Жарамсыз жанармай «жыры»

Мұнай экспорты жөнінен әлем бойынша жетекші елдердің бірі атанып отырған еліміз өз халқын сапалы жанармаймен қамтамасыз етуге қауқарсыздық танытуда. Соның салдарынан көліктеріміз қақалып-шашалып, құралдары мерзімінен бұрын істен шығып жатса, еліміздің ауасы жарамсыз жанармайдың әсерінен ластанып жатыр. Көлік жүргізушілері сапасы стандартқа сай келмейтін жанармайға жем болып, халқымыз сапасыз жанармайдың әсерінен ластанған ауа жұтып, денсаулықтарына қауіп төнуде. Жарамсыз жанармайдың жыры осылайша таусылар емес...
Жақында Индустрия және жаңа техно­ло­­­гиялар министрлігі еліміздегі жанармай бекеттерінің 60 пайызы (!) сапасыз бензин сататыны жөнінде мәлімдеме жасады. Тех­никалық реттеу және метрология бас­қар­­масының басшысы Асқар Хасеновтің ай­­туынша, мамандар жарты жылда 175 жа­нармай бекетіне тексеру жүргізіп, олар­дың 67 пайызынан түрлі заңбұзушылық­тар­­ды әшкерелеген. Қалта қамын күйттеген бекет қожайындары көбінесе тұтынушы­ларға октандық көрсеткіші төмен бензин сатумен айналысқан. Әзірге аталмыш ми­нистр­ліктің қырына Алматыдағы «Роял ­Пет­рол», «Сервис Петрол», «Нурмат», «Си­доренко», «Эльдорадо-2005» бекет­те­рі ілігіп отыр. Осы­лайша, бүгінгі күні са­пасы стандартқа сай келмейтін жалпы құ­ны 400 миллион тең­геге жететін жанар­май­ды сатуға тыйым са­лынған. Тексерілген жа­нармай бекетте­рі­нің басым бөлігінде жанармайдың құ­ра­мы, сапасы октандық саны көрсетілген сан­мен мүлдем сәйкес келмеген. Мәселен, АИ-93 деп сатылған жанармайдың сапасы АИ-80-ге пара-пар болған. Ал АИ 96-ның ор­нына АИ-93 са­тылса, АИ-80 деген көр­сеткішпен зауытта мүл­дем өндірілмейтін октан саны 76,75-ке тән бензин сатылған.
Өкінішке орай, мамандар қалада қап­тап кеткен сапасыз мұнай өнімінің кімнің арқасында, қалайша сатылымға шыға­рылып отырғанын анықтай алмай отыр. Себебі жанармай құрамы тасымал­дау мен сақтау кезінде де бұзылуы әбден мүм­кін көрінеді. Сондықтан сарапшылар «жа­нар­майды қалаға кіргізер алдында да ал­дын-ала тексеретін бақылаушы құры­лым болғаны дұрыс» дейді. Айта кетер жайт, сапасы стандартқа сай келмейтін жа­нар­май құрамында күкірт және қор­ғасын мөлшері қалыпты жағдайдан өте көп болады екен. Ал бұл көлікке де, эко­логияға да аса зиянды. Сапасы нашар жа­нар­май автокөліктің қозғалтқыш құ­рыл­ғысына аса қауіпті болса, сапасыз жанар­май құ­йыл­ған көліктен шыққан көк түтін қор­ша­ған ортаны аяусыз ластауда. Ма­ман­дар көлік құрылғысында дұрыс жан­баған жанармайлар ауаға улы газды мөл­шерінен көп бөліп шығаратынын анық­таған.
Тоқтамыс МЕНДЕБАЕВ, техника ғылымының докторы, профессор:
– Сапасыз жанармайлардың көлік қоз­ғалтқышына зияны өте зор. Ол көліктің қызмет ету мерзімін де қыс­қар­тады. Сапасыз жанармай ауамен қо­са жерасты суларын да ластауда. Жа­нар­майдың сапасы халықаралық стан­дарттар түгілі, өз еліміздің стан­дар­тына да сай келмейтінін байқап отыр­мыз. Сондықтан тез арада жа­нар­май сапасын жоғарылату шаралары қол­ға алынуы керек. Сапасыз жанар­май түгілі сапасы талапқа сай жанар­май­дың өзінің адам денсаулығына ке­рі әсе­рі зор. Мәселен, дамыған шетелдер­де жанармай бекеттерінің барлығы қа­ланың сыртына шығарылған. Ал бізде қаланың қақ ортасында орналасқан жанармай бекеттері адам денсаулығы­на қауіп төндіріп отыр.
Осындайда еріксіз «Еуро-3» стан­дар­ты­на көшеміз деген ой келеді. Өйткені мұн­дай сапасыз жанармаймен «Еуро-3» тү­гілі, «Еуро-2»-нің де ауылы алыс бо­ла­ты­ны айтпаса да түсінікті. Рас, жаңа тех­но­ло­гиялар енгізу арқылы жанармай са­па­сын көтеру жөнінде әрекеттер жасалып жа­тыр. Мәселен, «Еуро-4» стандартына сәй­кес жанармай шығару үшін Атырау қа­ласындағы мұнай өңдеу зауыты жа­ңар­тылды. Әйтсе де керек нәтижеге қол жетер емес. «Еуро-4» жанармайы болады» деп уәде етілгенімен іс жүзінде зауыт шығарған жанармай тіпті «Еуро-2» стан­дар­ты талаптарына да сәйкес келмей отыр. Яғни «Еуро-2», «Еуро-3» тұрмақ, қаладағы жанармайлардың сапасы зауыт стан­дар­тының өзіне сай келмейді. Кез келген адам елімізде ауаның таза болғанын қалайды. Еуро стандарттары нормасының басты талабы – автокөлік құралдары мен отын­нан бөлінетін улы газдарды шектеу болып табылады. Бүгінде еліміздегі автомобиль құралдары ауаға жылына бір миллион тонна зиянды қалдықтар бөліп шығарады. Республиканың ірі қала­ла­рын­да ауаны ластаудың 60 пайызы автокөлік құ­рал­да­рының үлесіне тиесілі болса, Ал­маты қа­ла­сында ауа ластануының 90 па­йы­зына кө­ліктер «кінәлі» көрінеді. Осы орай­да «Or­ganіc» тәуелсіз мұнай өнімдерін зерт­теу орталығының директоры, химия ғы­лымының кандидаты Ақмарал Қал­мұ­ра­това «Соңғы зерттеу нәтижесінде Алматы қа­ласының өзінде 39 жанармай бекетінің заңсыз әрекетін әшкереледік» – дейді. Аталмыш орталық жанармайды арнайы зерт­ханадағы тексеруден өткізіп, құрамын­дағы қорғасынның көлемін, октанның са­нын, фракциялық құрамы мен бензолдың кө­лемдік үлесін анықтайды.
Ақмарал ҚАЛМҰРАТОВА, «Organіc» тәуелсіз мұнай өнімдерін зерттеу орталығының директоры, химия ғылымының кандидаты, мұнай өнімдерінің сәйкестігін растайтын эксперт-аудиторы:
– Алматы қаласының Табиғи ре­сурс­тар және та­биғатты пайдалануды рет­теу басқармасымен жасалған ке­лі­сім­шарт негізінде Алматы қала­сын­дағы са­тылып жатқан жанар-жағармай са­пасын ай сайын қадағалаудан өткі­зе­­міз. Мәселен, соңғы тексеру нәти­же­­сінде АИ-96 маркалы бензин­нің ор­­нына АИ-92 бензинін сатып жат­қанын зерттеу ар­қылы дәлелдедік. Кей­бір жанармай бекет­те­рінде тікелей ай­­далған бензин фракциясын да са­ту­да. Оның октан саны зауыттан шыққан бен­­зин­дерден 25 данасына кем. Егер ­де зауыттан шық­қан бензиндердің ок­тан саны ең төмені 80 бол­са, сатылып жат­қан тікелей айдалған бензин фрак­ция­сының октан саны 55,5-ке тең. Заң бұз­ған жанармай бекеттерінің зерттеу нәтижелерін қа­лалық мемлекеттік ба­қылау басқар­масына тап­сыр­дық. Одан ары жанармай бекеттеріне қандай ша­ра қолдану керектігін аталмыш мекеме анық­­тайды. Біз ай сайын 55 көлік бен­зиннің сынақ үлгісін және 11 дизель оты­нының сынақ үлгісін сатып алып зерт­тейміз. Сапасы «Еуро-3» стан­дар­ты­на сәйкес мұнай өнімдерін өндіруге өту – ол зауыттардың мо­дер­ни­за­ция­сына байланысты. Ал қалалық жа­нар­май бекеттерінде сапалы бен­зин­нің сатылуы – зауыттан шығып жанармай бе­кетіне жет­кенше тасымалдау, сақтау және сату саты­ла­рын­да сапасын сақтап жүрг­еніне байланысты. Ке­зінде мем­ле­кетімізде мұнай өнімдерінің сапасын ба­­қылау жүйесі жүргізілген. Қазір он­дай жұмыстар жоқ. Сондықтан қа­зір­гі қолданылып жатқан ша­ра­лар са­ты­лып жатқан мұнай өнімдерінің сапасын жақ­сарту үшін аз деп ойлаймын. Елі­міздегі жанар­май сапасын бақылау жү­йесі дұрыс емес, осы уа­қытқа дейін бұл мәселе әлі дұрыс жолға қойылған жоқ. Сондықтан кезінде енгізілген мұнай өнім­де­рі­нің сапасын бақылау жүйесі қайтадан ен­гі­зіл­месе жанармай бекеттеріндегі мұнай өнімдерінің са­пасын жоғарылата алмаймыз.