«Өз саласы бойынша жұмыс істемейтін жастарды «жас маман» статусы тізіміне қоспау керек» деген пікірмен келісесіз бе?

Қазір «Жастар саясаты туралы» жаңа заң жобасы дайындалуда. Оған түрлі жаңа ұсыныстар енгізіліп жатыр. Соның бірі өз мамандығынан ауытқыған жастарды жас мамандарға берілетін жеңілдіктерден айыруды қарастырады. Жуырда ҚР БҒМ жастар саясаты департаментінің директоры Мадияр Қожахмет «БҒМ ұсынысы бойынша, жас маман мәртебесін анықтау үшін біз жоғары оқу орнын бітірген, бірақ өз мамандығына жақын сала бойынша жұмыс істемейтін адам жас маман болып есептеле алмайды деген ұсыныс енгізгіміз келеді» – дегенді жеткізді. Оның айтуынша, бұл бастама жастарды «қажет мамандықты таңдап, сол бойынша жұмысқа орналасуға ынталандыратын болады. Алайда сарапшылардың барлығы мұнымен келісе бермейді.

Динара ҚОЙШЫҒҰЛОВА, филолог:
иә
– Қазір Қазақстанда 630 мың­ға жуық студент бар. Соның басым көпшілігі жоғары оқу орындарда оқып жатыр. Сол студенттердің 130 мыңнан астамы мемлекеттік грант бойынша білім алады, яғни 20 пайыздан жоғары. Енді сол мем­лекеттік бюджеттен құйылған қаржы мен жекелеген аза­мат­тар­дың қалтасынан төленген шы­ғын­дар­дың көлемін есептеудің өзі мүмкін емес. Енді осынша ауқым­ды шығын өзін-өзі ақтап жатыр ма деген сауал қояйық? Әрине, жоқ. Білесіздер ме, оқу орнын бітірген жастардың 50 пайызы әу дегенде өз мамандығынан тыс салаға кетіп қалады. Тағы он жылдан кейін тағы 30 пайызы басқа салаға ма­ман­данып кетеді.  
Сонда түлектердің 80 пайызға жуығы ал­­ған білімін ысырып қойып басқа ма­ман­дық­­тың соңында жүр. Меніңше, мемлекет бұл мәселені қолға алу керек. Біріншіден, оқу бітірген түлектерді өз мамандығы бо­йын­­ша жұмыс істеуге ынталандыру керек. Ол үшін түрлі механизмдерді пай­да­ла­нуға бо­лады. Соның бірі, өз ма­ман­ды­ғынан алыс­­тап кеткен жастарды «жас ма­ман» ста­тусы тізіміне қоспау.
Шындап келгенде, мемлекет өзі­не қажетті мамандықтарды ғана оқы­ту керек. Мемлекетке қай са­ла­да, нақ­ты қанша кадр қажет екенін де дәл есеп­теу керек. Әйт­­песе біз ал­ды­мен сту­дент­тердің қалаған ма­ман­дығын оқуы­на мүмкіндік бе­реміз, ар­тынан оның жұмыс та­ба ал­­майтыны көзге көрініп тұр­ған қарапайым құ­бы­лыс қой. Яғни мемлекет соны кө­­ре тұра шара қол­дан­бай­ды. Ал­дағы уақытта оқу орын­дарындағы Қа­зақ­станға қа­же­ті жоқ немесе қаже­т­ті­лігі тө­мен маман­дықтарға белгілі бір дең­­гейде шектеу қою керек. Мы­салы, қа­­­зір жастар заңгер, хи­мия, жур­на­листика ма­­­мандығы бойын­ша жоғары білім алып шы­­ғады да, кірпіш кө­теріп құ­ры­лыс сала­сын­­да жүреді. Неге бірден құ­рылысқа бейім­де­­медік?
Мемлекет кез келген сала­ға барғысы кел­гендерге қамқор­лық жасамақ болса, бұл логикалық тұрғыдан дұрыс емес. Бар­лық саламыз сауатсыз мамандарға толып ке­теді. Ал егер маман өз саласы бойынша жұмыс жасап жатса, оған керісінше көмекті аямау керек.

Нұрлан ӨТЕШОВ, «Нұр Отан» ХДП «Жас Отан» жастар қанатының атқарушы хатшысы:
жоқ
– Өз саласы бойынша жұмыс істе­мейтін жастарды «жас маман» статусы тізіміне қоспау керек деген пікірмен еш келісе алмаймын. Мұн­дай жаңалық ен­гізілген жағ­дай­да Қазақстан жас­та­рының ба­сым көпшілігі мемлекеттің қам­­қор­лы­ғынан айырылып қалады. Себебі дәл қазір жас маман ретінде елі­міздің аймақтарына, ауыл­дарына аттанып жатқан жастардың басым көп­шілігі өз мамандығы бойынша жұмыс істеп жатқан жоқ. Шалғай ай­мақтарда, ауыл­дарда кез келген ма­мандыққа сұра­ныс бола бер­мейді. Ауылға бар­ғысы келетін жас қай мамандыққа сұраныс болса, сол саланы игеріп кету­ге тура келе­ді. Ауылды былай қой­ған­да, қала­ның өзінде бос жұмыс орында­ры жас маманның диплом та­қы­­ры­бы­мен сай келе бермейді ғой.  
Өзіне жақын салаға қарай икем­деледі. Сон­дықтан, меніңше, бұлай бөлуге бол­май­ды. Егер мұндай бас­та­ма жастар сая­саты жөніндегі заңға енгізілетін болса жас­тарға жасалған жеңілдіктің ешкімге қажеті бол­май қалады. Жалпы, өзім депутаттар жазғы демалысқа кетпей тұрып аталған заң жобасының таныс­ты­рылымы болғанын естіген жоқпын. Дегенмен күзде бұл тақырып қайта көтерілетіні анық. Сол кез­де біз де бұл мәселені көтеруге, оның енгізіліп кетуіне жол бер­меуге тырысамыз. Ме­ніңше, мұны Білім және ғылым ми­нистр­лігінің өзі де толық қолдап отырған жоқ. Жастар саясаты жөніндегі депар­та­мент­тің бірді-екілі мамандарының жеке көз­қарасы болуы керек. Себебі оны ен­гі­зетін болсақ, «Дипломмен – ауылға!» бағ­дар­ламасының түкке қажеті жоқ болып қа­лады. Ал бұл жоба Жастарға қатысты ірі жо­балардың бірі болып саналады. Қарап отырсақ, үш жыл ішінде 19 мыңға жуық жас маман ауылдарға орналастырылды. Ал егер оларды мамандыққа сай немесе сай емес деп бөлетін болсақ, сол 19 мың­ның жартысы да, жартысының жартысы да іліге алмай қалуы мүмкін еді.
«Дипломмен – ауылға!» бағдарлама­сының еліміз үшін маңыздылығы қандай екенін айтып жату артық болар. Ауылдарда әртүрлі кадрларға сұраныс болады. Мысалы, біз жуырда бір облыс көлемінде қай мамандыққа сұраныс бар екенін то­лық зерттеп шықтық. Негізінен, мұғалімдік, дә­рігерлік сала басымдықты құрайды.

Бейтарап пікір
Ғани БЕЙСЕМБАЕВ, «EDTECH» халықаралық білім беру орталығының бас директоры: 
– Кез келген өркениетті ел ең алдымен өзінің жастарына көңіл бөледі. Министрліктің бұл ұсынысы жетілдірілмеген, шала бастама дер едім. Жалпы, әр маманның өз саласында жүргені жақсы. Бірақ оны мұндай механизм арқылы міндеттей алмаймыз. Екінші жағынан, жастардың дұрыс мамандық таңдамауына Білім және ғылым министрлігінің өзі жол беріп отыр. Себебі оларда кәсіби біліктілікті, қажеттілікті анықтауға байланысты жұмыс жасалып жатқан жоқ. Сондықтан бұл ұсынысты дұрыс дей алмаймын. Әрине, әр маманның өз саласында жүргені жақсы. Ол мемлекетке де, маманның өзіне де тиімді. Алайда мұны басқаша жүзеге асыру қажет.