Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы күйзелісті (депрессия) эпидемия атағаны күні кеше. Аузы дуалы ұйымның айтуынша, бүгінгі күйзеліс осы қарқынынан жаңылмаса, 2020 жылы экономикалық дамуды тежейтін бірден-бір дертке айналады. Бүгіннің өзінде күйзеліс әлемде жұмысқа келмеудің бірінші себебі саналып, еңбек қабілеттігін жоғалтатын аурулар ретінде екінші орынды иеленіп отырған көрінеді.
Қазіргі таңда адамзаттың 4 пайызына күйзеліс диагнозы қойылған. Күйзелістен жалпы ғаламшардың 7 пайызы зардап шегетін көрінеді. Бұл зерттеулерді Квинследтегі австриялық университеттің зерттеушілері жария етіпті. Олардың зерттеулеріне үңілсек, Қазақстандағы күйзеліске ұшыраушылардың деңгейі АҚШ-пен пара-пар келіпті. Ол – 4,5 пайыз.
Әлем не дейді?
ДСҰ-ның деректеріне жүгінсек, жыл сайын 150 миллион адам күйзелістен еңбек қабілеттілігінен айырылады. АҚШ-тың экономикасына күйзелістің салдарынан келетін зиян 50 млрд.доллардан астам көрінеді. Бұл босқа кеткен 290 күн екен. Онымен қоймай, 2020 жылы күйзеліс аурулардың «көшбасшысына» айналады деген дерек те бар. Күйзеліс жұқпалы жүрек-қан тамырлары ауруларын қуып жетеді екен. Бүгіннің өзінде әйелдер қауымы жиі ұшырайтын ең көп тараған дертке айналып үлгеріпті.
Американың психиатрия қауымдастығының мәліметінше, АҚШ-та күйзеліске 15 млн адам шалдығады. Ал басқа зерттеулер бұл көрсеткіштен әлдеқайда артықтығын айғақтапты. Ол көрсеткіштер әйелдер арасында – 26 пайыз. Ер адамдар арасында 12 пайыз дейді. АҚШ-та тіпті еңбекке жарамсыздығы туралы парақ беретін дерттер арасында екінші орынға шықса, Швецияда бірінші орынды алады. Сонымен қатар АҚШ-тың тағы бір зерттеуі адамның өзге дерттерге қарағанда күйзелістен көз жұмуы көбейіп келе жатқандығын айтады. Өз-өзіне қол салатындардың 45-60 пайызы осы күйзелістің шеңгеліне түскендер.
Голландиялық ғалымдар жалпы күйзеліспен ауыратын адамдар өз өмірін 4-6 жылға қысқартатынын дәлелдеген. Олар санаулы адамға емес, бақандай 2,4 мың адамға эксперимент жүргізген.Соның нәтижесі жоғарыдағы пікірді дәлелдеп беріпті.
Қазақстандықтардың 30 пайызы депрессияға шалдыққан
Біздің елде де бұл дерттің белең алғаны аян болып отыр. Айталық, еліміздегі емханаларда жүргізілген емханаэпидемиологиялық зерттеулер 1650 адамның арасында 626-да күйзелістік ауытқулар бар екенін анықтаған. Ол – 37,9 пайыз. Оның жартысынан астамы ауылдық жерлерде тұрады. Тек оның 13 пайызы ғана жүйке ауруларына тиесілі болған. Жалпы зерттеулер күйзеліске ұшырағандардың 50 пайызы дәрігерге мүлде қаралмайтынын, ал қалған 25-30 пайызы психиатр қабылдауында болатындығын көрсеткен.
Ғаламторда жарияланған мәліметтер қазір 40 жастан асқандардың 10 пайызы депрессияға түседі деседі. Сонда оның үштен екісі жолы жіңішке қауым. Сонымен қатар 65 жастан асқандар арасында басым екені де мәлім болған. Ал қазақстандықтардың 30 пайызының жан дүниесі жабырқап, жабығып жүреді. Оның себептері әр алуан дейді психологтер. Мәселен, жақындарын жоғалту, апатқа ұшырау немесе қызметтік ауыс-түйістегі сәтсіздіктер, адамдар арасындағы қатынастан туындайтын кикілжіңдер сияқты ұзыннан-ұзақ жалғаса береді. Осының бәрі-бәрі бүгінгі күйзелістің түрткісі.
Бақытгүл ТҰРЫСБЕК, психолог:
–Адамның күйзеліске шалдығып-шалдықпауы өз қолында. Қандай да бір оқиғаларға бола күйгелектеніп, өзін де, өзгенің де жанын жегідей жеудің ақыры осындай депрессияға ұрындырады. Күйзеліске отбасы, жұмыс және коғамдағы жағымсыздықтар әсер етеді. Күйзелісті дер кезінде аңғарып, оны болдырмау керек. Ол үшін ең қолайлы қарапайым әдістер бар. Мысалы үшін, адам бұрын болған жағымсыз оқиғаларды және болуы мүмкін жағымсыз оқиғалар туралы ойламауы керек. Тек қана бүгінгі күнге үлкен мән беріп, зейін коюы қажет. Өзінің ортасына бейімделуі де депрессияның алдын алады. Сонымен бірге өзіне, өзінің қазіргі жалпы жағдайына қанағаттана білуі тиіс. Сонда келеңсіз ойлар кимелеп, көңілді жабықтырмайды.
Сондай-ақ күйзеліс жүйкені айтпағанда, көптеген ағза ауруларының пайда болуының негізгі себебі дейді мамандар. Ұзақ уақыт күйзелісте болғаннан тамырлар жиырылып, тамырлардың қатаюына әкеп соғады екен. Соның әсерінен адам ағзасының ең негізгі мүшелері: ми, жұлын, жүрек, бүйректегі қан айналымының жетіспеушілігі орын алады деседі. Қазір ауру-сырқаулы отандастарымыз жиілеп кетсе, онда күйзелістің де ықпалы жоқ емес. Осындайда дамыған елдердегідей дамыл таппайтын психологтер қажет-ақ.
Қызық дерек
Мeddaily.ru интернет порталының хабарлауынша, АҚШ-тың ғалымдары депрессияның бір адамнан екінші адамға жұғатынын ғылыми түрде дәлелдеген. Зерттеуші мамандар Индиана штатындағы Нотр-Дам университетінің 206 студентінің арасынан жүйкесі сыр бергендерін анықтап, іріктеп, олардың жатақханасына көршілес колледждің бірінші курс студенттерін орналастырады. Арада үш ай өткен соң тексерістен өткен колледж студенттерінің жүйке жүйесінде ауытқулар пайда болғаны анықталды. Ал алты айдан соң бұл зерттеу ғылыми түрде расталып, дәлелденді. Сондықтан психологтер мен дәрігерлер моральдық күйзеліске ұшыраған адамдардан неғұрлым бойды алшақ ұстау керектігін ескертеді.