«Тірек ауылдар» елге тірек бола ала ма?

Сыр бойындағы жұрттың тең жарымынан астамы ауылдық жерлерде тұрады. Дария бойындағы дүйім жұрттың әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында көптеген іс-шаралар қолға алынып келеді. Жер-жерге жолдар салынды. Ауызсу скважиналары қазылды. Әлеуметтік мекеме ғимараттары салынды. Олардың қатарында аурухана, емхана, мәдениет үйлері мен мектептер бар. Осындай жұмыстардың нәтижесінде елдегі ағайын еңсе түзеп, тұрмыстық ахуалдарын түзей бастады. Иә, әлде де қолға алатын істер баршылық. Еліміз­де қолға алынған «Тірек елді мекендерді кешенді дамыту» жобасынан елдің күтіп отырған үміті үлкен.
Таяуда осы мақсатта кеңейтілген мәжі­ліс өтті. Оған барлық аудан, қала әкімі, ауыл әкімдері мен басқарма басшылары жә­не барлық деңгейдегі мәслихат депутат­тары қатысты. Ауылдағы ағайынды тұрақ­ты жұмыспен қамтамасыз етіп, өмір сүруі­не қолайлы жағдай жасау – жергілікті би­лік­тің басты міндетінің бірі. Мемлекеттік ай­мақтық даму саясатының басымдығы тірек ауылдарын дамыту арқылы әлеуеті тө­мен елді мекен тұрғындарын тұрақты жұ­мысқа тартып, осылайша әлеуметтік-эко­номикалық дамуға қол жеткізу болып табылады.
Облыс әкімі Қырымбек Көшербаев об­лыстың тірек елді мекендерін дамыту ар­қы­лы елдің тұрмыстық жағдайын жақсар­туға оң жағдай қалыптасатынын айтып ке­леді. Аталмыш бағдарлама аясында сол бағытта жүйелі жұмыстар жүзеге асырыла­ды деп күтіліп отыр.
Елбасының «Қазақстан-2050» страте­гия­сында жаңа экономикалық саясаттың бағыты бірінші кезекте экономикалық ти­ім­ділік пен ұзақ мерзімді мүдделер тұрғы­сынан қарау нақты айқындалған. Осы орайда қабылданған барлық экономика­лық және басқару шешімдері де соған ба­ғытталуы тиіс. Біздің де мақсат-мүддеміз осы бағытпен үндеседі. Мемлекет бас­шы­сы Жолдауында жұмыссыздық деңге­йін тө­мендету арқылы халықтың әл-ауқатын арт­тыруға мән берген еді. Сол бағытта ті­рек ауылдық елді мекендерін кешенді да­мы­ту арқылы жүзеге асыру міндеті жүктел­ді.
Еліміздің өзіндік ерекшелегі бар. Жер аумағы өте үлкен. Дегенмен онда тұратын халық саны көп емес. Бұл өзімізді өзгелер­мен салыстырғанда көзге айқын көрінеді. Оның үстіне кең-байтақ аумаққа халық ша­шы­раңқы қоныс тепкен. Мәселен, рес­пуб­лика жұртшылығының 40 пайызы тұр­ғын­дарының саны 10 мыңға жетпейтін ша­ғын елді мекендерде тұрады екен. Әл­ем­дік тә­жі­рибеге көз жүгіртсек, тұрғын­дар­дың бұ­лай­ша шашыраңқы орналасуы ол­ардың бә­рі­не бірдей бір деңгейде ин­фра­құры­лым қалыптастыруға мүмкіндік бер­мейді.
Тұрғындар саны жөнінен Қызылорда облысы елімізде 12-орын алады. Ал ха­лық­тың тығыздығы жөнінен бұл аймақ 16-орында тұр. Яғни әрбір шаршы ша­қы­рымға 3,15 адамнан келеді екен. Осыған қарай отырып, Сыр өңірінің елді мекендері бір-бірінен алшақ орналасқанын аңғару қиынға соға қоймас. Сол себепті әрбір ауыл­ға бірдей деңгейде әлеуметтік жағдай жасалып отыр деп айта алмаймыз. Осыған орай бұл тұрғыда ойлануға тура келеді. Ол­арға қаржы жұмсау тиімділігін қалай арт­тыруға болады? Алдымен осы жағын талдап, таразылап, таразыға тартқанымыз артық болмас.
Өңірде экономикалық белсенді тұр­ғын­дардың басым бөлігі ауыл-аймақтарда өзін-өзі жұмыспен қамтып келеді. Ол нақ­ты өнім шығармайтын салада еңбек етеді. Мәселен, 1998 жылы облыстың ауыл шар­уа­шылығында экономикалық белсен­ді тұрғындардың үлесі 21 пайызды құра­ды. Олар сол кезде жалпы ішкі өнімнің 11 па­йызын өндірген. Ал бүгінгі таңда агроса­ла­да жұмыспен қамтылған 9,8 пайыз тұр­ғындардың ішкі жалпы өнімдегі үлесі 2,9 пайыздан аспайды.
Еліміздің стратегиясында қазіргі күні эко­номиканы жан-жақты дамыту бағыты қол­ға алынды. Ал облыс үшін дамудың бас­ты «өсу нүктелері» облыс орталығы, ша­ғын қа­лалар және тірек ауылдарын дамыту бо­лып табылады. Нақты кезеңде Сыр өңі­рінде барлығы 263 елді мекен бар. Оларда 420 мыңнан астам халық тұрады. Сол қоныс­тардың ішінен шикізаттық, ин­фра­құры­лымдық, өнеркәсіптік қуаты мен басқа да маңызды факторларын ескере отырып 43 тірек елді мекен анықталды. Ал­ғашқы ке­зекте олардың сегізіне жұ­мыс­тар жүргізі­ле­ді. Келер жылы бұл бағыттағы жұ­мыстар об­лыстың екі ауылында бастау алады.
Мархабат ЖАЙЫМБЕТОВ, Арал ауданының әкімі:
– Тірек елді мекендерде халықты жұмыспен қамтамасыз ету мақсатында бір­қатар жұмыстарды қолға алмақпыз. Аудандағы Сексеуіл кентін кешенді дамы­ту жоспарына көңіл бөлінеді. Атал­ған кент тоғыз жолдың торабына ор­наласқан. Атап айтқанда, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық ав­токөлік жо­лы мен «Бейнеу – Шымкент» магис­траль­ды газ құбыры кентке жақын жер­ден өтеді. Биылғы жылдың соңына дейін «Сексеуіл – Жезқазған» теміржол учас­кесі пайдалануға беріледі деп жос­пар­ланып отыр. Содан кейін Сексеуіл то­рап­тық стансыға айналады деп күті­лу­де. Оған қоса тұрғындарды сапалы ауыз­су­мен қамтамасыз етіп отырған «Арал-Сарб­ұлақ» су құбыры осы маңнан өтеді. Осы мүмкіндіктерді тиімді пайда­ла­ну үшін Сексеуіл кенті тірек елді мекені ре­тін­де таңдап алынған.
Елбасы Сыр өңіріне жасаған сапарында аймақта шағын және орта бизнесті дамыту туралы тапсырды. Осы орайда алдағы 3 жылда жалпы құны 560 млн теңгені құ­рай­тын 13 жоба жүзеге асырылады. Осы жо­балар іске асқан жағдайда барлығы 1100 жаңа жұмыс орны ашылады. Ал нақ­ты кезеңде кенттегі жұмыссыздар мен өз­ін-өзі жұмыспен қамтығандар саны – 2500 адам. «Қазақстан теміржолы» ұлт­тық компаниясы алдағы алты жыл ішінде ай­мақ­қа 20 млрд теңге тікелей инвестиция салуды жоспар­лап отыр. Оның бір бөлігі, яғни 3 млрд тең­гесі осы кентте әлеуметтік ны­сандар салуға бағытталады. «Сексеуіл – Жез­қазған» те­мір­жол учаскесі бойында бар­лығы 13 стан­сы мен 38 жолайрық (разъ­езд) салынады. Оның бір стансысы мен төрт жолайрығы облыс аумағында бо­лады. Жалпы, аталған болат жолдың 116 ша­қырымы Арал ауда­нының аума­ғы­нан өтеді.
Ал Қазалы ауданында тірек елді мекені ретінде Жанқожа батыр атындағы ауыл таңдап алынған. Онда 18 жобаны жүзеге асы­ру көзделіп отыр. Нәтижесінде 171 жан тұрақты жұмыспен қамтылады. Осы ауылда шағын және орта бизнесті дамы­ту­ға қолайлы жағдай бар.
Қармақшы ауданында Байқоңыр қала­сының құрамдас бөлігі ретінде оған қыз­мет етіп келе жатқан Төретам кентін тіректі елді мекен ретінде дамыту ойластырылуда. Республикалық бюджет есебінен аталмыш кентте жалпы құны 1600 млн теңгеге жу­ық­тайтын бес жобаны жүзеге асыру ой­лас­тырылып отыр. Атап айтқанда, олар­дың қатарында кентті газдандыру, электр желілерін қайта жаңғырту және теміржол үстінен жаяу жүргіншілер үшін көпір салу секілді жұмыстар бар. Оған қоса, Төре­там­да облыстық бюджет есебінен – төрт, ау­дан­дық бюджет есебінен тағы үш жобаны жүзеге асыру жоспарлануда. Ал жеке кә­сіп­керлер 2 млрд 698 млн теңгенің 37 жо­басын қолға алады. Дегенмен онда жер мәселесі біршама кедергісін келтіріп отыр. Ол кентте шағын және орта кәсіпкер­ліктің дамуына кедергісін тигізуде. Жала­ғаш­та – Мәдениет, Сырдарияда – Ақжар­ма, Шиеліде – Еңбекші, Жаңақорғанда Тү­гіскен ауылын кешенді дамытуға қа­тысты жобалар ойластырылуда.
Қызылорда қаласының тап іргесінде Тасбөгет атты кент орын тепкен. Бұл қоныс бұрынғы жылдарда Сырдария ауданының орталығы болған. Ауданның Тереңөзекке қосылуына байланысты Тасбөгет содан бері қала құрамына енгізілді. Қызылор­даның қасында қоныс тепкенімен, онда әлі де шешілмеген түйткілдер баршылық. Ке­лешекте Тасбөгетті дамыту жұмыстары да аталмыш жоба аясында жүзеге асыры­лады деп күтілуде.
Біздің облысымыз тоғыз жолдың тора­бында орналасқан. Теміржол мен халық­аралық көлік дәлізі Сыр өңірінің басым бө­лігін басып өтеді. Сондай-ақ магис­трал­ды газ құбыры келешекте облыстағы елді мекендердің негізгі аумағын қам­титын болады. Бұл – біздің басты ерекше­лі­гіміз­дің бірі. Ендеше, біздің облыстың әл­еу­меттік-экономикалық дамуын жақ­сартуға мол мүмкіндік бар.