«ҚазМұнайГаздың» ел экономикасына қосатын сүбелі үлесі

«ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы акционерлік қоғамы – көмірсутегін өндіру, оны тасымалдау және өңдеуден бастап арнаулы сервистік қызмет көрсеткенге дейін тікелей интеграцияланған мұнай-газ компаниясы.
Компаниялар тобының құрамына 243 компания енген. Оның ішінде барлау және өндіруде –78, көмірсутегін тасымалдауда – 47, мұнай өңдеу және маркетингіде 66 компания бар. Бұдан басқа 52 компания қосымша сервистік қызмет көрсетеді.
Еліміздің мұнай-газ секторында «ҚазМұнайГаздың» үлесі айтарлықтай. Мұнай және газ конденсатын өндіру бойынша – 26,4 пайыз, мұнай өңдеуде – 83,2 пайыз, құбыр арқылы мұнай тасымалында – 67 пайыз, құбыр арқылы табиғи газ тасымалындағы 95,7 пайыз – ҚМГ үлесінде.

Қаржылық көрсеткіштер
Компаниялар тобының жинақталған кірісі 3,1 триллион теңге құрады және ол 3,0 триллион көлеміндегі негізгі қызметтен түскен кіріс есебінен жиналды. Шығын 3,0 триллион теңге құрады, оның ішінде негізгі үлес өндірістің өзіндік құны – 2,1 триллион теңге (70 пайыз), өткеру шығындары – 361 миллиард теңге (12 пайыз) есебінен кел­ді. 2012 жылы жалпы 490 миллиард тең­ге күрделі қаржы игерілді. «Қаз­Мұнай­Газ» компаниялар тобының жинақталған қорытынды кірісі 2012 жылы 369,4 мил­лиард теңгені құрады.
ҚМГ – еліміздегі ең ірі салық төлеушінің бірі. Өткен жылы компания республикалық және жергілікті бюджетке салық және басқа да төлемдер ретінде 599 миллиард теңге аударды. Бұл 2011 жылмен салыс­тырғанда 11 пайызға артық. 2012 жылы елі­міз­дің жалпы ішкі өнімінің 26,0 пайызын мұнай-газ секторы құраса, ҚМГ компания­лар тобының жинақталған түсімі – 9,8 па­йыз.
Мұнай өндіру
2012 жылы мұнай мен газ конден­са­тының жалпы өндірілген көлемі 21,4 мил­лион тоннаны құрады. Бұл жоспар­дағыдан 2,4 пайыз (518 мың тонна) төмен. Мұндай жағдайға «Өзенмұнайгаз» бен ТШО тара­пынан жол берілді.
«Өзенмұнайгаз» 2011 жылы Өзен және Қара­мандыбас кен орындарында жұмыс­тың уақытша тоқтауынан кейін бұрынғы қалыпты деңгейіне әлі жете алмай келеді. Төмендеуге жерасты жабдықтары жұмы­сының тұрақты болмауы, ұңғыларды жөн­деу кезеңінің аздығы, тұрып қалған ұңғы­лар қорының көбеюі себеп болды.
Жағдайды түзеу үшін ҚМГ 2012 жылы жерасты жабдықтарының диагностикасы мен жөндеу цехының, оңтайландыру бағ­дарламасы бойынша қатпарлық қысымды қолдап, ұңғыларды толтыру үшін сұйықтық әзірлейтін желі құрылысын бастап кетті. Аталған нысандар пайдалануға берілген­нен кейін мұнай өндіру көлемі ұлғаятын болады. Үстіміздегі жылдың 22 сәуірінен тәуліктік жоспар асыра орындалуда.
2012 жылы ТШО-ның нақты өндірген мұнай көлемі жылдық жоспардағы 25,136 миллион тоннаның орнына 24,212 мил­лион тонна құрады немесе 96,3 пайыз. Жоспардың орындалмауына бірқатар сырт­қы фактор әсер етті. Оның ішінде жаб­дықтардың тұрып қалуы және Ресей аумағында теміржол желісінің жөнделуін айтуға болады.
Жоғарыдағы нысандарда жоспарлы алдын алу шараларын жүргізу нәтижесінде 2012 жылдың тамыз-қыркүйек айларында пайдалануға беру сенімділігі бойынша жағдай жақсарды. Сөйтіп, 2013 жылдың 1 тоқсандағы қорытындысы бойынша ТШО-ның мұнай өндіру көлемі 107,4 пайыз құрады.
2008 жылы Теңізде Екінші кезең жоба­лары жүзеге асырылып, бұл ТШО-ның мұнай өндірудегі өндірістік қуатын жылына 14 миллион тоннадан 26 миллион тоннаға дейін ұлғайтуға мүмкіндік берді. Шикі газды қатпарға қайта айдау жылына 2,4 миллиард текше метрге жетті.
Теңіз жобасын одан әрі дамыту үшін ҚМГ және ТШО-ның өзге әріптестері саға­лық қысымды басқару жобасын жүзеге асы­ру қажеттігін және Болашақ кеңею жоспарын қолдады. Осы жобаларды жүзеге асырған соң ТШО-ның мұнай өн­діру көлемі жылына 38,6 миллион тоннаға жетеді. Қатпарлар қысымын қолдау үшін шикі газды қайыра айдау жылына 12 миллиард текше метрді құрай­тын болады.
Ұзақ мерзімді болашақта техноло­гия­лық схема шеңберінде ҚМГ ТШО баста­масымен Теңіз кенішін игеруде еңіс бөлік­тегі суды сору және екінші нысанда ұң­­­­ғы­­­­ларды бұрғылауға бағытталған жоба­ларды жоспарлауға мұрындық болды. Бұл технологиялар тиімділігін қолдау үшін 2013-2019 жылдары тәжірибелік жұмыс­тар жүргізу жоспарлануда. Олар табысты болған жағдайда осы Теңіз мұнай кенішін­де, оның ішінде келісімшарттан кейінгі кезең ішінде (2033 жылдан кейін) мұнай өндірудің жоғары деңгейін ұстап тұруға мүмкіндік туатын болады.
2012 жылы маусым айында елімізге Қарашығанақ жобасының 10 пайыз үлесін беру аяқталды. Бұл үлес «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ-тың 100 пайыз еншілес ұйымы болып табылатын «Өнімді бөлу бойынша соңғы келісімшартта үлесті басқару жөніндегі компания» ЖШС-ға берілді.
Былтырғы жылы Қарашығанақтағы нақты өндірілген өнім көлемі газ бойынша 17,5 миллиард текше метр құрады. Оның 8,7 миллиард текше метрі – қайта ай­далатын газ. Сұйық көмірсутегі бойынша 11 миллион тонна.
Қазіргі таңда Қарашығанақ жобасын одан әрі дамыту стратегиясы жасалуда. Жоба­ларды дамыту аясында газ өндіру көлемі айтарлықтай ұлғаяды деп күтілуде (40-46 миллиард текше метр). Газды қайта айдау 20-25 миллиард текше метрге жетеді. Сұйық көмірсутегі өндіру деңгейі жылына 11 миллион тонна көлемінде бо­лады.
Қарашығанақты дамытудың түрлі нұсқалары 2013 жылдың соңына қарай қорларды қайта есептеу және техникалық-экономикалық негіздемелер аясында қарастырылып, әзірленеді. Қарашығанақты дамытудың түпкілікті нұсқасы 2014 жыл­дың соңына қарай кен орнының техно­логиялық схемасын нақтылау кезінде бекі­ту үшін мемлекеттік органдарға беріледі.
2012 жылы мұнай өндірудің жалпы деңгейі Қашаған кен орнына сөзсіз ықпал етіп, оның 2013 жылы коммерциялық не­гізде мұнай өндіруге бастама жасауына негіз болды.
Көпке белгілі, 2008 жылы жобаға қа­тысушылардың барлығымен келіссөз жүр­гізіліп, соның нәтижесінде Солтүстік Каспий жобасындағы «ҚазМұнайГаз» үлесі 8,33 пайыздан 16,81 пайызға өсті.
2010-2011 жылдары ҚМГ-ның бел­сене қатысуымен Қашаған кен орнының жаңартылған геологиялық, геологиялық-гидродинамикалық нұсқасы әзірленді. Осы үлгінің негізінде 2012 жылы Қашаған кен орны бойынша қорларды қайта есептеу және техникалық-экономикалық негізде­мелер бекітілді. Сондай-ақ 2012 жылы Қаламқас-теңіз кен орны бойынша қор есебі жүргізіліп, бекітілді. Солтүстік Каспий жобасының кен орнындағы мұнай қоры 5 миллиард тоннаны құрайды. Оның 2,2 миллиард тоннасы – алынатын қор.
Қазір Қашағанның тәжірибелік-өндіріс­тік жобасын бастауға өту жөнінде тиісті шараларды жүзеге асыратын кез. Жедел сынақ жұмыстары кезеңінде Қашағаннан өндірілетін мұнай көлемі жылына 13 мил­лион тоннаға жеткізілмек. Солтүстік Каспий жобасының әріптестері мұнай өндіруді одан әрі ұлғайтуға бағытталған ЦК-01 және Миди 1 Стоп жобаларын қа­рас­­ты­руда. Егер мемлекеттік органдар аталған жобаны мақұлдаса, мұнай өндіру көлемі жылына 24 миллион тоннаға жетеді.
Теңіз, Қарашығанақ және Солтүстік Кас­пий жобалары қоры жағынан да, өндірістік көлемі жағынан да әлемдік деңгейдегі алпауыттар саналады. Мәселен, ТШО мұнайының геологиялық қоры 3,6 мил­лиард тоннадан астам деп бағаланса, Қара­шығанақ кен орнында – 1,2 миллиард тонна, Солтүстік Каспий жобасында – 5 мил­лиард тонна. Аталған үш ірі жоба бойын­ша алынатын мұнай қорының жалпы көлемі – 4 миллиард тонна шамасында.
Болашақта еліміздегі мұнай өндіру кө­лемін арттырудың перспективалық өсуі осы үш алпауытқа байланысты болмақ. Ал ҚМГ үш жоба бойынша да серіктес болып та­былады. Сол арқылы келісімшарт кезінде және келісімшарттан кейінгі кезеңде еңбек қауіпсіздігін сөзсіз сақтау және экологиялық талаптарды орындау негізінде олардың бұ­дан әрі тиімді дамуына ықпал ете бер­мек.
Көмірсутегі шикізаты қорының өсуі
Еліміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңі ел экономикасын пайдалы қазбалардың қуатты ресурстық базасымен, оның ішінде сутегі шикізатымен қамтама­сыз ету қажеттігін көрсетеді. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ және жалпы еліміздің экономикалық жағдайы көп жағдайда барлаудың тиім­ділігімен, пайдалы қазбалар кеніштерін игерумен, минералды шикізаттарды өн­діріп, одан әрі өңдеумен айқындалады.
Қазіргі таңда мұнай мен газдың ашыл­ған кен орындарының көпшілігі жобалау­дың пісіп-жетілген кезеңінде тұр. Ал жаңа­дан барланған кеніштердегі қор көлемі 20-30 жыл өткен соң да өндірудің қазіргі көлемін сақтауға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты ҚМГ Тәуелсіздік алған кезден бастап бірінші рет 2009 жылы «Қазақстан Республикасындағы шөгінді бассейндерді кешенді зерттеу» жобасын қолға алды. Геологиялық қызмет маман­дарының күшімен компания 3 жыл бойы ауқымды жұмыстар жүргізіп, жаңа нәтиже­лерге көз жеткізді. Қазақстандағы осындай 15 бассейннің бәрінде жаңартылған геоло­гиялық құрылым моделі жасалды. Перс­пек­ти­валық жаңа мұнай-газ аймақтары анықталды. Каспий ойпатын жоғары дәл­дікті аэромагниттік суретке түсіру бұрын-соңды кеңестік кезеңде болған емес. Бұл ҚМГ-ның ҚР көмірсутегі шикізаты мем­лекет­тік резервін жасауға қосқан алғашқы үлесі болып табылады.
Компания Каспийдің оңтүстігінде ірі кен орнының ашылуын күтуде. Ол Ақтөбе-Аст­рахань аймағымен (Қошалақ-Тортай, Но­во­богатинск, Сарайшық, Айранкөл, Темір және басқалар) кей тұста жалғасып жатыр. 2011 жылы Биікжалдың солтүстік бетінде Шығыс-Оңтүстік Тасым өрімен жалғасып, 7100-7200 метр тереңдікте жатқан көмір­сутегі ағыны осы құрылымды зерттеу қа­жет­­тігін көрсетеді. Оның келешегі зор және болжанған нәтижесі өте жоғары.
Алдағы жылдан бастап ҚМГ Маңғыстау бассейні сатысындағы Өзен-Жетібай ау­мағында 4500-5700 метр тереңдікте жат­қан кен көзі ашылады деп болжам жасап отыр.
Каспийдің Қазақстан аумағындағы бө­лі­гінің жекелеген ірі Н блогы мен Ресей жа­ғындағы Хвалынское, Центральное кен орын­дарын зерттеудің соңғы мәліметтері олардың болашағына біршама жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік беруде.
Оңтүстік Маңғыстау бассейні аумағы то­пырақтың жарылып кететін құрылы­мымен, палеозойлық қабаттың қатты­лығымен ерекшеленеді. Самал- Сарыарқа триастық-палеозойлық кешен бойынша Н блогында қосымша құрылым бөлінді. Қазір осының бәрінде бұрғылау жұмыс­тарын жүргізуді ҚМГ қарастырып жатыр. Маңғыстаудағы және Үстірт-Бозашыдағы мұнай-газ әлеуеті әлі күнге дейін дәстүрлі зерттеулермен байланысты.
Сараптау және мәліметтерді қайта қо­ры­ту барысында тектоника, құрылымдық ерекшелік және мұнай-газдың болуы ту­ралы ұғым айтарлықтай жаңарды. Мұндай талдау жұмыстары Арал, Сыр­дария, Шу бассейндерінде де жүргізілді. Жалпы мұ­най-газдың болуы туралы болжамды баға­лауда қолайлы жағдайды негіздеу және перспективалық нысандарды болжау нәти­жесі бойынша талдау кеңейе түсті. Зерт­теудің тереңдігіне маңыз берілді. Соған сәйкес болашақта неғұрлым ауқым­ды кен орындарының ашылу мүмкіндігі күтілуде.
Кешенді мәліметтер нәтижесі бойынша бассейндердің таралу контуры жаңарды. Бұл олардың шекарасын айқын белгілеуге мүмкіндік береді. Атап айтқанда, Үстірт-Бозашы бассейнінде оған Арал бассейнінің батыс тұсын қосу нәтижесінде ауқымының кеңдігі көрініс берді. Оңтүстік Торғай ба­сейнінің де аумағы кеңейді. Осы қорытын­дылардың бәрі ұсынылған жаңа мәлімет­термен келістіріледі.
Аумақты аймақтық аудандарға бөлуге сәйкес геологиялық барлау жұмыстарын жолға қою үшін неғұрлым перспективалы жаңа сапалы болашақ активтер айқын­далады.
2012 жылы ҚР Мұнай және газ ми­нистр­­лігіне Қансу, Жазғұрлы, Өріктау, Үс­тірт, Исатай және Абай жобалары бойын­ша тікелей келіссөздер жүргізу үшін алты өтініш берілді. ҚМГ өзінің жеке күшімен іздестіру жұмыстарының жоба­ларын дайын­­дап, оны Пайдалы қазба­ларды бар­лау және өндіру жөніндегі орта­лық комис­сияда қорғап шықты. Мұндай ғылы­ми-тәжірибелік әдісті іздестіру-бар­лау зерт­теу­­лерін жандандыру үшін және сәйкес аумақтарды зерттеудің дең­гейін арттыруда жергілікті нысандар мен С3 санатындағы ресурстарын кезекті сапаға сай дайындау­дағы күшті ынталан­дыру ретінде толығы­мен қарастыруға бо­лады. Сонымен бір мезгілде, бұл, сөз жоқ, бұдан бұрын түрлі себептермен келешегі аз аудан­дарға жатқызылып келген үлкен аумақтардың олардың зерттелу деңгейінің артуына орай және жаңа көкжиектер есе­бінен инвес­тициялық тартымды болуына жағымды әсер етуі тиіс.
Биылғы жылдың өзінде Қансу кен орнын­дағы бұрын бұрғыланған ұңғыманы қайта іске қосу бойынша геологиялық барлау жұмыстарын тың күшпен бастау және Оңтүстік–Маңғыстау–Үстірт иіні жүйе­сі шегінде орналасқан Қансу учаске­сіндегі бұрғылау үшін жаңа құрылымдарды дайындау, ҚазГӨЗ газ жүктемесін азайту және Маңғыстау облысын газбен қамта­масыз ету мақса­тында, сондай-ақ, алдын ала мәліметтер бойынша Қызылсай құры­лымында 4800 метр тереңдіктегі іздестіру ұңғымасында озық бұрғылау жүргізуді триас жобалық шегінде жоспар­лап отыр.
Кешенді, кең көлемді зерттеулер жүр­гізу, дау жоқ, бассейндердің зерде­ленуін бейнелейтін «базалық индикатор­ларды» жақсартуға, тұтастай алғанда, мұнай-газ келешегіне және саланың хал-ахуалына әсер етті және жағымды нәтиже берді. Мәселен, соңғы үш жылда геологиялық барлау жұмыстарын жандандыру нәтиже­сінде жағымды жаңалықтар болып, Рож­ковская, Өріктау, Оңтүстік-Шығыс Тасым және Оңтүстік-шығыс Новобогатинск (тұз­ды кешен) Каспий алабы алаңында жаңа кен орындарының ашылуына алып келді. Жұмыстарды әрмен қарай өрістету үшін кесімді оптимизм Каспий айдынын­дағы Н блогы аумағында Ракушечное теңізі мен Нұрсұлтан құрылым­дарындағы бұр­ғылау нәтижелері бойынша алынды. Оңтүстік-Торғай ала­бында өнер­кәсіптік айтар­лықтай «керемет» сападағы карбо­наттық құрам­дағы (Қызылқия, До­щан, Кеңлік және бас­қа­лары) юр кезеңіне дейінгі шөгінділерде (жоғарғы палеозой) кен бары анықталды.
Екіншіден, жаңа учаскелерді геоло­гиялық барлау және өңделген кен орын­дарын аяғына дейін барлау нәтижесінде жаңа қорлардың көлемі ұлғайды. Мә­селен, «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ нысан­дары бойын­ша геологиялық барлау жұ­мыс­тарының аясында Қайран, Қаламқас-Теңіз, Жем­чужина, Лиман, IV Келісім блогы учаске/алаңдарында және Құмкөл, Ақшабұлақ, Теңіз, Қамысты ЮЗ, Жаңа­талап, С.Нұр­жанов, Мақат кен орындарын барлауда 2008 жыл мен 2013 жыл ара­лығында алынатын мұнай қоры 77 млн тоннаға ҚМГ үлесіне тиді.
Жақын кезеңнің өзінде ғана Сәтбаев (1 ұңғыма), Жамбыл (1 ұңғыма), Жемчужина (2 ұңғыма) және Н (1 ұңғыма) блок­тарын­дағы 5 іздестіру және бағалау ұңғы­маларын бұрғылау жоспарлануда. Раку­шечный те­ңізін­дегі ашық құрылымда Н блогы бойын­ша бағалау жұмыс­тарының одан арғы стратегиясы анықталу үстінде.
Құрғақта жобалық девон қабатындағы Өріктау алаңындағы терең ұңғымаларды бұрғылау жоспары бойынша және бұдан бұрын айтылғандай, жобалық палеозой қабатындағы Өзен алаңында және триас жобалық қабатындағы Қансуда бұрғылау көзделуде.
Геологиялық барлау мен серіктестік
«ҚазМұнайГаз» стратегиялық серіктес­терімен бірге белсенді жұмыстар жүр­гізуде. Қазіргі кезеңде СNPC компа­ния­сымен Өріктау кен орнын бірлесіп игеру бойынша және ЭНИ компаниясымен Исатай блогын бірлесіп жүзеге асыру бойынша келіссөздер жалғасуда. 2012 жылы ҚР теңіздері мен құрлықта барлау мен өндіру саласында ықтимал ынты­мақтастық мақсатында OMV, ЛУКОЙЛ, Пертамина, Петровьетнам, Union­Field Group, Маерск компания­ларымен өзара түсіністік жөніндегі ме­морандумға қол қойылды.
Сөз жоқ, Қазақстандағы жобалар ха­лық­аралық экспансиялар үшін негіз болып табылатын болады. Әрі бүгінгі күні ҚМГ Румыния аумағында геологиялық барлау жүргізуде. Өткен жылдардағы геология­лық барлау мәліметтері және жүргізілген сейсмикалық және гравиметрлік жұмыс­тардың негізінде компания Румыниядағы барлау блоктарының бірінде 5000 метр тереңдікке дейінгі барлау ұңғымасын бұрғылады.
Бұрғылау қорытындысы бойынша қуаттылығы 90 м дейінгі келешегі зор 3 қабат және қуаттылығы 100 м 1 қабат та­былды. Қазіргі кезде каротаж жүргізу және ұңғымаларды сынау бойынша жұмыстар жүргізілуде және таяу арада ҚМГ сынақ­тың қорытындысы туралы ақпарат жария­лайды.
Сондай-ақ ағымдағы жылдың науры­зында қолда бар бүкіл геологиялық барлау ақпараттарына талдау жасау негізінде Румыниядағы екінші барлау блогында барлау ұңғымасын бұрғылау басталды.
Орталық жобасы бойынша геология­лық барлау жұмыстарын жүргізу аясында «Қаз­МұнайГаз» ҰК АҚ және «Орталық­Каспий­мұнайгаз» ЖШҚ арасында «Орта­лық Мұнай­газ Компаниясы» ЖШҚ БК құрылды.
Хвалынск, Центральное және Има­шевск трансшекаралық кен орындарында кен қойнауын пайдалануға құқық алу бойынша ресейлік тараппен келіссөздер жүргізілуде. Сондай-ақ «Қазмұнайгаз» БӨ АҚ ЛУКОЙЛ-мен бірлесіп КСКМ–Оқ­жет­пес, I-P-2 және Жеңіс учаскесі ау­мағында теңіз блоктарының қуаттылығын зерделей бастады.
Ең бір қарапайым есеп пен болжам бойынша жақын жылдарда ұсынылған нысандарды іске қосу және егжей-тег­жейлі зерделеу, іздестіру-барлау бұрғы­лауларын түрлі көлемдегі кен орындарын табуда жалпы қолда бар статистика есе­бінен енгізу 2022 жылға қарай компанияға алынатын қорды 1,4 мил­лиард тоннаға дейін ұл­ғайтуға мүмкіндік береді.