а) Шіркеу қызметкері Бертранд пен ақын Гетенің басынан өткендер
«Рух және материя» журналында мынадай оқиға баяндалған:
Ағылшын шіркеу қызметкері Л.Ж.Бертранд Швейцарияның биік таулы аймақтарына бір топ жас жеткіншекке топбасшылық жасап, саяхатқа алып шығады. Луцерна маңайында жанына екі инструктор алып, тауға өрмелейді. Таудың тастақ бөлігін бағындырып, мұздық биігіне жеткенде шіркеу қызметкері қатты шаршайды. Балаларды инстукторларға тапсырып, баратын бағытын көрсетіп, инструктордың рұқсатынсыз беталды кетіп қалмауларын шегелеп тапсырады. Бертранд мұнан соң тынығып алу үшін жазықтау бір жерге жантаяды. Сәлден кейін қатты ұйқы қысып, көзі ілініп кетеді. Кенет оянғандай болып, есін жиғанда рухының денесінен бөлініп шыққанын сезіп, бойын қатты үрей билейді. Рухымен бейне бір шар тәрізді денесінің үстінде айналсоқтап ұшып жүргенін тамашалайды. Тәнінің ескерткіш секілді қозғалыссыз жатқанын көреді. Қолын, аяғын қимылдатқысы келіп, қанша талпынса да бәрібір жерде жатқан дене өзіне мүлдем жат секілді сұлқ түскен күйі жата береді.
Шіркеу қызметкерінің бойынан алғашқы сәттегі қорқыныш пен үрей біртіндеп арылып, жаңа жағдайына еті үйренеді. Әлгіндегі шаршағанын мүлдем ұмытып, тұла бойының ауырып, сырқырауы басылып, денесін аса жеңіл сезінеді. Сәлден кейін ешбір қиындықсыз қозғала алатынын байқап, тік жартастарды бойлаған күйде ұша отырып, таулардың ұшар шыңындағы мұздықтардан бір-ақ шығады. Мүмкіндігінің мол екенін, көзді ашып-жұмғанша қалаған жеріне жете аларын түсінеді.
Бір уақытта өзі бастап барған балалардың жағдайын білгісі келеді. Осыны ойлағаны мұң екен сол заматта балалардың жанынан табыла кетеді. Саяхаттаушылардың өзі көрсетіп берген бағытпен жүрмегенін көріп, олардың назарын өзіне аудармақ болып, қанша талпынса да, балалар оны көре алмайды. Тіпті олардың жолшыбай тамақтанып алу үшін тынығып, жандарындағы азықты тәбетпен жеп жатқанын да көреді. Балалардың сөздерін, істерін түгел бақылап, кейіннен әлгі жансыз қалыпта жатқан денесінің жанына барады.
Кенеттен Луцернодағы қонақ үйдегі әйелін көргісі келеді. Сол заматта жетіп барып, қонақ үйдің қызметкерлерін және залындағы қаптаған адамдардың ортасында болады. Қонақ үйдің алдында әйелінің бір көліктен түсіп жатқанын және жанындағы төрт бейтаныс кісіні де байқайды. Олардың назарын аудармақ болып қанша талпынса да, ешқайсысы Бертрандты байқамайды. Ол әйелінің чемодандарын көліктен қалай түсіргенін, сонан соң қонақ үйде шай ішкенін мұқият бақылайды.
Осы кезде кенеттен бойын жайсыздық кернеп, Луцернодағы денесінің жанынан бір-ақ шығады. Балалар Бертрандтың тынығу үшін қалып қойған жеріне қайта оралғанда оның жансыз денесінің үстінен түсіп, үсіп өлді деп ойлап, абыржулы болатын, бірақ жүрегінің соғып тұрғанын көріп, қайта есін жиюы үшін әуре-сарсаң болып жатқан кезінде, ол денесіне қайта оралады. Осы оқиғаны кейін әйеліне айтқанда, ол да сенер-сенбесін білмей дал болады. Расында да, шіркеу қызметкері балалар арасында болған оқиға мен әйелінің қонақ үйдегі жағдайын айна-қатесіз түгел тәптіштеп айтып берген еді.
Адамның тәні тек бір уақытта бір мекенде ғана бола алады. Алайда оның елес денесі бір уақытта көптеген жерде қатарынан бола алады. Осыған қатысты «Зүбдәтул-Хақайқ»[1] атты еңбекте жүздеген мысал келтірілген. Ислам тасаууыфында мұндай оқиғалар өте көп кездеседі.
Батыста тәжірибе – ғылымилықтың негізі саналады. Олар тәжірибеде расталмаған жайларға мүлдем сенбейді. Батыстық ғалымдар «Рух бар ма, әлде жоқ па?» деген сұрақтың жауабын лабораторияда тәжірибе жасау арқылы іздестіреді немесе көріпкел, сәуегейлердің болжамына сүйеніп, солардың жеткізуі арқылы дәлелдемек болады. Сондықтан болса керек, батыстан әлемге әйгілі көптеген көріпкелдер шыққан. Алайда батыста мұндай тылсым оқиғаларға куә болғандар тек көріпкелдермен ғана шектелмейді.
Соның бірі атақты неміс ақыны Гетенің басынан өткен қызықты жайт. «Ақын жаңбырлы түндердің бірінде «К» деген досымен бірге Веймардағы Белведере деген жерде серуендеп жүреді. Кенеттен іркіліп қалып, қарсы алдынан аруақ көргендей айғайлап сөйлей бастайды.
«Уа, Раббым! Егер досым Фредериктің дәл қазір Франкфуртта екеніне әбден сенімді болмасам, мына біреу соның дәл өзі екеніне ант етер едім», – дейді де, артынан қарқылдап күледі. Сонан соң қайтадан: «Мынау соның нақ өзі ғой. Достым Фредерик! Демек, сен де Веймарға келдің ғой, солай ма? Бірақ қалайша менің жатар орын киімдерімді, тақиям мен сүйретпемді киіп, мынау көшеде сайрандап жүрсің, құдай ақы, осыны айтшы маған», – дейді. Гетенің көргендерінің ешбірін көре алмаған және не болып жатқанын да түсінбей аңтарылып тұрып қалған досы «К» ақынды есінен адасқан деп ойлап, бойын үрей билейді. Алайда Гете ақын өзімен-өзі болып, қолын созып, алға қарай ұмтыла түсіп: «Фредерик, қайда кеттің? Уа, Раббым! Құрметті досым! Жаңа ғана көз алдымызда тұрған жан қайда жоғалып кетті? Байқамадың ба?» – деп сұраумен болды. Бұған таң қалған әлгі досы еш жауап қата алмады. Ақын Гете жан-жаққа алақтап, есі адасқан адамдай: «Иә, түсінемін, мен бір елесті көрген шығармын, бірақ бұны қалай түсінуге болады? Бәлкім, досым кенеттен көз жұмды ма екен? Бәлкім, жаңа көргенім соның рухы болар?» – деумен болады.
Гете үйіне келгенде алдынан Фредерикті көреді. Төбе шашы тік тұрып, өңі боп-боз болып, кері шегінді. Сонан соң «Елес көру әлі жалғасуда!» – деп айғайлай бастайды. Алайда осы сәтте досы тіл қатып: «Құрметтім! Адам өзінің адал досын осылай қарсы ала ма екен?!» – деп таңданады. Гете күлерін де, жыларын да білмей аңтарылып: «Міне, қызық! Мынау көріп тұрғаным елес емес, кәдімгі ет пен сүйектен жаралған адам ғой!» – депті. Осылайша екі дос бір-бірімен құшақтаса кетеді.
Негізінде, оқиға былай болады. Фредерик Гетенің үйіне келеді. Жаңбыр астында қалып қойғандықтан, ылғал киімдерін шешіп, Гетенің жатар орынға киетін киімін, тақиясын және сүйретпесін киіп, орындықта отырған жерінде көзі ілініп кетеді. Түсінде Гетенің оған: «достым Фредерик! Демек, сен де Веймарға келдің ғой, солай ма? Бірақ қалайша менің жатар орын киімдерімді, тақиям мен сүйретпемді киіп алып, мынау көшеде сайрандап жүрсің, құдай ақы, осыны айтшы маған» – деп жатқанын көреді[2]. Елес дененің ауыспалы халі туралы батыстың өзінде де көптеген оқиғалардың орын алғаны мәлім болса, жоғарыда айтылған жайт соның бірі ғана.
ә) «Астральді» (лат. «жұлдыз») денені тамашалау
«Рух және ғалам» атты кітапта осы мағыналас басқа да оқиғалар айтылады. Мына бір оқиға Доктор Бургестің досы Доктор Ходгсонға жазған хатынан алынған. Хат былай баяндалады:
«Әйелім 1902 жылы 22 мамырда, жұма күні сағат 23.45-те дүниеден өтті. Сол күні түстен кейін сағат төрт шамасынан бастап науқастың халі нашарлап, үмітіміз үзіле бастаған еді. Мен әйелімнің оң қолын алақаныммен қысып, жанында отырдым. Сағат 06.45 шамасында бөлменің есігі жақтан ауада қалықтап, бір-бірінен бөлек тұрған үш бұлтты көрдім. Бойлары төрт қарыс, көлемі бір құлаштай екен. Осы кезде бөлмеде де, дәлізде де ешкім жоқ еді. Әлгі бұлттар баяу қалықтап, төсекке қарай жақындап келіп, біраз уақыттан кейін төсекті түгелдей жайлап алды. Сол сәтте науқастың аяқ жағында бойы үш қарыс шамасындағы бір әйел бейнесі көріне бастады. Бұл бейне өте мөлдір болатын және жүзінен алтын түсті нұр шашырап тұрды. Үстінде көне грек үлгісіндегі жеңі ұзын және етегі жер сүйреткен көйлегі бар, басына гүлден жасалған тәж киіпті. Қолдарын әйелімнің басына созған күйде түрегеп тұрды. Жүзінен қуаныш пен қонақжайлық, әрі салқынқандылық байқалады. Осы кезде оның айналысында бұлыңғыр күйде көрінетін әлдебір бейнелер толқи бастады.
Әйелімнің үстінде тегіс, шұбатылған, ақ түсті бір бейне пайда болды. Бұл бейне жан тәсілім еткелі жатқан науқастың сол көзіне бір жіппен байланған екен. Бұл оның «астрал» (рухани және мөлдір күйдегі материялық дене) тәні еді. Асылып тұрғандай әсер қалдыратын әлгі бейне кейде еш қозғалыссыз тұрса, енді бірде жиырылып, бір елідей ғана болып кішірейіп алатын. Әлгі елес бейненің барлық мүшелері түгел және толық көрінді. «Астрал тәннің» әрбір жиырылуында тәнде ауыр жанталас басталып, күшейеді. Адамның жанталас халі сәл саябырсығанда «астрал тән» де бұрынғы күйіне қайта оралатын.
Әйелімнің соңғы бес сағаттық өмірінде осы бір жанталас сәтін көру мен үшін оңайға соқпады. Көз алдымдағы сұмдықты тек көзімді жұмғанда немесе назарымды басқа жаққа бұрып әкеткенде ғана көрмеуге болатын, бірақ науқас әйелімнің кереуетіне қарасам болғаны әлгілерді қайта көре бастаймын. Осы уақыт аралығында басым ауырып, аяқ-қолым сырқырады да тұрды. Құдды ұйықтап бара жатқандай көздерім жұмыла бергенін сезіндім. Қазалы сәт те келіп жетті. Әйелім соңғы рет булығып, ақыры демі үзіліп кете барды. Осы кезде «астрал тәннің» өзін құтқару үшін жанталасқа түскенін байқадым.
Науқас демі үзіліп, жан алқымға келгенде, «астрал құбылыстың» адам денесіне байлап тұрған нәзік жібі үзіліп, сол заматта-ақ өзге рухани болмыстармен және бұлттармен бірге көзден ғайып болғанын көрдім. Сол сәттен бастап тұла-бойымды кернеген ауырлық ізім-қайым жоғалып, бірден жеңілдеп сала бердім»[3].
б) Өлім алдында рухта байқалған жайлар
Мадам Флоранц Марриант былай баяндайды:
Достарымның арасында элиталық қауымнан шыққан, көріпкелдік қабілеті өте күшті жас әйел бар еді. Оның бұл сырын тек бірнеше адам ғана білетін. Бір жыл бұрын плюрезия ауруынан 20 жасар сіңлісі қайтыс болған еді. Эдис (көріпкел әйелдің аты) сіңлісі өлім аузында жатқанда тапжылмастан жанында болады. Сол кезде ол ғайыпты тамашалау (Clairvoyance)[4] халін бастан кешкенін, яғни рухтың тәннен баяу ғана бөлініп жатқанына куә болғанын әңгімелейді.
Оның айтуынша, бейшара науқас өмірінің ақтық сәтінде барынша кірпияз, көк мылжың және сезімтал күйге ұшырайды. Төсегінде жатып, әрнені айтып сандырақтаумен болған. Эдис осы кезде қалықтаған бұлтқа немесе түтінге ұқсайтын бір нәрсенің науқастың төсегінің бас жағына жинала бастағанын байқайды.
Әлгі бұлт бірте-бірте қоюланып, дәл науқастың өз кейпіне ұқсайтын пішінге енеді. Түсі ғана басқа болмаса құдды ауру сіңлісінің дәл өзі секілді әлгі пішін басы жерге қараған күйде ауада қалықтап тұрады. Кешке қарай науқас біраз тыныштала бастайды. Күн батқан сәтте әбден әлсіреп, өмірдегі соңғы сәттерін өткізіп жатқаны белгілі еді.
Эдис сол сәтте тұла бойы дірілдеп, сіңлісінің жүзіне үңіліп қарай береді. Сіңлісінің өңі солғын тартып, жанарының нұры өше бастағанын сезеді. Алайда сіңлісінің басында қалықтап тұрған елес дене сол сәттерде тәннен өзін түгелдей босатып, толыққанды пішінге еніп, тірі жан секілді кейіпке енеді. Науқас еш қозғалыссыз, сұлқ түсіп төсегінде жатқанда, оның үстінде қалықтап тұрған елестің «fluorescent light» флюросан сәулесіне ұқсайтын бір жіппен науқастың жүрегіне, миына және өзге де дене мүшелеріне байлаулы тұрған жанды тіршілік иесіне ұқсайтыны байқалған.
Ажал сәті жақындағанда, әлгі елес қозғала бастайды, жеңіл күйде қалықтап, толқындана түседі. Эдис аңтарылып отырғанда, бөлме ішінен тағы да жарқыраған екі бейне көрінеді. Эдис бұларға қарап, атасы мен әжесін анық таниды. Олар да ертеректе осы үйде жан тәсілім еткен еді. Екеуі науқастың тәнінен бөлек тұрған елес денесіне қарай жақындайды. Оны үлкен мейіріммен құшақтарына басады. Астралды дене атасының омырауына басын қойып, құшағына кіріп кетеді. Олар науқастың демі үзілгенше осылай тұра берді. Сонан соң әлгі елес өзін науқастың денесіне байлап ұстап тұрған дәнекерлердің барлығын үзіп, келген аруақтардың құшағында, бәрі бірдей терезеден ұшып шығып кетті».
Мадам Джо Суэль былай деп баяндайды: «20 жылдай науқастарға қарадым. Осы уақыт аралығында көптеген науқастың көз жұмған сәтіне куә болдым. Науқастардың демі үзілген сәтте адам бейнесіндегі елес-дене науқастың өлі тәнінің үстінен қалықтап ұшып, біраздан кейін көзден ғайып болатынын көзім талай көрді.
Мадам Джо Суэльдің басынан өткен оқиғалардың бірі былай өрбіді: «Маггидің анасы ауыр науқаспен төсек тартып жатқан сіңлісінің басы-қасында болатын. Өзі бір жаққа кеткенде маған науқасқа қарай тұруымды өтінетін. Қыз үш күннен кейін жағдайы күрт нашарлап, дәрігер келгенше, көз алдымда жан тәсілім етті. Өмірімде адамның өлгенін алғаш рет көргенім осы болатын. Науқастың демі үзілгенде, денесінен бу секілді мөлдір заттың бөлініп шыққанын көрдім. Оның денесінен бөлініп шыққан бу секілді зат бірте-бірте жоғары көтеріліп, тура марқұмның кейпіне еніп, қоюлана түсті. Бастапқыда бұлыңғыр көрінгенімен, кейіннен аппақ будан киім киген адамдай анық көріне бастады. Байқап қарасам, жүзі еш өзгермеген, бірақ жарқырап, жайнап тұрғандай көрінді. Мына жүзінде бағана ғана жан азабын татып, ауыр жағдайда қиналып жатқан науқас халінің ізі де байқалмайтын».
Елес-дене туралы түсіндірушілердің бірі А.Ж.Дэйвис бір әйелдің өмірмен қоштасқан сәтінде көрген таңғажайып жайды былай баяндайды:
«Әйел соңғы демін алғанда, оның басының айналасынан беймәлім бір зат бара-бара анық болып көріне бастайды. Бұл зат науқастың жанталасқан сәттері азайғанда және өңі бозара бастаған сәттерінде сәуле шашып, жарқырай түсетін. Науқас жанталасып, деміккен сәтінде әлгі елес денеде ешбір өзгеріс байқалмайтын және науқастың жан азабын татуы әлгі денеге еш әсер етпейтін секілді боп көрінді. Оның қозғалысы кәдімгі жанды дененің қозғалысына ұқсайтын. Науқас өлуге жақындаған сайын, дене мүшелері босап қалған қапшық секілді болса, есесіне әлгі елес дененің мүшелері түгелденіп, барған сайын айқын бола түсті. Жанталасқан науқастың тәнінен алғаш болып ұшып шыққан оның басы болды. Бірте-бірте өзге дене мүшелері де бөлініп шығып, науқастың елес денесі оның бас жағында тұрды. Бұл екі денені бір-біріне кіндік тұстан мөлдір түсті қорапқа ұқсайтын бір зат жалғап тұрды. Осы зат үзілген тұста бір бөлігі науқастың денесінде қалып кетті. Бәлкім, дененің бірден ыдырап, бұзылып кетуіне осы зат бөгет болатын шығар. Әйелдің рухани денесі азаттыққа бірте-бірте бойы үйреніп, кенет не істеу керектігін біле қалғандай үйден шығып кете барды».
Доктор Ф.А.Крафт былай дейді: «Бірінші дүниежүзілік соғыста шекара маңында жараланған бір әскер 1920 жылы ауруханада жатып жан тапсырды. Әлгі әскер жан тәсілім етпестен екі минуттай бұрын: «Генри Шарл, демек, сендер де осында екенсіңдер ғой. Енді бәріміз бірге қару кезенетін болдық. Мен екі жылдан бері ауырып жатырмын. Әттең!.. Иә, күтіңдер!» – деп айғай салады. Адам көз жұмғанда, өздерінен бұрын өліп кеткен туыстары мен достарын түрлі кейіпте көреді және оларды өз аттарымен шақырады.
Осы мәселеде тағы бір қызықты оқиғаға тоқтала кетейік. АҚШ-тағы азаматтық соғысқа қатысқан, еркін ойлы, өте зерек, бұрынғы әскерилердің бірі төсек тартып, ажалын күтіп жатты. Сәрсенбіде науқас араға адам салып, мені шақыртады. Сағат сегізге таяу науқас жатқан палатаға кіргенімде, мұңды жүзін кенеттен шаттық кернеп, айрықша халге бөленгенін байқадым. Маған қарап тұрып: «Бүгін күндіз сағат үште ояндым. Көзім шайдай ашылып, қимылсыз жаттым. Кенет кереуетімнің аяқ жағында біреудің тұрғанын сездім. Бойымда еш қорқыныш болмады, керісінше, жаным жай табуы үшін тезірек өлуді қалап жатқанмын. Әлгі біреу өлімнің не екенін сезіндіре түскендей еді. Бірте-бірте аяқ жағымда тұрған жанның бауырым Джеймс екенін таныдым. Тірі екені анық білінді. Маған қарай еңкейе түсіп, бір нәрселер айтып түсіндіргісі келеді. Сырлас досымдай болып кеткен бауырыммен бірге өткізген күндер қас қағым сәтте жылдам түрде егжей-тегжейлі көз алдымнан өте шықты. Сөйлесе бастағанда оның даусын анық таныдым. Маған: «Максвелл алдағы жексенбі күні сағат 11.00-де менімен бірге боласың», – деді де, көзден ғайып болды. Қазір өзімді өте бақытты сезініп отырмын. Бұл жағдай дәрінің кері әсерінен туған елес немесе қиялдан әлдекімді көру емес екеніне кәміл сенімдімін», – деді.
Жексенбі күні науқастың басы-қасында өзім болдым. Жағдайы бір қалыпты болатын. Сағат 10.00-ге таяу еш қимылсыз, қозғалыссыз қалды. Ештеңе сөйлеген де жоқ. Бар болғаны анда-санда мені танып жатқанын білдірген болып маған назар салып қоятын. Сағат 11-ге 15 минут қалғанда оң қолымен сол жағындағы бұрышты нұсқап, анық дауыспен «Бауырым Джеймс» деп үн қатты. Сағат тілі 11.00-ге келгенде, айтқанындай-ақ жан тәсілім етіп, рухы денесін тастап шықты».
в) Аллаһ елшісінің «Күре тамырым үзілді» деген сәті
Ғалымдар осы мәселеге қатысты көптеген оқиғаларды айтып жеткізген. Мұндай оқиғаларды реті келгенде баяндайтын боламыз, дегенмен осы орайда баршаға қызықты көрінетін тағы бір жайтты айта кеткенді жөн деп таптық.
Ардақты Пайғамбарымыз (с.а.с.) жан тәсілім етерден сәл бұрын «Әбхарым үзілді»[5] дегені белгілі. «Әбхар» арабшада «күретамыр» деген мағынаны білдіреді. Бұл хадиске түсіндірме жасаған ғалымдардың көбі Аллаһ елшісінің Хайбәрда улану оқиғасын негізге алып, ардақты Пайғамбарымыздың әлгі сөзін сол оқиғаға байланыстырып түсіндірген, дегенмен Пайғамбарымыздың денесіне енген удың арада қаншама жыл өткеннен кейін барып күре тамырына әсер етуі екіталай. Біздіңше, Аллаһ елшісінің сөзін басқа бір қырынан қарастырған жөн. Ардақты Пайғамбарымыз сол сәтте өзінің мүбәрак тәнінен рухани денесінің бөлініп шыққанын айтқан болуы мүмкін. Осы тұрғыдан «күре тамырым үзілді» дегені – рухани денем менен бөлінді дегенді меңзеуі деп білеміз. Міне, дәл осы сәтте Аллаһ елшісі «Рәфиқул-ағланы» (Ұлы дос) қалады...
Автор: Ибрагим Мүсілім