігінің кеңесшісі, Құрмет орденінің иегері:

– Аға, Тәуелсіздік алар тұста cіз Қа­зақ­стан сыртқы істер министрінің орын­басары болған екенсіз. Осыдан 20 жыл­ға шегініс жасап, егемендіктің ал­ғаш­қы айларында сыртқы саясат ве­дом­ствосы қалай жұмыс істегені жө­нінде айта кетесіз бе?
– Ол былай: 1990 жылы шілде кезінде Қа­зақстан Президенті шақырып, «Қа­зақ­станның сыртқы байланысын нығайту ке­рек, соған еңбек ет» деп, мені министрдің орын­басары етіп тағайындаған. Ол уақытта біз­де министрлердің бірде-бір орынбасары жоқ еді. Салыстыру үшін айта кетейін, ми­нистр­лікте небәрі 22 адам қызмет ететін. Ал қазір1200-ге жуық адам жұмыс істейді. Әри­не, олардың 850-і дипломатия са­ласының қызметкері болса, қалғандары – әр­түрлі шаруашылық, техникалық қыз­мет­керлер.
Ал енді өзіміздің әңгімеге оралсақ, бұл уа­қытта біз әлі Одақтың құрамындағы рес­пу­блика болатынбыз. Сыртқы істер ми­нистрі­міз Ақмарал Арыстанбекова еді. Ми­нистр төрт айға КСРО-ның атынан БҰҰ Бас Ас­самблеясының сессиясына кеткен кезде жал­ғыз ғана орынбасары болғандықтан, оның барлық жұмысы маған қалды. Төрт ай өткен соң Арыстанбекова елге қайтып оралды, КСРО сыртқы істер министрі БҰҰ Бас Ассамблеясының кезекті сессиясына ме­ні жіберді. КСРО делегация мүшесінің орын­басары ретінде осылай 1991 жылдың қыр­күйек айынан бастап БҰҰ-дағы КСРО-ға берілген он орынның біреуі маған жүк­тел­ді. Бірақ мен онда ұзақ отырған жоқ­пын.
– Неге?
– Өйткені мен БҰҰ қабырғасында Тә­уел­­сіздікке қарай батыл қадамдарымды бастап кеттім. КСРО тарап жатты. Бірақ ме­нің Тәуелсіздікті көксеп жасаған біраз ди­п­ло­матиялық әрекеттеріме байланысты ми­нистр тарапынан түсінбеушілік туып, ол кісі мені елге шақыртып алды.
– Сонда қалай?..
– Мен БҰҰ-да жүрген уақытта Кремль тең­­­­селіп тұрған. Бұрын Одақ құрамында 15 республика болса, соның бәрі біртіндеп шығып кетіп жатты. Тіпті Ресейдің өзі 1991 жылғы 12 маусым күні КСРО-дан тәуелсіздік алды.
Ол уақытта Ресейде екі бірдей басшы болды. Бірі – Одақтың тұтастығын көксеген Кремльдегі Михаил Горбачев та, екіншісі – Ресейді Кеңестік Одақтан тыс тәуелсіз мемлекет ретінде жариялап, билікті қолға алғысы келген Ақүйдегі Борис Ельцин. Бұл екеуі сол уақытта қос билік құрып алып, Ресейді екі жаққа тартып отырған. Заңдық жағынан келгенде, Кремль Одақты басқа­рады, бірақ оның өзі – Ресейдің территория­сын­да. Сондықтан оны Ресейден бөліп қа­рау мүмкін емес-тін. Ал Кремль тірі тұр­ған­да Горбачевтың Ельцинге жол бермейтіні тағы анық. Сөйтіп, ақыры таразының Ельцин жағы басым түсті де, Ресей 12 мау­сым күні Одақтан тәуелсіздік алды. Ресей Одақтың мүшесі емес, тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланды. Сондықтан бұл күн Ресейдің Тәуелсіздік күні ретінде белгіленді. Бірақ билік басына В. Путин келгеннен кейін ол «Ресей күні» болып өзгертілді. 2002 жыл­ғы 1 ақпанда осындай шешім ен­гі­зілді. Өйт­кені В.Путин – бұрынғыдай Ре­сей­дің дер­жаваға айналуын көздейтін адам. Оның ал­дына қойған мақсаты да, ұс­танған жолы да басқа. Ол – бөлек әңгіме.
– Одақтағы 15 республиканы бірік­тір­ген тор қашан сетіней бастады?
– 1990 жылы барлық одақтас респуб­ликалар өз мемлекеттік егемендігін жария­лады. Республикалардың бұрынғы консти­ту­циясында «мемлекет» деген сөз жоқ бо­ла­тын, бұл бірінші рет республикаларды мем­лекет ретінде танытқан декларациялар еді. Ал1991 жылғы1 қаңтарда Эстония, Лат­вия, Литва елдері Одақтан шықты. Олар халықаралық құқықтық негіздерге сүйене отырып, КСРО Конституциясы негізінде өз тәуелсіздігін заңды жолмен алды. Яғни олар да күшпен шығып кететіндей үлкен мем­лекеттер емес. Бірақ Одақтың ыды­ра­уына негіз бола білді. Өз кезегінде бұл ел­дер­дің бас көтеруіне Алматыдағы Жел­тоқсан оқиғасы түрткі болғаны баршаға аян. Желтоқсан көп елдерге демократия үшін, бостандық үшін күресуге болатынын көрсетіп берген еді.   
– Балтық жағалауы елдері «КСРО Кон­ституциясы негізінде тәуелсіздік ал­ды» деп отырсыз. Ол уақытта еге­мендік сұрап шығу деген Кеңес Ода­ғының Конституциясына қарсы шығу емес пе еді?
– Рас, Одақтан бөлініп шығуға тырысу, Одаққа қарсы шығу Конституцияға қарсы шығу болатын. Ол сепаратизм саналатын. Ал Мәскеу бас көтерген елдің басшысын орнынан алып тастап, статьямен соттап, түр­меге де жабатын. Бірақ Балтық жағалауы елдері, расында, бәрін заңды жолмен, ақыл­ды жасады. Өйткені әу баста, 1940 жы­лы, Балтық жағалауы елдерін Иосиф Сталин КСРО-ға күштеп қосып алған. Оны айта берсең, жыры көп. Сондықтан тоқ етерін айтқанда, бұл елдер ең алдымен осы деректі алға тартты. Одан кейін Молотов пен Риббентроптың Польшаны, Балтық жағалауы елдерін бөліп алуға жасасқан келісімшарты бар. Осы құжаттың заңсыз екенін де негізге алды. Осылайша, КСРО-ның заңсыздықтарын халықаралық құқық өлшеміне салып отырып дәлелдеп, өздеріне құқықтық тұрғыда ашық жол салып алды. Сөйтіп, алдымен Конституциядағы кейбір құқықтық нормаларға сүйене отырып, Мемлекеттік егемендік туралы декларация қабылдады да, содан кейін барып тәуел­сіздігін жариялады. Одан кейін біз, Орта­лық Азия елдерінің бәрі, сол жолмен Тәуелсіздік алып шықтық.
– Алматыда Желтоқсан оқиғасы болған кездің өзінде Кремль «кішігірім 37» өткізуді жоспарлады дейтіндер бар... Ал арада небәрі төрт-бес жыл өт­кен­де Мәскеу қауқарын жоғалтқан бо­лып тұр ма сонда? Жалпы, Балтық жа­ға­лауы елдерінің тәуелсіздік алып, Одақ­тың күйреуіне түрткі болуына Кремльдің «реакциясы» қалай бол­ды?
– Жаңа да айттым, бұл елдер өз әрекетін КСРО-ның заңсыздықтарын бетіне басып, дәлелдей отырып, құқықтық тұрғыда өте сауатты жүргізді. Оған Балтық жағалауы елдерінің бірлігі, халқының сана-сезімі жо­ғары болғаны, Тәуелсіздікке деген құл­шы­нысы да тікелей ықпал етті. Бүкіл халық қол ұстасып, көшеге шықты. «Біз бәріміз бір халықпыз!» деп 200 километр жерге дейін бөгеп тұрып алды. Оларды танкі жіберіп, қырып тастайтындай Кремльдің қауқары болған жоқ. Өйткені Балтық жағалауы ел­дері Батыс Еуропаға, АҚШ-қа арқа сүйеп отыр­ған болатын. Батыстың қолдауына ие бо­лып, олар өз батыл әрекеттерін бас­таған.
– Сонымен бастапқы әңгімеге ойыс­сақ, 1991 жылы Қазақстан сыртқы істер министрінің орынбасары қыз­ме­ті­нен кеттіңіз...
– Мен жаңа да айтып өттім, 1991 жыл­ғы қыркүйектен бастап БҰҰ-дағы КСРО делегациясы мүшесінің орынбасары болып барғанмын. 24 қазан – БҰҰ құрылған күні, халықаралық қауымдастықтың 46 жылды­ғына орай әртүрлі іс-шаралар өте бастады. Соған орай, халықаралық ақпарат агент­тік­тері мен журналистері қатыстыры­лып, бас­пасөз мәслихаты ұйымдастырылды. Сол жолы мен «Қазақстан мемлекет ретінде БҰҰ-ға мүшелікке өтуді ұйғарып отыр және Қазақстан Егемендік туралы декларациямен шектелмей толық тәуелсіздікке баратын болады», – деп айтып салдым. Бұның не­гі­зінде Нью-Йоркке барар алдында Пр­е­зи­дент Н.Назарбаевтан Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздікке баратыны туралы, оған әрекет жасау туралы нұсқау алғанмын. Артынша Евгений Менкес деген ТАСС-тың тілшісі шағын сұхбат түрінде материал әзірлеп, қазақ халқының тәуелсіздік алғалы отыр­ғанын бүкіл әлем алдында жариялап жіберді.
Жаңағы мәлімдемені жасаған соң елеңдеп, Қазақстан БАҚ-тары жариялайды деп күттім. Бір күн өтті, бір апта өтті... Ел жақ тым-тырыс. Сөйтсем, ТАСС-тың бас­шы­сы «Батыршаұлы тәуелсіздік жария­лай­мыз деп БҰҰ-да мәлімдеме жасады» деп, әлгі материалды министр Арыстанбековаға апа­рып көрсетіпті. Министр оған шам­данып, ақпаратты таратуға тыйым салған екен. Содан кейін мен әлгі ақпаратты ал­дым да, өзім елдегі басты-басты алты басы­лымға жібердім. Солардың ішінен «Со­циа­листік Қазақстан», «Казахстанская правда», «Же­тісу», «Вечерняя Алма-Ата» газеттері ма­териалды жариялады. Сол-ақ екен, Арыстанбековадан БҰҰ-дағы КСРО-ның тұрақты өкілі Юлий Воронцовқа: «министр кері қайтарыңыз» деген жеделхат келді. Воронцев мені шақырып алып, өзінің бұл іске қатысы жоқ екенін, бұл тұрғыда біз, Қазақстан жағы, өз мәселемізді өзіміз ше­ше­ті­німізді айтып, менен кешірім сұрады. Бұл кезде КСРО-дағы көптеген республи­калар тәуелсіздік алып, шығып кеткен. Біз де соның аз-ақ алдында тұрғанбыз. Сон­дықтан Воронцов та пәлен деп, бұған на­разылық білдіре қоймаған. Сонымен, не керек, Алматыға қайттым.
Бір кезде премьер-министрдің орын­басары Мырзатай Жолдасбеков телефон шалады: «Сәке, уақытыңыз болса, келіп кетесіз бе?» – дейді мәдениетті үнмен. «Уақытыңыз болса» дегеніңіз қалай, сіз айтсаңыз, дереу келемін ғой» деп, мен де жетіп бардым. Сөйлестік. Мән-жайды айт­тым. Сөйтсем, олар мені БҰҰ-ға мүше болуға өтініш жазып келді деп өсек естіген екен. Шын мәнінде, ондай өтінішті Мемле­кет басшысы ғана жазады. Сыртқы істер министрінің де оған хақысы жоқ. Ол – Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың ғана қолымен шешілетін нәрсе. Ал мен жай ғана әлем елдері білсін деп, қазақ деген халық бар екенін, Қазақстан деген мемлекет Тәуелсіздік алып, тәуелсіз ұлттардың халық­аралық ұйымына қосылғысы келетінін айттым. Шындықты өз аузымнан білгеннен кейін Жолдасбеков жоғары жаққа бәрін түсіндіріп айтыпты. Сөйтіп, мені қайтадан қызметіме орналастырды.
– Қалай дегенмен де, КСРО делега­циясы құрамында бола тұра, БҰҰ-да сіздің батылдық жасап, Қазақстанның Тәуелсіздік алғалы отырғанын айтып сал­ғаныңыз басшылық тарапынан ба­ға­ланды ма?
– Тәуелсіздігіміздің 15 жылдығына орай сыртқы істер министрі Қасым-Жомарт Тоқаев маған Елбасының тапсырмасымен Құрмет орденін берді. Сонда Тоқаевқа: «Естеріңізде бар ма, бұрынғы министр осыдан он бес жыл бұрын мені БҰҰ-дағы тәуелсіздік туралы мәлімдемем үшін елге шақыртып алып, қызметімнен босатуға әр­кет жасаған», – деп күлдім. Ол: «Иә, бі­лемін, бі­лемін. Оны Елбасы да біледі, мына марапатты сол үшін, Тәуелсіздікке еңбегіңіз­ді сіңіргеңіз үшін беріп отыр» деп жауап берді.
– КСРО-дан кейбір елдер 1991 жыл­дың 1 қаңтарында бөлініп шыға бас­тады деп отырсыз. Өзбекстанның өзі 1991 жылғы 1 қыркүйекте тәуелсіздігін жа­риялады. Ал біз... 16 желтоқсанда... Неге?
– Кеңес Одағынан бірінші болып Лат­вия, Литва, Эстония шықты. Оларды бүкіл Еу­ропа қолдады. Өйткені онсыз да Кремль құ­лағалы тұрған. Қазақстан Ресей­дің ота­ры­нан шыққалы тұрған. Ал егемендік ала­ты­нына сенімді бола тұра, асықпаға­ны­мыз бұл біздің Елбасымыз Н. Назарбаевтың кө­ре­гендігі болатын. Неге десеңіз, онда ұлт­тық құрамымыз аз еді. Халқымыздың 44%-ы ғана – қазақ. Келесі 40%-ы – орыс, ук­раин, белорус та, қалғаны – басқа ұлттар. Ал аз ұлттардың сол жағдайда орыстар жағына кетіп қалуы мүмкін еді. Сондықтан бізге асықпай қоя тұру керек болды. Оның үстіне, территориямыз үлкен. Балтық жаға­лауы елдері секілді «біз бір халықпыз, же­рімізге жібермейміз» деп, басқын­шы­ларға жолды бөгеп тұрып ала алмаймыз. Мем­ле­кеттік Тәуелсіздікті ең соңынан жария­лауы­мыздың басты себебі – осы.
Екінші жағынан, шынында, біздің іші­міз­де Ресейден бөлініп шығуды құпта­май­тын­дар да болды. Неге десеңіз, бізде өнер­кәсіп өндірісі дамымаған болатын. Комбай­нымыз да, автобусымыз да, тепловозымыз да – бәрі Ресейден әкелінеді. Сол себепті кейбір билікте жүрген қазақ азаматтарымыз қорықты. Тәуелсіздік алсақ, экономикалық жағынан Ресейге кіріптар болғандықтан, күн көре алмай қаламыз деп түсінді. Рас, едәуір қиындық көретініміз анық еді. Бірақ мұның бәрі жеке-дара мемлекет болғасын жолға қойылатын шаруа болатынын, әлемдік рынок арқылы техниканы сатып алуға болатынын білмеген. Мәселен, Мәс­кеу экономикалық саудаға байкот жариялай алмайды. Өйткені олардың шығарған өні­мін бұрынғы республикалар­дан басқа еш­кім сатып алмайды. Біз осыны айтып, тү­сін­дірдік. Екінші жағынан, Мәс­кеу­дің әл­сіреп тұрған кезінде тәуелсіздік алып, шы­ғып кет­песек, ол кейін күшіне еніп алғаннан ке­йін бізді уысына мықтап түсіріп алады. Одан кейін шыға алмас едік. Мұны оларға ай­тып, дәлелдік.
– Сыртқы істер министрлігі жетек­ші­лерінің бірі ретінде сол дипломатияны дамытуға сіздер жұмыс істедіңіздер ғой. Тәуелсіз Қазақстанның туы ең ал­ғаш қай елдерде тігілді?
– Сыртқы істер министрінің міндетін ат­қарып жүрген кезімде, 1991 жылғы та­мыз айының аяғында Владивосток қала­сын­да Азия мен Тынық мұхиты аймағының халық­ара­лық қауіпсіздігі деген тақырыпта өткен конференцияға барғанмын. КСРО-ның соңғы  сырт­қы істер министрі Э.Шевернад­зе: «КСРО әлсіреп бара жатыр. Бәріміз бірігіп, соны сақтап қалайық. Біз барлық құқықты өз қолымызға алыппыз. Бұдан бы­лай сен­дерге де мүмкіндік берейік, шетел­дермен бай­ланысқа шығыңдар», – деді. Сол жолғы жиынға Орта Азиядан мен ғана барған екенмін. Шевернадзе, оның кө­мек­шісі жә­не мен – үшеуміз ғана қалған уа­қыт­та ше­тел­дермен тең дәрежеде бай­ланыс орнату үшін Мәскеудің қатысынсыз сыртқы бай­ланыс бағыттарын өзіміз орната алсақ, сол үшін Одақ құрамындағы рес­пу­бли­­­калардың Сыртқы істер министр­лік­те­ріне квоталар бө­лінсе деген пікірімді біл­дірдім. Шевер­над­зе ойланып отырды да: «Қанша сұрай­сың­дар?» – деді. Мен әр рес­пу­бликаға 15 орын­нан сұрадым... Ше­вер­надзе есептеп көріп: «Он бес республикаға он бес адамнан бе­рілсе, 225 орын керек, ол көп болып кетеді. Шы­нын айтқанда, қазір эко­но­микалық жағ­дайымыз мәз емес. Тіпті Африка елдері се­кілді кейбір ел­дер­дегі КСРО өкілдіктерін қысқартып, жа­уып жа­тыр­мыз. Оның үстіне, көп ди­пло­мат­тарды биыл ауыстырып жі­бер­дік. Олар­ды бір жыл бол­май шақырып ала ал­май­мыз. Сон­дық­тан әзірге бес-бе­с­тен берейік» – деді... Мұның өзі біз үшін үлкен жетістік болатын. Неге десеңіз, бұған дейін біз шетелдерге КСРО-ның атынан, Мәскеудің жіберуімен ғана баратынбыз. Тіпті турист ретінде де Мәскеудің рұқсатын­сыз сыртқа шыға алмайтынбыз. Мәселен, мен КСРО Сыртқы істер министрлігінде жұ­мыс істедім. Францияда, Алжирде, Кон­года болдым. Онда «қазақпын» деп айтуға ха­қым жоқ болатын. Жай ғана «кеңес аза­матымыз» дейтінбіз. Ал енді біз өзіміздің республи­каның атынан дипломат болып барсақ, өз мүддемізді қорғауға мүмкіндік болады. Бұл шешім біздің төбемізді көкке жеткізген­дей болды. Осылай Владивос­ток­тағы кездесуде мәселені шешіп, келісімге келіп, елге оралған соң, премьер-министр Ұзақ­бай Қарамановқа кірдім. Жағдайды баян­дадым. Сөйтсем, менен бұрын ми­нистр Э.Шевернадзе тапсырма беріп үл­гер­ген екен. Қараманов: «Шевернадзе сіз­дің тапсырмаңызды орындап, бізге хат жі­берді, онда біздің республикаға бес орын ше­телдік елшіліктерге бөлініпті», – деді.Осы­лай тек қана Қазақстанға емес, Одақ­тағы барлық республикаға бес-бес орын­нан алып бергенім бар.
– Ал әлгі бес орынды...
– Оның біреуін – БҰҰ-ға, екіншісін – Фран­цияға, үшіншісін – Түркияға, төр­тін­ші­сін – Қытайға, бесіншісін Сауд Арабия­сы­на бағыттадық. Бірақ төртеуіне дипломат жіберсек те, Қытайдағы елшілікке жіберіп үлгермедік. Өйткені КСРО құлап қалды. Ал кейін осы елдердегі дипломаттарымыз Тә­уел­сіз Қазақстанның елшіліктерінде жұ­мысын жалғастыра берді.
– Негізі, мемлекеттік маңызы бар кез келген мәселе жоғарғы бас­шы­лар­мен келісіліп барып жасалады. Ал сіз өз бетіңізше КСРО сыртқы істер ми­нистрі­нің алдына әлгіндей ұсыныс қойып, үлкен бастамаға жол ашуға ұмтылғанда бәрібір Тәуелсіздік алатынымызға сен­ген бе едіңіз?
– Сену деген бір бөлек. Бұның бәрі аза­маттық ұстанымға байланысты. Мә­селен, бір ауданның атқару комитетінде ғана жұмыс істесем, не болмаса бір зауыттың ди­ректоры болып отырған болсам, онда «Ресей астымдағы «Волганы» бермей қойса, жаяу қаламын ғой» деп, мен де, бәлкім, қорқып жүрген болар едім. Бірақ маңдайыма бұйырған бақыт сол шығар, мен кейбір замандастарым секілді әлемді Мәс­кеу ғана деп таныған жоқпын. Сон­дықтан Мәскеу болмаса, Ресей бол­маса, қалай күн көремін деп қорыққан да емес­пін. КСРО Сыртқы істер министрлігінің дип­ло­­маты болып қызмет етуімнің арқа­сында та­лай жерді, мемлекеттерді көрдім. Кіш­кентай ғана, екі-үш жүз мың халқы бар мем­­лекеттерді де көрдім. Солармен жұмыс іс­тедім. Олар да мемлекет болып отыр. Де­мек, мемлекет болу үшін міндетті түрде он­да­ған миллион халық болуы керек емес. Ай­­қын бағыт, ұстанар жол, идеология және мықты сенім қажет. Тәуелсіздік алар тұста да, жаңа айттым, тартыншақтап, қорық­қан­­дар болды. Машина жасау ошақтарымыз болмағандықтан, қараң қаламыз, Ресейсіз тұ­ралап қаламыз деп қорықты. Алайда әлемдік нарық деген нәрсе бар емес пе?.. Еш­қандай мемлекет, қандай күшті ел бол­масын, өзіне керек өнімнің бәрін өзі өндіріп шы­ғара алмайды. Сыртқы сауда арқылы қажетін өтейді.
– КСРО-да үлкен қызметтерге жету үшін алдымен Компартияға беріле жұ­мыс істеу қажет болғанын білеміз. Ал КСРО Сыртқы істер министрлігіне сіз қалай көтерілдіңіз?
– Мен 1963 жылы Кеңес Одағының алғашқы студенті болып, Сириядағы Да­маск университетінде оқыдым. Сол уа­қыт­тан бастап шетелдерге шыға бастадым. Ал 1965 жылдан бастап Сыртқы істер ми­нистр­лігіне келгенмін. Содан бері осы са­ла­дан тайған емеспін. Бүгінге дейін Қазақ­станда он бес сыртқы істер министрі қызмет еткен болса, соның он екісімен бірге жұмыс істеппін, олармен араластым. Өзім Ә.Шә­ріповтің кезінде келгенмін. Негізі, ма­ман­дығым бойынша шығыстанушымын. Сон­дықтан ең басында араб елдерімен қарым-қа­тынас орнату үшін мені қызметке алған. Онда үлкен-үлкен шетел делегацияларды қабылдап, қайнаған жұмыстардың бел ортасында жүрдік. Арада екі жыл өткенде КСРО Сыртқы істер министрлігінің Дипло­ма­тиялық жоғарғы мектебіне оқуға жі­бер­ді. Ол жерде екінші тіл ретінде француз тілін оқыдым. Сөйтіп, екі шет тілін меңгеріп, қыз­метімнің аясын кеңейте түстім. Мәс­кеудің жіберуімен Франция, Алжир, Конго елшіліктерінде жұмыс істедім. Осылайша, тәжірибемнің ауқымы кеңейе берді...
– «Бүгінде Пәленшеұлы, түгенше­ұлы­лар көп. Бірақ Батыршаұлы басқа «ұлылар» секілді емес, нағыз ұлы» деген екен өзіңіз туралы ақын Ұлықбек Ес­дәулет. Сұрайын дегенім, сіздің фа­ми­лияңыз бұрыннан «Батырша-ұлы» ма?
– Мен Жамбыл облысының тумасымын. Ту­ғанымда әкем «Бауыржан Момышұлын­дай батыр болсын» деп, әдейі ата-тегімді «Ба­тыршаұлы» деп жазған. Ол уақытта құ­жат жоқ. Кейін мектепке барған кезімнен бастап солай барлық құжатқа «Батырша-ұлы» болып жазылып кеттім ғой. Осы фа­милиям үшін «ұлтшыл» атанып, талай таяқ же­дім де. Әсіресе өзіміздің шаш ал десе, бас алатын компартия өкілдері аты-жөніме қарап, маған үрке қарады. Қызметте шет­қақ­пайлап отырды.
– Соңғы сұрақты сізге дипломат ре­тін­де қойғым келіп отыр. Қазір Тә­уел­сіз­дікті орнықтыра түсу үшін, халық­ара­лық аренадағы орнын айқындай түсу үшін Қазақ елі қай елдермен дос­тық­қа ерекше көңіл бөлуі керек деп есептейсіз?
– Ең бірінші, қазақ «көршіңмен тату бол» дейді ғой, көрші мемлекеттермен – Қы­таймен, Тәжікстанмен, Қырғызстанмен, Өзбекстанмен, Әзірбайжанмен, Түркиямен, Ресеймен, яғни жақын шетелдермен қа­рым-қатынасты дұрыс жолға қоюымыз ке­рек. Екінші жағынан, түрік, мұсылман, араб мемлекеттерімен жақындасуымыз керек, олардан біз дипломатиялық, экономикалық жәрдем күте аламыз. Сондай-ақ экономика, сау­да саласында барлық қажеттілігімізді бір мемлекетке байлап қоймай, (мәселен, Қы­тай немесе Ресейге ғана емес) сыртқы сау­­даны диферсификациялауымыз ке­рек.