"Үбірлі-шүбірлі бол" деген тілек пе, әлде...
Қайбір жылы Якутияның президенті "Аватар" фильміндегі сюжет саха елінің мәдени құндылығы, мифтік персонаж - Олонхенің прототипін ұрлаған" деп мәлімдегені есімде. Осы жағынан алсақ, бүгін барша әлемге сан мыңдап тарап жатқан мультфильмдердегі, фантастикалық фильмдердегі қаһармандардың әрқайсысына қазақ та таласа алар еді деп айтар едім.
Мысалы, «Тор», «Тор-2» фильмдеріндегі мифтік персонаж түріктердің «Тәңір» туралы көне сенімінен бастау алады. Сол секілді «вампирь» туралы мифтік персонаж да түріктердің бұлтты жұтып қоятын, сөйтіп, қуаңшылыққа соқтыратын немесе көрге бір қауым елді бір-ақ тығатын «ұбыр», «үбір», «обыр» туралы көне сенімдегі бейне. Орыстарда, жалпы шығыс славян елдерінде «упорь», сербтерде «вампирь» болып трансформацияланған бұл кейіпкерді көпшілігіміз Европадан келген деп жүрміз. Шынтуайтында, фантастикалық бейнелердің барлығы көне түркі мәдени құндылықтарынан шығып жатады. Орыс тілінің басым бөлігі түрік тілінен тұратындығы да мұны айқындай түссе керек. Жалпы, миф көне, тіпті прототіл қызметін атқарады. Салыстырмалы мифтану мен салыстырмалы тілтану түпкі тілді іздеу құралы болып келе жатқандығына жарты ғасыр өтсе-дағы, сана, нақтырақ айтсақ, тіл философиясы сана құрылымы мен оның жұмыс істеу механизміне фундаментальды жауап қата алған жоқ.
Көбіне, той-томалақта «үбірлі-шүбірлі» болыңдар деп тілек айтылып жатады. Мұны естігенде, «вампир», яғни үбір мифтік бейнесі менің көз алдыма келеді. Егер үбір сөзінің түп-төркінін әр қазақ білсе, бүгін мұндай тілек бізде болмас па еді деп ойлап та қоямын...
Қазыбек Дәуітәлітегі
(Фейсбуктегі жазбасынан)
