Елімізде жеке тұлғалардың банкроттығы туралы заң соңғы 10 жыл бойы талқыланып келеді. Борышкерді дәрменсіз деп тану оны банктерге үлкен төлемдерден босатуы мүмкін. Бірақ билік бұл іске тек қаңтар айындағы оқиғалардан кейін, Қасым-Жомарт Тоқаев шұғыл түрде құжат дайындауды тапсырған кезде көшті. Нәтижесінде "Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттық туралы" ҚР Заңының жобасы шұғыл түрде жария талқылауға шығарылды.
КІМ ӨЗІН БАНКРОТ ЖАРИЯЛАЙ АЛАДЫ
Жоба "Ашық НҚА" порталында жарияланды, оны талқылау 15 ақпанға дейін жалғасады. Ulysmedia.kz заң қалай жұмыс істейтінін, ол қарызға батқан адамдарға көмектесе ала ма, жоқ па, сондай ақ төлем қабілеті жоқ қарыз алушыларды тоқтата ала ма, жоқ па соны анықтап көрді. Заңгер Бақыт Тұқұлов 14 жыл бойы соттарда борышкерлерді қорғаумен айналысып келеді және заңның түпкілікті мәтіні жобадан түбегейлі өзгеше болуы мүмкін деп мәлімдейді.
Жоба бойынша борышкерлер екі санатқа бөлінеді:
- біріншісі - мүлкі жоқ және 1 600 АЕК немесе 4,9 млн теңге шегінде берешегі бар адамдар (2022 ж.);
- екіншісі - берешегі 1 600 АЕК-тен жоғары адамдар.
- Бірінші санаттағы борышкерлер сотқа жүгінбей банкроттықтың жеңілдетілген тәртібінен өтуі мүмкін деп болжануда. Өтініш берілгеннен кейін алты айдан кейін және заңда көрсетілген белгілі бір жағдайлар болмаса, қарызы кешіріледі , - деп түсіндіреді адвокат.
Екінші санаттағы борышкерлер банкрот болуы үшін сот рәсімінен өтеді. Ол төлем қабілетін қалпына келтіру және мүлікті сатудан тұруы мүмкін. Сонымен, егер борышкердің кірісі болса, ол кредиторлармен қарызды өтеу шарттары туралы келісіп, банкроттықтан аулақ бола алады. Егер табыс болмаса және шарттың талаптары орындалмаса, ол банкрот деп танылады және оның мүлкі саудаға шығарылады.
БОРЫШКЕР 7 ЖЫЛДА БІР РЕТ ҚАНА БАНКРОТТЫҒЫН ЖАРИЯЛАЙ АЛАДЫ
Егер міндеттемелер 100-ден 1 000 АЕК-ке дейін болса, соттан тыс банкроттық оңайлатылған тәртіппен қолданылады.
- Бұдан басқа, осы рәсімге бастамашылық жасау үшін сот орындаушысы борышкерде мүлкі болмағандықтан атқару парағын қайтаруға тиіс, оған қатысты атқарушылық іс жүргізу болмауы тиіс. Борышкер банкроттық рәсімдерінен әрбір жеті жылдан жиі өте алмайды, - деп нақтылады Бақыт Тұқұлов.
Өтініш интернет-ресурс арқылы беріледі. Борышкердің соттан тыс банкроттықтан өтетіні туралы хабарлама тиісті сайтта жарияланады. Мұндай өтініш берілгеннен кейін кредиторлар алименттерді және өміріне/денсаулығына келтірілген залалды өтеуді қоспағанда, міндеттемелерді өтеуді талап етуге құқылы емес. Дәл осы сәтте өсімпұлдар мен айыппұлдарды есептеу тоқтатылады, бірақ бұл тағы да алименттерге және өмірге немесе денсаулыққа келтірілген залалды өтеуге қатысты емес.
- Борышкерге бес жыл бойы қарыз алуға, кепілдіктер мен кепілдемелер беруге тыйым салынады. Үш жыл бойы елден шығуға тыйым салынады. Алты айдан кейін қарыздар есептен шығарылады. Содан кейін процедураның аяқталғаны туралы хабарлама орналастырылады. Бірақ, егер борышкердің мүлікті жасырғаны, мәліметтерді бұрмалағаны, өзінің материалдық жағдайын жақсартқаны, бірақ бұл туралы хабарламағаны немесе сот берешекті өндіріп алғаны және осының нәтижесінде борыш 1 600 АЕК-тен асқаны белгілі болса сот банкроттық рәсімінен өтеді , - дейді заңгер.
СОТ АРҚЫЛЫ БАНКРОТ ЖАРИЯЛАУ НЕ БЕРЕДІ
Егер міндеттемелер 1 600 АЕК-тен және борышкер мүлкінің құнынан асатын болса, борышкер немесе кредитор банкроттық туралы іс қозғау туралы өтінішпен сотқа жүгіне алады.
Өтініш тұрғылықты жері бойынша мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотқа беріледі.
Өтінішке қоса берілетін құжат:
- кредиторлардың тізбесі;
- мүлік тізімдемесі;
- мүлікті бағалау туралы есеп;
- борышкер мәмілелерінің тізбесі;
- соңғы үш жылдағы табыстар туралы мәліметтер;
- егер несие беруші өтініш берсе, басқарушымен шарт.
Борышкердің мүлікті сатуға немесе беруге және жаңа міндеттемелер қабылдауға құқығы жоқ. Борышкерге қатысты төмендегі әрекеттер тоқтатылады:
- берешекті өндіріп алу;
- мүліктен өндіріп алу;
- тұрақсыздық айыбын есептеу;
- оның банк шоттарынан ақша өндіріп алу.
- Басқаша айтқанда, процедураны қозғау борышкерге "дем алуға" мүмкіндік береді. Бірақ мұндай өтініштерді процесті кешіктіру үшін беруге болмайды. Егер рәсім соңғы жеті жыл ішінде қозғалса, олар оны қайта қозғаудан бас тартады, - деп еске алады адвокат.
Процесс барысында менеджер борышкердің мүлкіне түгендеу жүргізеді, несие берушілердің талаптарын жинайды, борышкердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мүмкіндігін, сондай-ақ активтерді шығару белгілерінің болуын немесе болмауын зерттейді және мүлікті бағалауды жүргізеді.
- Егер төлем қабілеттілігін қалпына келтіру үшін негіздер болса, мысалы, борышкердің тұрақты табысы немесе кіріс алу үшін мүлкі болса, сот төлем қабілеттілігін қалпына келтіруді оны банкрот деп танымай-ақ қолдана алады. Әйтпесе, ол банкрот деп танылады және оның мүлкін сатуға қояды. Борышкерді банкрот деп тану оның мүлкі басқарушыға өтетінін, ал оның өзіне елден кетуге тыйым салынатынын білдіреді, - дейді Бақыт Тұқұлов.
СОТ БАНКРОТ ТАНЫМАСА НЕ БОЛАДЫ?
Егер сот борышкерді банкрот деп танымай төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге мүмкіндік берсе, ол кредиторлармен бес жылдан аспайтын мерзімге төлем қабілеттілігін қалпына келтіру жоспарын келісуге тиіс. Онда берешекті өтеу шаралары сипатталады:
- жұмысқа орналастыру;
- мүлікті жалға беру немесе сату;
- қымбат жылжымайтын мүлікті немесе көлікті арзан опцияларға ауыстыру;
- қайта құрылымдау, қарызды ішінара есептен шығару немесе бөліп төлеу және т. б.
Жоспарда берешекті өтеу кестесі мен кезектілігі көзделуі мүмкін. Егер тараптар жоспарды келісіп, сот оны мақұлдаса, борышкер оны ұстануға міндетті. Егер жоспар орындалмаса, сот әлі де борышкерді банкрот деп тани алады, ал оның мүлкі сатылымға шығарылады.
БАНКРОТ ДЕП ТАНЫЛҒАН АДАМҒА ҚАНДАЙ ШЕКТЕУЛЕР ҚОЙЫЛАДЫ
- Банкрот деп танылғаннан кейін бес жыл ішінде адам банктерден немесе микроқаржы ұйымдарынан қарыз ала алмайды. Оның қоса қарыз алушы, кепілгер немесе кепілгер болуға да құқығы жоқ. Борышкерге ҚР аумағынан үш жыл бойы шығуға тыйым салынады, - деп нақтылады заңгер.
ЖОБАНЫҢ ШИКІ ТҰСТАРЫ
Бақыт Тукуловтың пайымдауынша, жобада соттың рөлі зор.
- Соттың процеске қатты араласуы, оның тәуелсіздігін, обьективтілігін талап етеді. Сондай-ақ, жоба 100-1600 АЕК шегіндегі берешекті оңай кешіре салады. Борышкер несие алып, қызметтің кей түрлерімен айналыса алмайды, бірақ ол шамамен 5 млн теңге алып, жауапкершілік тартпауы мүмкін. Ойлануымыз керек, жобасы осы санаттағы борышкерлер үшін дұрыс па? – дейді заңгер.
Шағын қарыздарды есептен шығарудың салыстырмалы қарапайымдылығы банктердің қарызды 1 600 АЕК-тен асыруға мүдделі болуына соқтыруы мүмкін. Мысалы, қарыз осы деңгейден асып кетпейінше борышкерді мазаламайды ғой.
Бақыт Тукулов қоғам банкроттық туралы заң жобасын талқылауға белсенді қатысуы керек деп санайды, өйткені ол бәріне әсер етуі мүмкін.